روز گذشته وزيران خارجه کشورهاي عضو اتحاديه اروپا در لوكزامبورگ دور هم جمع شدند تا براي برون‌رفت از دوراهي خروج از برجام يا جلب رضايت دونالد ترامپ، راهي پيدا کنند. راهي که هم بتواند اين توافق و منافع آن را براي اروپا حفظ کند و هم بتواند رئيس‌جمهوري آمريکا را با استمرار آن همراه کند.
دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا در آخرين موعد تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ايران، گفته براي آخرين بار اين کار را انجام مي‌دهد و به شركاي اروپايي‌اش هشدار داده که اگر آنچه نواقص اين توافق مي‌داند را رفع نکند، ديگر تعليق تحريم‌ها را تمديد نخواهد کرد. مهلت اجرائي‌شدن اين هشدار تا ١٢ مي (٢٢ ارديبهشت) است. از همين‌رو روز گذشته اعضاي اتحاديه اروپا در لوکزامبورگ جمع شدند تا راه‌حلي بينديشند. اگرچه فدريکا موگريني پيش از نشست در جمع خبرنگاران گفته بود که قرار نيست در اين نشست تصميمي در مورد تصويب تحريم‌هاي جديد عليه ايران گرفته شود؛ اما وزراي خارجه اتحاديه اروپا مي‌خواستند در بروکسل درباره موضع مشترک اتحاديه درباره ايران و برجام، تصميمي واحد بگيرند.
ديروز مقامات آمريکايي در مصاحبه با «آسوشيتدپرس» مدعي شده بودند که توانسته‌اند نظر موافق فرانسه و آلمان را براي مشروط‌کردن ادامه حيات برجام به قبول محدوديت‌هاي موشکي و دسترسي نامحدود به سايت‌هاي نظامي ايران، جلب کنند؛ اما اروپا آنچنان در همراهي با «دونالد ترامپ» عليه ايران، يکپارچه نيست. بعد از چند ساعت نشست و رايزني، خبر آمد که انگليس، فرانسه و آلمان در طرح تحريم‌هاي جديد عليه ايران ناکام ماندند. به گزارش «رويترز» در اين نشست وزراي امور خارجه اتحاديه اروپا راه‌هاي متقاعدکردن آمريکا براي خارج‌نشدن از توافق هسته‌اي ايران را بررسي کردند؛ اما تصميم گرفتند تحريم‌هاي جديدي عليه تهران اعمال نکنند.
در نشست ديروز وزيران خارجه اتحاديه اروپا کشورهاي اروپايي نتوانستند بر سر اعمال تحريم‌هاي جديد عليه ايران به توافق برسند. ايتاليا با اين تحريم‌ها مخالف بود و اين نگراني در ميان کشورهاي اروپايي وجود داشت که تحريم نمي‌تواند ترامپ را براي ماندن در توافق هسته‌اي با ايران قانع کند.
«سيمون کاويني»، وزير خارجه ايرلند، گفته است: «در جلسه وزيران خارجه اتحاديه اروپا احتمال بقاي برجام بدون آمريکا و لزوم احتمالي افزودن نام‌هاي بيشتري به فهرست تحريم‌هاي اروپا بررسي شد، اما هيچ تصميمي درخصوص تحريم اتخاذ نشد. به گزارش «ايرنا» در اين جلسه سؤالاتي از وزيران امور خارجه آلمان، فرانسه و انگليس درخصوص گفت‌وگوهاي آنها با طرف آمريکايي مطرح شد. کاويني تصريح کرد: مهم اين است که دو مسئله را از هم تفکيک کنيم: يکي توافق هسته‌اي با ايران است که از لحاظ راستي‌آزمايي هسته‌اي موفق بوده است و مسئله ديگر نگراني‌هاي جدي ما در اتحاديه اروپا درباره نفوذ ايران در منطقه و برنامه موشکي است که مسئله‌اي کاملا جدا از توافق هسته‌اي است.
