شکل‌گيري دوقطبي جديد در عراق

علي موسوي‌خلخالي: عراق طي دو هفته گذشته شاهد تحولات سياسي تازه‌اي بوده است. از يک سو سيد‌عمار حکيم از مجلس اعلاي اسلامي عراق خارج شد و تشکل جديد خود را با عنوان حکمت ملي عراق تشکيل داد و از‌سوي‌ديگر، مقتدي صدر، رهبر جريان صدر به عربستان‌سعودي رفت. آنچه در ادامه مي‌آيد، صرفا تحليلي از وضعيت موجود عراق تا حدود هشت ماه قبل از انتخابات سراسري عراق است. انتخاباتي که پيش‌بيني مي‌شود افت و خيزهاي بسياري داشته باشد و تغييرات شگرفي را در عرصه سياسي عراق رقم بزند.
بر کسي پوشيده نيست که مردم عراق درحال‌حاضر از وضعيت موجود راضي نيستند؛ اگرچه نگاهشان نسبت به شخص حيدر العبادي، نخست‌وزير مثبت‌تر از ديگر چهره‌هاي عراقي بوده و حشد‌الشعبي نيز توانسته است جايگاه اجتماعي قابل‌توجهي کسب کند. پيروزي‌هاي اخير در مبارزه با داعش و آزادسازي موصل و همچنين برخوردهايي که العبادي با فساد مالي و اداري در عراق کرده، موجب شده است که از وي چهره‌اي مطلوب‌تر نسبت به ديگر چهره‌هاي عراقي ايجاد شود اما از آنجا که پيش‌بيني مي‌شود مردم عراق به دنبال تغيير وضع موجود باشند، احتمال بروز تغييرات در آينده سياسي عراق بسيار بالا پيش‌بيني مي‌شود.
طرح مقتدي صدر
مقتدي صدر، رهبر جريان صدر درحالي سفر سه‌روزه خود را به عربستان انجام داد که اطرافيان او مي‌گويند وي طرحي سياسي را در چنته دارد.
پيش از اين، متقدي صدر با اياد علاوي، نخست‌وزير اسبق عراق که درحال‌حاضر نماينده جريان سکولار محسوب مي‌شود، ديدارهايي کرده بود و صحبت‌هايي درباره ائتلاف اين دو با يکديگر زده شده است. اياد علاوي مورد حمايت عربستان است و گويا اين پشتيباني همچنان هم ادامه دارد. گفته مي‌شود مقتدي صدر به‌زودي سخنراني غرايي انجام خواهد داد و حرف‌هاي تازه‌اي خواهد زد که به‌اين‌ترتيب علاوه‌بر اينکه افکار عمومي را متوجه خود کند، طرح خود را نيز مطرح خواهد کرد. درعين‌حال تلاش خواهد کرد به افکار عمومي اين‌گونه بقبولاند که او منجي سياسي عراق است. او روز جمعه از حاميانش خواست به خيابان‌ها بيايند و در اعتراض به وضعيت موجود تظاهرات کنند؛ البته مشخص نکرد از چه چيز وضعيت موجود ناراضي است و تظاهراتش چه عنواني دارد. مقتدي روز جمعه بيانيه‌اي صادر کرد که بارزترين بندهاي آن، مبارزه با وضعيت موجود و رفتن حشد‌الشعبي به زير فرماندهي دولت بود و خواستار اين شد که سلاح تنها در دست ارتش باقي بماند. اظهارات او شباهت بسياري به حرف‌هاي عربستاني‌ها داشت. مقتدي صدر در بازگشت از عربستان مخفي نکرد که 10 ميليون دلار از عربستاني‌ها گرفته، به اين بهانه که کمکي براي آوارگان عراقي باشد. او وعده داد اين پول را به دولت عراق تحويل دهد.
بر کسي پوشيده نيست که مقتدي صدر پايگاه اجتماعي قابل‌توجهي دارد. اياد علاوي که حمايت بخش مهمي از اهل تسنن را پشت سر خود دارد، تلاش مي‌کند با استفاده از اين پايگاه اجتماعي، راه خود را براي رسيدن به قدرت هموارتر کند. اگرچه او درحال‌حاضر معاون رئيس‌جمهوري عراق است اما همه مي‌دانند که اين سمت تشريفاتي بوده و افرادي که به اين سمت منصوب مي‌شوند، بيشتر در حاشيه هستند تا در متن قدرت.
از جزئيات دقيق مذاکرات صدر با عربستاني‌ها چيزي در دست نيست. برخي معتقدند که از قبل ارتباطات سري‌اي ميان صدر با عربستاني‌ها وجود داشته که منجر به انجام اين سفر شده است.
اگر اياد علاوي و مقتدي صدر با يکديگر ائتلاف کنند، آنگاه مي‌توان گفت عربستان‌سعودي از اين ائتلاف سياسي حمايت خواهد کرد.
