🔸روز جهانی آزادی مطبوعات هر ساله در سوم ماه مه گرامی داشته می‌شود؛ سازمان ملل این روز را در سال ۱۹۹۳ به پیشنهاد یونسکو به‌عنوان یادبود «اعلامیه ویندهوک» به رسمیت شناخت. این اعلامیه که در سال ۱۹۹۱ در نامیبیا تصویب شد، وجود رسانه‌هایی آزاد، مستقل و متکثر را برای تحقق توسعه دموکراتیک ضروری می‌دانست. اکنون، بیش از سه دهه بعد، اهمیت آزادی دسترسی به اطلاعات و گردش آزاد اخبار برای خیر عمومی همچنان یکی از اصول بنیادین در دموکراسی محسوب می‌شود.
🔸ایران به‌گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) یکی از سرکوب‌گرترین کشورها در حوزه رسانه است و وضعیت آزادی مطبوعات در آن به‌شدت بحرانی توصیف می‌شود. طبق شاخص جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۲۴، جمهوری اسلامی ایران در میان ۱۸۰ کشور، در رتبه ۱۷۶ قرار گرفته و از جمله بزرگ‌ترین زندان‌ها برای روزنامه‌نگاران در جهان به‌شمار می‌آید.
🔸از زمان آغاز اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ فشار بر روزنامه‌نگاران در ایران افزایش یافته و ده‌ها نفر بازداشت یا تهدید شده‌اند. به‌گزارش مدرسه روزنامه‌نگاری Midpoint، در فاصله سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، دست‌کم ۲۲۶ مورد سرکوب رسانه‌ای در ایران ثبت شده است که آمار واقعی احتمالاً بسیار بیشتر است.
🔸همزمان با روز جهانی آزادی مطبوعات، گزارش تازه سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) از افت نگران‌کننده آزادی رسانه در جهان خبر داده است. بر اساس این گزارش، شاخص جهانی آزادی مطبوعات به پایین‌ترین سطح خود رسیده و تنها کمتر از یک‌چهارم کشورها شرایط «قابل قبول» برای روزنامه‌نگاری دارند. این نهاد می‌گوید که فشارهای اقتصادی و تسلط غول‌های فناوری بر درآمد تبلیغات آنلاین، توان رسانه‌های مستقل برای مقاومت در برابر نشر اطلاعات نادرست و پروپاگاندا را به‌شدت تضعیف کرده است. RSF همچنین از «تغییرات اقتدارگرایانه» در آمریکا، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ابراز نگرانی کرده و سقوط آمریکا به رتبه ۵۷ جهان را نشانه‌ای از عقب‌گرد در آزادی رسانه در کشورهای دموکراتیک دانسته است.
🔸در سطح جهانی، روز جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۲۵ با تمرکز بر تأثیر هوش مصنوعی بر رسانه‌ها برگزار می‌شود. سازمان ملل در بیانیه‌ای اعلام کرده که استفاده گسترده از هوش مصنوعی، در عین حال که می‌تواند به دموکراسی و اطلاع‌رسانی کمک کند، تهدیداتی جدی برای استقلال رسانه‌ها، انتشار اطلاعات نادرست و گسترش نظارت و سانسور هوشمندانه در پی دارد. سند «پیمان جهانی دیجیتال» سازمان ملل نیز خواستار مقابله با این تهدیدات در عین حفظ آزادی بیان و حریم خصوصی شهروندان شده است.
🔸پارلمان اروپا نیز به مناسبت این روز، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که آزادی مطبوعات، ستون اصلی دموکراسی است. روبرتا متسولا، رئیس پارلمان اروپا، گفته: «روزنامه‌نگاران باید بدون ترس از سانسور، تهدید یا تلافی‌جویی کار کنند. ما همیشه از آزادی رسانه دفاع خواهیم کرد.»
🔸سابینه فرهاین، نایب‌رئیس پارلمان و رئیس گروه پیگیری اجرای قانون آزادی رسانه اروپا (EMFA)، تصویب این قانون را نقطه عطفی تاریخی در حفاظت از استقلال رسانه‌ها در اتحادیه اروپا دانسته است. به‌گفته او، این قانون که از اوت ۲۰۲۵ به‌طور کامل اجرا می‌شود، اهدافی مانند شفاف‌سازی مالکیت رسانه‌ها، استقلال رسانه‌های عمومی و حمایت از خبرنگاران در برابر فشارهای سیاسی و اقتصادی را دنبال می‌کند.
🔸همچنین نلا ریل، رئیس کمیته فرهنگ و آموزش پارلمان، آموزش سواد رسانه‌ای و مقابله با گسترش اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی را ضروری دانسته و گفته است: «رسانه مستقل، رکن اساسی دموکراسی است. بدون آن نمی‌توان انتظار پاسخ‌گویی مسئولان و آگاهی عمومی را داشت.»
🔸در شرایطی که بسیاری از کشورها برای حمایت از رسانه‌های آزاد گام‌های تازه برمی‌دارند، وضعیت روزنامه‌نگاری در ایران همچنان در مسیر سرکوب ساختاری قرار دارد. روز جهانی آزادی مطبوعات فرصتی است برای یادآوری این واقعیت که آزادی رسانه نه‌فقط حق خبرنگاران که حق مردم برای دانستن، پرسیدن و انتخاب آگاهانه است.
یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