او افزود: در واشنگتن ظاهرا اين دو مسئله به يک بحث واحد تبديل شده است اما در اروپا اينها بحث‌هاي جداگانه‌اي هستند. ما قويا خواستار محافظت از اين توافق هستيم و نگراني بزرگ مسلما اين است که آمريکا يا پيش از ١٢ مي يا حوالي اين تاريخ ممکن است اين توافق را رها کند و بحث‌هاي ما حول اين مسئله بود که آيا امکان حفظ و ادامه برجام در صورتي که آمريکا بخشي از آن نباشد وجود دارد يا نه. به گفته کاويني توافق نشست اين بود که اروپا بايد يکپارچه و متحد عمل کند و اعتماد زيادي به سه کشور اروپايي مشارکت‌کننده در برجام وجود داشت اما هيچ تصميمي در زمينه افزايش تحريم‌ها اتخاذ نشد. آن‌طور که رويترز خبر داد است، امروز فرانسه، انگليس و آلمان با توجيه تلاش براي متقاعدکردن ترامپ به ماندن در برجام، پيشنهاد مي‌دهند که تحريم‌هايي عليه فرماندهان و شبه‌نظاميان طرفدار ايران در سوريه اعمال شود. بعد از پايان اين نشست «ژان-ايو لودريان»، وزير خارجه فرانسه بدون حرفي درباره ايران محل اجلاس وزيران را ترک کرد. لودريان در اين نشست برخلاف هفته‌هاي گذشته هيچ اظهارنظري درباره برنامه هسته‌اي يا موشکي ايران نکرد. به گزارش «فارس» چند ديپلمات در بروکسل به خبرنگاران رويترز گفته‌اند که اين تصميم مي‌تواند به معناي بي‌اعتنايي اروپا به ضرب‌الاجل ٢٢ ارديبهشت ترامپ باشد. «ژان اسلبورن»، وزير امور خارجه لوکزامبورگ نيز درباره بحث تحريم‌هاي جديد اروپا عليه ايران هم گفت: «اگر نيازمند به «ژستي» براي نگه‌داشتن آمريکا در توافق باشيم بايد از اين مسئله استقبال کنيم اما نبايد اقدامي کنيم که ايران را به ترک توافق هسته‌اي وادار كنيم». به گزارش فارس، ديپلمات نماينده يکي از کشورهاي مخالف تحريم ايران به رويترز گفته: «شايد اين کار به قيمت شکست هميشگي توافق (برجام) تمام شود؛ چرا بايد ريسک کنيم و علاوه بر تقويت موضع تندروهاي ايران، فرصت بستن قراردادهاي جديد در ايران را از دست بدهيم». يک ديپلمات ديگر اما هنوز از توافق اروپايي‌ها براي برداشتن گامي در جهت رضايت ترامپ نااميد نشده و گفته: «ما داريم تلاش مي‌کنيم و مسير هم رو به جلوست؛ فقط به کمي وقت نياز داريم».
تلاش نافرجام
تلاش اعضاي اتحاديه اروپا بهويژه سه شريک اصلي اروپايي برجام براي اقناع آمريکا به حفظ برجام در يک‌سال‌واندي که از عمر دولت ترامپ مي‌گذرد به جايي نرسيد. دونالد ترامپ از آنچه نواقص برجام مي‌خواند کوتاه نيامد ولي اروپايي‌ها به نظر مي‌رسد به سمت جلب نظر ترامپ پيش رفته‌اند. اواخر اسفند بود که گفته شد اروپايي‌ها دنبال طرح تحريمي جديد عليه ايران هستند؛ تحريم برنامه موشکي ايران. موتور محرکه اين تحريم‌ها فرانسه است که از چندين ماه پيش به انتقاداتي در مورد برنامه موشکي ايران و نقش ايران در منطقه رو آورده است. خبرگزاري رويترز اواسط اسفند گزارش داد که به سندي محرمانه دست يافته که براساس آن، آلمان، بريتانيا و فرانسه پيشنهاد کرده‌اند اتحاديه اروپا براي فعاليت‌هاي موشکي و نقش ايران در سوريه تحريم‌هايي عليه تهران وضع کند. سه کشور اصلي شريک اروپايي برجام اين طرح را پيش مي‌برند، اما سه شريک ديگر اروپايي مخالف اين کار هستند؛ ايتاليا، اسپانيا و اتريش براي وضع تحريم جديد عليه ايران ترديد دارند. آلمان، بريتانيا و فرانسه پيشنهاد کرده‌اند که ۱۵ شخص يا نهاد ايراني به‌واسطه نقششان در برنامه موشکي ايران يا جنگ داخلي سوريه، تحريم شوند؛ اما با توجه به مخالفت سه عضو ديگر اروپايي فعلا مشخص نيست که اين تحريم‌ها به نتيجه برسد يا نه، چون براي وضع تحريم جديد موافقت تمامي اعضاي اتحاديه اروپا لازم است.
لحظه حياتي برجام
فدريکا موگريني روز گذشته در آغاز نشست وزراي خارجه کشورهاي عضو اتحاديه، گفته انتظار ندارد تصميمي درباره تحريم‌هاي جديد عليه ايران گرفته شود. به گزارش «بي‌بي‌سي» موگريني گفته «وزراي خارجه اتحاديه اروپا بار ديگر بر تعهد قاطع و صريح خود بر اجراي کامل توافق هسته‌اي با ايران تأكيد خواهند کرد. اتحاديه اروپا همواره تصريح کرده حفظ توافق جامع هسته‌اي ايران (برجام) حياتي است».
مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، دوشنبه با تأكيد بر اهميت «حياتي» حفظ توافق هسته‌اي ايران گفت اين اتحاديه در همکاري با ايالات متحده، تلاش مي‌کند تمام طرف‌ها به‌طور‌کامل به اجراي همه‌جانبه برجام متعهد باشند. موگريني تأكيد کرد انتظار دارد کشورهاي عضو بر تعهد قوي و بدون خدشه اين اتحاديه بر اجراي کامل برجام تأكيد کنند. موگريني افزود: دستاوردهاي آخرين نشست کميسيون مشترک ناظر بر اجراي برجام «مثبت» بوده و علاوه بر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي که ۱۰ بار پايبندي ايران را به تعهداتش تأييد کرده، همه طرف‌ها با پايبندي کامل ايران به تعهداتش در اين زمينه موافقند. کشورهاي اروپايي و اتحاديه اروپا همواره به روشني بيان کرده‌اند که برجانگاه‌داشتن برجام، حياتي است و اين موضوع از منافع راهبردي اتحاديه اروپاست که ما به آن پايبند مي‌مانيم. موگريني همچنين گفت حفظ اعتبار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، بهويژه در شرايطي که احتمالا براي مذاکره با کره شمالي آماده مي‌شويم، حياتي است، بنابراين کارهايی در دست انجام است و معتقديم ضروري است در اين زمينه متحد باشيم.
موضوع سوريه در نشست اتحاديه اروپا
براساس اخباري که از اين نشست در ساعات برگزاري‌اش به بيرون درز پيدا کرد، حاضران در نشست شوراي روابط خارجي در لوکزامبورگ از ايران و روسيه خواستند مانع استفاده از تسليحات شيميايي توسط دولت سوريه در آينده شوند. به گزارش رويترز اتحاديه اروپا اعلام کرد: ما از تمامي کشورها به‌طور خاص ايران و روسيه مي‌خواهيم تا از نفوذ خود براي توقف استفاده از سلاح‌هاي شيميايي در آينده بهويژه توسط دولت سوريه استفاده کنند. نشست اتحاديه اروپا در حالي به موضوع سلاح شيميايي در سوريه پرداخته است که هفته گذشته در پايان نبرد در غوطه شرقي در منطقه مسکوني دوما حمله‌اي شيمايي رخ داد که بهانه حمله هوايي آمريكا، فرانسه، آلمان و انگليس به پايگاهي نظامي در دمشق شد. اگرچه هنوز هيچ نهاد ناظري وقوع حمله شيميايي را ثابت نکرده و مشخص نيست دولت يا گروه‌هاي معارض دست به اين کار زده‌اند، اما بمباران هوايي را آمريكا و شرکاي اروپايي انجام دادند و اعضاي اتحاديه اروپا در نشست روز گذشته خواستار استفاده روسيه و ايران از نفوذشان براي پيشگيري از حمله شيميايي در سوريه شدند. روي ديگر سکه اين است که اعضاي اتحاديه اروپا قصد دارند به‌دليل همين پارامتر يعني نفوذ در سوريه و منطقه، ايران را تحريم کنند؛ تحريمي که شايد در نوبت ديگر نشست اين اتحاديه برقرار شود، ولي قرار است مثل شمشير داموکلس هميشه بالاي سر ايران و برجام باقي بماند.
تحريم جديد و بندهاي برجام
برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) در خود بندي دارد در ممانعت از تصويب تحريم جديد عليه ايران. در اين توافق تأكيد شده که وضع دوباره تحريم‌هاي ايران با بهانه‌هاي جديد نقض برجام است. طبق برجام، تحريم‌هاي هسته‌اي ايران که توسط اروپا و آمريكا وضع شده بود، لغو شد و مطابق توافق رئيس‌جمهوري آمريكا بايد هر شش ماه يک‌بار اين لغو را تمديد کند، امري که به‌تازگی ترامپ هشدار داده نمي‌خواهد آن را تکرار کند.
اگرچه مظاهري از اقدامات آمريكا يا سخن از تحريم‌هاي جديد تاکنون نقض روح برجام از سوی مقامات ايراني خوانده شده است، اما هنوز اين اقدامات در سطحي شناخته نشده که طرف ايراني در واکنش به آن تصميم بگيرد از برجام خارج شود. ايران در واکنش به همه آنچه آن را نقض روح برجام از سوی آمريكا مي‌خواند، واشنگتن را به پايبندي به اين توافق فرامي‌خواند و از آمادگي کامل ايران براي انجام اقدام متقابل خبر مي‌دهد. اين در حالي است که انتظار ايران از اروپا بيش از اين است و وزير خارجه ايران، بارها از اروپا خواسته در بازگرداندن آمريكا به مسير اجراي برجام تلاش بيشتري کند، اما به نظر مي‌رسد اروپا به‌جاي متعهدماندن به ادامه حيات برجام، دنبال جلب نظر دونالد ترامپ براي ماندن در اين توافق است.
