دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، روز یکشنبه گفت که هدف مذاکرات فعلی با ایران «برچیدن کامل برنامه هسته‌ای آن» است و تمایل خود را برای بررسی امکان اجازه دادن به ایران برای دستیابی به انرژی هسته‌ای در عین پایان دادن به برنامه تسلیحات هسته‌ای‌اش ابراز کرد.
اظهارات ترامپ یک روز پس از آن مطرح شد که تهران با وجود نگرانی‌های فزاینده غرب مبنی بر اینکه تهران ممکن است به دنبال دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای باشد، بر برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود اصرار داشت و مذاکرات با ایالات متحده به تعویق افتاده است.
ترامپ در مصاحبه‌ای با NBC News گفت: «فکر می‌کنم از شنیدن این حرف استقبال می‌کنم. به آن انرژی غیرنظامی می‌گویند، اما انرژی غیرنظامی اغلب منجر به جنگ‌های نظامی می‌شود و ما نمی‌خواهیم آنها سلاح هسته‌ای داشته باشند. این یک معامله بسیار ساده است.»
این اولین اظهار نظر ترامپ پس از به تعویق افتادن دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده بود که قرار بود روز شنبه در رم برگزار شود.
با تعلیق مذاکرات علیرغم پیشرفتهای حاصل شده در سه دور، خطوط قرمزی شروع به پدیدار شدن کرده‌اند که می‌تواند دستیابی به توافق و جلوگیری از رویارویی نظامی در آینده را پیچیده کند. برجسته‌ترین این خطوط مربوط به توانایی ایران در غنی‌سازی اورانیوم است که واشنگتن و تل‌آویو خواستار توقف کامل آن هستند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، بر «غنی‌سازی صفر» اورانیوم و دستیابی به توافقی که منجر به برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، مشابه آنچه در لیبی اتفاق افتاد، شود، اصرار دارد.
در مقابل، ایران می‌گوید «حق» غنی‌سازی اورانیوم آن قابل مذاکره نیست. با این حال، رویترز روز جمعه به نقل از سه مقام ایرانی گزارش داد که مذاکراتی در مورد میزان ذخایر اورانیوم، امکان انتقال آن به خارج از کشور و تعداد سانتریفیوژها در حال انجام است.
این منابع، از جمله سه مقام ایرانی، گزارش دادند که پیشنهادهای ارائه شده در طول دور مذاکرات آوریل، خواستار تعیین سقف برای سطح غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد، مطابق با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، شده است.
به گفته همین منابع، تهران همچنین تمایل خود را برای اعطای دسترسی گسترده‌تر به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای خود ابراز کرده است. علیرغم اصرار اسرائیل و برخی مقامات آمریکایی بر برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، پیشنهادهای در حال گردش به سمت اعمال محدودیت‌های دائمی بر غنی‌سازی بدون به خطر انداختن هسته زیرساخت‌های هسته‌ای ایران اشاره دارند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، روز شنبه در پستی در توییتر با اشاره به اینکه تهران از امضاکنندگان قدیمی پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است، گفت: «ایران کاملاً حق دارد چرخه کامل سوخت هسته‌ای داشته باشد.» وی افزود: «بسیاری از کشورهای عضو NPT وجود دارند که اورانیوم را غنی می‌کنند و در عین حال سلاح‌های هسته‌ای را کاملاً رد می‌کنند.» طبق NPT، کشورهای امضاکننده موظفند ذخایر هسته‌ای خود را اعلام کرده و آنها را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهند.
ایران از آوریل ۲۰۲۱ اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی را جمع‌آوری کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید ایران در حال حاضر برای شش بمب هسته‌ای کافی دارد. طبق گفته موسسه علوم و امنیت بین‌المللی مستقر در ایالات متحده، سطح ۶۰ درصدی عملاً حدود ۹۹ درصد از مسیر رسیدن به اورانیوم غنی‌شده ۹۰ درصدی مورد نیاز برای استفاده نظامی است.