طرح نوري المالکي
در حالي که مقتدي صدر به عربستان رفت و مورد استقبال گرم عربستاني‌ها قرار گرفت تا آنجا که در مسجد جامع محمد عبدالوهاب سخنراني کرد، نوري المالکي، معاون رئيس‌جمهوري و نخست‌وزير سابق عراق در رأس هيأتي عالي رتبه رهسپار روسيه شد. روزنامه العرب، چاپ لندن، ادعا کرده است که نوري المالکي به روس‌ها پيشنهاد حضور نظامي در عراق و تأسيس پايگاه نظامي خاص خودشان داده است. اگر اين خبر واقعيت داشته باشد و روس‌ها اين پيشنهاد را بپذيرند، حکايت از تحولي جديد در عرصه سياسي عراق دارد؛ زيرا آمريکايي‌ها در عراق پايگاه نظامي دارند و گفته مي‌شود مي‌خواهند حضور نظامي خود را در عراق به بهانه مبارزه با تروريسم تقويت کنند. حضور نظامي روس‌ها مي‌تواند رقابتي ميان آنها با آمريکايي‌ها در عراق به وجود آورد. اهميت اين نکته را زماني مي‌توان بيشتر درک کرد که آمريکايي‌ها به صراحت گفته‌اند ديگر اجازه نمي‌دهند نوري المالکي به‌هيچ‌وجه به قدرت بازگردد؛ درحالي‌که اگر المالکي مهره مورد اعتماد روس‌ها شود، رويارويي روس‌ها و آمريکايي‌ها در عراق تشديد خواهد شد.
المالکي گفته است در انتخابات پيش‌رو به صورت مستقل حضور خواهد يافت و تمايلي به ايجاد ائتلاف با هيچ جرياني ندارد اما بعد از انتخابات به احتمال بسيار قوي ائتلافي ميان او با سپاه بدر به فرماندهي هادي العامري و حشد‌الشعبي که قرار است با ارائه فهرستي حضور جدي در انتخابات پيش‌رو داشته باشد و جاي پاي خود را در صحنه سياسي عراق باز کند، تشکيل خواهد شد.
ناگفته نماند که گفته مي‌شود نوري المالکي به‌زودي سفر مهمي به ايران خواهد داشت.
در اين ميان اگرچه مجلس اعلاي اسلامي عراق با خروج سيد عمار حکيم تضعيف شده است و در صورتي که بيان جبر الزبيدي، يکي ديگر از رهبران مجلس اعلاي اسلامي عراق بخواهد آن‌طور که زمزمه سر داده از اين گروه سياسي خارج شود، ضعيف‌تر هم خواهد شد اما در نهايت مجبور است براي کسب ثقل سياسي وارد ائتلاف با ديگر جريان‌هاي سياسي شود که به احتمال قوي اين ائتلاف با المالکي و سپاه بدر و حشد‌الشعبي خواهد بود.
تصميم مهم حيدر العبادي و سيد‌عمار حکيم
در اين ميان گفته مي‌شود حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق نيز قصد دارد تشکل سياسي جديدي را ايجاد کند و از حزب الدعوه و ائتلاف دولت قانون به رهبري نوري المالکي خارج شود. با توجه به اختلافات بسيار سنگين وي با المالکي و طرفدارانش، احتمال خروج وي از تشکل تحت رهبري المالکي بسيار بالاست. حيدر العبادي به‌عنوان رئيس‌دولت، ثقل سياسي و اجتماعي مهمي دارد. وي مورد حمايت آمريکايي‌ها و انگليسي‌هاست و رابطه خوبي با عربستاني‌ها برقرار کرده است، اين مسئله سبب مي‌شود تا ثقل سياسي او از اين هم سنگين‌تر شود. اينکه العبادي تصميم بگيرد وارد کدام ائتلاف شود، مهم است. اگر او به ائتلاف علاوي- صدر بپيوندد که احتمال آن وجود دارد ثقل سياسي اين جريان به شدت تقويت خواهد شد و اگر جمع المالکي را انتخاب کند که احتمال آن بسيار کم است، جريان المالکي تقويت خواهد شد؛ اگرچه مشخص نيست در اين حالت المالکي که داعيه نخست‌وزيري مجدد دارد با وجود العبادي دوباره به اين سمت برسد.
تصميم سيد عمار حکيم نيز مهم است. خاندان حکيم در عراق جايگاه بالايي دارند و سيد عمار که تصميم دارد طيف جوانان عراقي را نمايندگي کند، مي‌تواند تأثيري مهم بر ائتلاف‌هاي آينده عراق بگذارد. بي‌شک عربستان تلاش خواهد کرد که وي به جمع صدر- علاوي بپيوندد اما معلوم نيست که عربستان در تلاش‌هايش موفق شود.
آينده سياسي عراق بسيار پيچيده است. آنچه درحال‌حاضر به نظر مي‌رسد در حال شکل‌گيري است، ايجاد دو تشکل يا ائتلاف سياسي است که يک طرف آن مقتدي صدر و اياد علاوي ايستاده‌اند که مورد حمايت عربستان قرار دارند که در صورتي که العبادي به آنها بپيوندد، احتمال جلب حمايت آمريکا از آنها نيز قابل پيش‌بيني خواهد بود، در مقابل ائتلاف المالکي، حشد‌الشعبي، سپاه بدر و مجلس اعلاي اسلامي عراق قرار دارد که احتمالا حمايت روسيه و ايران را پشت سر خود خواهد داشت. اگر اين روند واقعا به همين شکل ادامه يابد، شاهد يک دوقطبي تمام‌عيار در عراق خواهيم بود که کردها تعيين‌کننده نهايي سرنوشت آن خواهند بود.