ايران آماده است
سوي ديگر معادله پيچيده برجام، اروپا و آمريكا و ايران است که وضع تحريم‌هاي جديدي مثل تحريم موشکي مي‌تواند هم نقض برجام باشد و هم نباشد. در قطع‌نامه ٢٢٣١ که توافق برجام را در شوراي امنيت تصويب کرد و تحريم‌هاي جديد را لغو، بندي نيز درباره برنامه موشکي ايران لحاظ شده بود که از تهران مي‌خواست از توسعه برنامه موشکي خود دست بردارد؛ اما مقامات مذاکره‌کننده هسته‌اي ايران همان زمان اين بند را به رسميت نشناخته و توسعه برنامه موشکي ايران را دفاعي و بي‌ارتباط با برنامه هسته‌اي ايران دانستند. البته مشخص نيست اگر تحريم جديدي عليه برنامه موشکي ايران لحاظ شود، هيئت نظارت بر اجراي برجام که نمايندگاني از دستگاه‌هاي ذي‌ربط عضو آن هستند، چه تصميمي دراين‌باره خواهند گرفت. علي‌اکبر صالحي، رئيس سازمان انرژي اتمي به عنوان يکي از اعضاي اين هيئت درباره واکنش ايران به همراهي اخير بريتانيا و فرانسه با آمريكا در حمله به سوريه و همچنين تمديد تحريم‌هاي ايران از سوي اتحاديه اروپا گفت: تصميم ايران براي واکنش نسبت به اقدامات طرف مقابل توسط هيئت نظارت بر برجام، گرفته مي‌شود؛ آن‌هم به اقتضاي گزارش‌ها و تحليل‌هايي که ارائه مي‌شود و نهايتا براساس منافع و مضار تصميم گرفته مي‌شود و تصميم لازم اجرائي خواهد شد اما در بعد فني ما اعلام کرده‌ايم که براي هر نوع برگشتي آمادگي داريم.
مخالفان تحريم جديد
برمبناي اخباري که از جلسات اتحاديه اروپا منتشر شده ايتاليا، اسپانيا و اتريش با وضع تحريم جديد عليه ايران مخالف هستند. ايتاليا مذاکره با ايران را ترجيح مي‌دهد و معتقد است تحريم‌ها به رابطه با ايران صدمه زده و موضع اتحاديه اروپا را تضعيف مي‌کند. در‌عين‌حال تضميني نيست که نظر دونالد ترامپ با اين تحريم‌ها تأمين شود. ايتاليا گفته که تحريم‌هاي پيشنهادي از نظر دونالد ترامپ «کافي» نخواهد بود و هم‌زمان به روابط اقتصادي با ايران ضربه مي‌زند. اسپانيا نيز هشدار داده است که سه قدرت اروپايي بايد «تبعات» تحريم جديد عليه ايران را در نظر بگيرند. اتريش نيز به عنوان ميزبان مذاکرات هسته‌اي در فاصله سال‌هاي ٢٠١٤ تا ٢٠١٦ و رئيس دوره‌اي اتحاديه اروپا از سطح رابطه خوبي با ايران برخوردار است؛ از همين‌رو پيداست که علاقه‌مند به ازدست‌دادن اين رابطه نيست. سال‌هاي بعد از برجام رابطه ايران و ايتاليا به دوران اوج خود بازگشت؛ رابطه‌اي که در سال‌هاي اصلاحات در نقطه اوج قرار گرفته بود اما در دوران تحريم فروکش کرده بود. سفر چندين باره وزراي خارجه ايتاليا به تهران و سفر متقابل ظريف به رم مقدمات سفر رئيس‌جمهوري ايران به رم و سفر نخست‌وزير ايتاليا به تهران را فراهم کرد. ديد و بازديدهايي که در آن از پيشگامي ايتاليا در توسعه روابط با ايران سخن گفته شد. نخست‌وزير ايتاليا سال ٩٥ در تهران گفت: «ايتاليا مي‌تواند راهگشاي دور جديد روابط ايران با اتحاديه اروپا باشد و در اين زمينه تلاش خواهد کرد تا نقش خود را به خوبي ايفا کند». اتريش نيز يکي از معدود کشورهايي است که رابطه بانکي خوبي با ايران بعد از برجام آغاز کرده است و قراردادي يک ميليارد يورويي بين ايران و اتريش به امضا رسيده است و در حال اجراست. اتريش با چهارده بانک ايراني، قرارداد تأمين مالي و فاينانس به امضا رسانده است. ايران و اسپانيا نيز رابطه تجاري خوبي با هم دارند و گفته مي‌شود دو کشور قصد دارند رابطه تجاري ١,٤ميليارد دلاري خود را تقويت کنند. اسپانيا يکي از بزرگ‌ترين مقاصد صادرات زعفران ايران است.