عراقچی پیش از این گفته بود که حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم «غیرقابل مذاکره» است. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه گفت که مواد غنی‌شده «می‌توانند به راحتی ذوب شوند» یا «به خارج از ایران منتقل شوند». ماه گذشته، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، گفت که انتقال مواد غنی‌شده «خط قرمز» است. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز جمعه گفت که ایران باید اجازه بازرسی از تأسیسات هسته‌ای خود، از جمله توسط کارشناسان آمریکایی، را بدهد.
اوایل این ماه، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، گفت که هرگونه توافق معتبر باید «توانایی ایران برای غنی‌سازی اورانیوم برای سلاح‌های هسته‌ای را از بین ببرد» و از توسعه موشک‌های بالستیک جلوگیری کند.
با تعلیق مذاکرات ایران و آمریکا علیرغم پیشرفت در سه دور، چندین خط قرمز شروع به پدیدار شدن کرده‌اند که مذاکره‌کنندگان برای رسیدن به توافق و جلوگیری از هرگونه اقدام نظامی در آینده باید از آنها عبور کنند. مهم‌ترین این خطوط، توانایی ایران در غنی‌سازی اورانیوم است که واشنگتن و اسرائیل خواستار توقف کامل آن هستند. نتانیاهو خواستار «غنی‌سازی صفر» اورانیوم و توافقی است که منجر به برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، مشابه آنچه در لیبی اتفاق افتاد، شود.
ایران می‌گوید حق غنی‌سازی اورانیوم قابل مذاکره نیست. با این حال، رویترز روز جمعه به نقل از سه مقام ایرانی گزارش داد که میزان ذخایر اورانیوم، انتقال آن به خارج از کشور و تعداد سانتریفیوژها در دست بررسی است. همه منابع، از جمله سه مقام ایرانی، تأیید کردند که طبق پیشنهادهای مورد بحث در دورهای مذاکرات آوریل، ایران سطح غنی‌سازی خود را مطابق با توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، به ۳.۶۷ درصد محدود خواهد کرد.
منابع ایرانی افزودند که تهران همچنین برای اعطای دسترسی گسترده‌تر به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به سایت‌های هسته‌ای خود، آماده است. این منابع توضیح دادند که این پیشنهادها برخلاف آنچه اسرائیل و برخی مقامات آمریکایی می‌خواهند، قصد برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای تهران را ندارند؛ بلکه هدف آنها اعمال محدودیت‌های دائمی بر غنی‌سازی اورانیوم برای جلوگیری از هرگونه نقض محدودیت‌ها است.
“جاده دو طرفه”
در همین راستا، علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران، گفت که ایران “اصرار بر لغو همه تحریم‌ها” دارد، در حالی که آماده پذیرش “برخی” محدودیت‌های هسته‌ای است.
او توضیح داد که ایران دانش هسته‌ای جامعی دارد، اما به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای متعهد است. او به فتوایی منسوب به علی خامنه‌ای، رهبر ایران، اشاره کرد که مقامات ایرانی در مورد “ممنوعیت سلاح‌های هسته‌ای” به آن استناد می‌کنند و آن را “تضمینی منحصر به فرد برای این تعهد” توصیف کرد.
بروجردی برچیدن برنامه هسته‌ای ایران را رد کرد. خبرگزاری دولتی ایسنا به نقل از او گفت: “نقشه راه ایران برای مسئله هسته‌ای روشن و قاطع است” و تأکید کرد که “دانش هسته‌ای کشور تحت هیچ شرایطی قابل سلب نیست.” او افزود: «آمریکایی‌ها از این واقعیت آگاه هستند و اگر از آن آگاه نیستند، باید اکنون آن را بدانند.»
بروجردی افزود: «مذاکرات هسته‌ای یک مسیر یک‌جانبه نیست. ما متعهد به لغو همه تحریم‌ها و بازگشت اقتصاد ایران به حالت عادی هستیم. تنها در این صورت می‌توانیم برخی محدودیت‌های کمی بر فعالیت‌های هسته‌ای را بپذیریم. در غیر این صورت، اوضاع به همین منوال باقی خواهد ماند.»
او ابراز امیدواری کرد که همه تحریم‌های آمریکا لغو شود و «به اهداف مورد نظر مذاکرات دست یابیم.» وی افزود: «کشورهایی که این دروغ را تکرار می‌کنند که ایران بمب هسته‌ای دارد یا به دنبال دستیابی به آن است، هیچ مدرکی ندارند، بلکه اتهامات پوچی مطرح می‌کنند، زیرا سیاست ایران مبتنی بر داشتن سلاح هسته‌ای نیست و دکترین دفاعی ما مبتنی بر اصل دفاع مشروع بدون توسل به سلاح هسته‌ای است.»
بروجردی نتیجه گرفت که «بزرگترین مانع بر سر راه مذاکرات هسته‌ای، فشاری است که رژیم صهیونیستی و جناح طرفدار صهیونیست‌ها در دولت آمریکا اعمال می‌کنند.» او گفت: «اگر آمریکا به این فشار ادامه دهد، ایران با تمام قوا از منافع خود دفاع خواهد کرد. با این حال، اگر آمریکا در مذاکره جدیت نشان دهد، مذاکرات ممکن است به نتایج مثبتی برسد.»
محمد حسن آصفری، نماینده مجلس، به خبرگزاری ایسنا گفت که ایران «تحت هیچ شرایطی به دنبال توسعه برنامه هسته‌ای نظامی نیست.»
آصفری گفت: «هیچ ایرادی ندارد که آژانس راستی‌آزمایی و نظارت را انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که ما به دنبال ساخت بمب هسته‌ای یا توسعه سلاح هسته‌ای نیستیم.» او افزود: «اگر کسی مدرکی دارد که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است، آن را ارائه دهد. هیچ سندی وجود ندارد که این را اثبات کند و ما امیدواریم که مذاکرات به سمت یک مسیر سازنده و درست پیش برود.»
آصفری خاطرنشان کرد که ایران بر اساس برد-برد مذاکره می‌کند و افزود: «رویکرد فشار با ایران جواب نخواهد داد.» او ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی را به استفاده از تاکتیک «پلیس خوب-پلیس بد» متهم کرد، اما گفت: «غرب باید متوجه شود که ایران آماده است اختلافات خود را از طریق گفتگو و تفاهم حل کند، نه از طریق تهدید و تحمیل.»
آصفری افزود: «این مذاکرات یا هر توافقی، نباید مبتنی بر تهدید باشد؛ اتخاذ این رویکرد ناگزیر به هیچ نتیجه‌ای منجر نخواهد شد.» وی ادامه داد: «ایالات متحده باید متوجه شود که ایران دارای قابلیت‌های استراتژیک پیشرفتهای است و درست نیست که منطقه را به یک بشکه باروت تبدیل کند، زیرا این نه به منافع آمریکا و نه به منافع کشورهای منطقه خدمت می‌کند.»
آصفری با اشاره به اینکه مختل کردن مذاکرات به نفع واشنگتن یا کشورهای همسایه آن نیست، گفت: «خواست امروز ایران حل مسائل معوقه با آمریکایی‌ها از طریق گفتگو است. اما مانع اصلی در استفاده از سیاست‌های فشار به عنوان ابزار مذاکره است. اگر طرف مقابل بر استفاده از این رویکرد اصرار داشته باشد، ایران پای میز مذاکره نخواهد ماند.»
چهارراه
در همین حال، خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، نوشت که سیگنال‌های دولت آمریکا «اطمینان‌بخش» نیستند و چگونگی مدیریت مرحله بعدی با توجه به مانع احتمالی در روند مذاکرات را زیر سوال برد.
با این حال، این خبرگزاری «اختلال» در روند دیپلماتیک بین ایالات متحده و ایران را «قابل انتظار» دانست و این را به «حضور طرف‌های خارجی که به دنبال جلوگیری از یک توافق خوب با تمام ابزارهای ممکن هستند» و همچنین «عدم اعتماد به طرف آمریکایی» نسبت داد.
این خبرگزاری گفت که «تحریم‌های جدید و اظهارات متناقض مقامات آمریکایی» «تردیدها در مورد نیات ایالات متحده در مورد مسیر دیپلماسی را افزایش داده است.»
او معتقد بود که سه جریان «از همان ابتدا مانع مذاکرات بوده‌اند: اول، اتحاد منافع بین دموکرات‌های آمریکایی، دولت‌های اوباما و بایدن و برخی از مقامات دولت اول ترامپ، مانند مایک پمپئو و پولیتیکو». او معتقد بود که این گروه‌ها «با هدف مانع‌تراشی در برابر هرگونه توافق، در مورد برنامه هسته‌ای ایران اغراق می‌کنند، چرا که می‌ترسند ترامپ پس از لغو توافق هسته‌ای که میراث دولت اوباما بود، به دستاورد جدیدی در مذاکرات دست یابد.»
او گفت: «دوم: کشورهای اروپایی که احساس می‌کنند از دایره مذاکرات کنار گذاشته شده‌اند.» و خاطرنشان کرد که «فرانسه به ویژه در این نقش مانع‌تراش برجسته است.» او به هشدار هفته گذشته ژان نوئل باروت، وزیر امور خارجه فرانسه، مبنی بر اینکه ایران «در آستانه دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای است» اشاره کرد.
سوم، «رژیم صهیونیستی و عوامل ایرانی آن در خارج از کشور»، از جمله رسانه‌های منتقد رژیم ایران، را به «تلاش برای خرابکاری در توافق» متهم کرد.
همچنین به «بیانیه‌های شتاب‌زده داخلی با هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی، بین کسانی که اساساً اصل مذاکره را رد می‌کنند و کسانی که خیال‌پردازی‌های غیرواقعی مانند بازگشایی سفارت‌ها یا هجوم سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی را ترویج می‌دهند، اشاره کرد، علیرغم این واقعیت که این برداشت‌ها توسط درگیری که چهار دهه است ادامه دارد، پشتیبانی نمی‌شوند.»
این خبرگزاری در تحلیل خود خاطرنشان کرد که مذاکرات جاری با انسجام درونی و موضع رسمی یکپارچه، به دور از هیاهوی رسانه‌ای که با مذاکرات توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ همراه بود، مشخص شده و بدین ترتیب موضع مذاکره‌ای ایران را تقویت کرده است.
با این حال، او در مورد دو جریان داخلی در صورت از سرگیری یا شکست مذاکرات هشدار داد: «اول: گروهی که ممکن است از توقف مذاکرات برای تسویه حساب‌های سیاسی سوءاستفاده کنند و با تکرار عباراتی مانند «آمریکا قابل اعتماد نبود» یا «ما در مورد مذاکره هشدار دادیم» سعی در تضعیف دولت و هیئت مذاکره‌کننده داشته باشند. دوم: گروهی که رژیم را مسئول شکست می‌دانند و آن را به رکود و پایبندی به خطوط قرمزی که غیرضروری می‌دانند متهم می‌کنند.»
این خبرگزاری با اشاره به توصیه‌های علی خامنه‌ای، رهبر ایران، خواستار «تمرکز بر منافع ملی و ادامه کار در همه زمینه‌ها بدون پیوند دادن سرنوشت کشور به مذاکرات» شد.
در همین حال، روزنامه کیهان، نزدیک به دفتر رهبر ایران، این سوال را مطرح کرد که «آیا دولت برنامه‌ای برای اداره کشور فراتر از امید بستن بیش از حد به مذاکرات هسته‌ای دارد؟» این روزنامه افزود: «با گذشت بیش از هشت ماه از آغاز به کار دولت مسعود پزشکیان، زمان آن رسیده است که از شعارها فراتر رفته و به تحلیل سیاست‌های واقعی بپردازیم.»
او از اینکه دولت فعلی تلاش کرده است از پیوند کامل سیاست خارجی با توافق هسته‌ای خودداری کند، ابراز رضایت کرد. با این حال، او «سوالات زیادی را بدون پاسخ‌های روشن از سوی دولت مطرح کرد که گمانه‌زنی در مورد فقدان برنامه‌ریزی را تقویت می‌کند.»
او گفت: «تجربه گذشته ثابت کرده است که با توجه به رفتار غرب مبتنی بر عدم پایبندی و باج‌گیری، پیوند دادن سرنوشت کشور به نتیجه مذاکرات، نامشخص و خطرناک است.» او ادامه داد: «دولت بر سر یک دوراهی قرار دارد: یا مسیر شکست‌خورده گذشته را ادامه دهد، یا یک چشم‌انداز مستقل و واقع‌بینانه برای ساختن آینده ارائه دهد.»
الشرق الاوسط
یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