سیر حوادث و موضع گیری های مقامات دست به دست هم داده اند تا روابط ایران و عربستان را به مسیرهای باریک و تاریک سوق دهند. ایران و عربستان پیش از این نیز به لحاظ تاریخی روابط دوستانه ای نداشتند. حتی پیش از انقلاب اسلامی ایران نیز روابط عربستان با حکومت پهلوی چندان حسنه نبود. پس از انقلاب نیز اگر چه برای مدت کوتاهی روابط دو کشور اندکی بهتر شد اما طولی نکشید که به روال گذشته بازگشت. در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد و سوء مدیریت دولت های نهم و دهم این روابط به تاریکی گرایید.
درگیری های فرقه ای و دینی ناشی از وقوع بهار در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس، دلیلی برای بروز اختلافات تاریخی شده است. سخنان تند روز گذشته وزیر امور خارجه عربستان تیتر خبری بسیاری از رسانه های دنیا شد و واکنش های گسترده ای در داخل ایران به دنبال داشت.
عادل جبیر وزیر امور خارجه عربستان دوشنبه ۲۷ مهر در یک کنفرانس خبری مشترک با وزیر امور خارجه آلمان فرانک اشتاین مایر، که بعد از تهران به ریاض سفر کرده بود، گفت: ما مصمم به مقابله با تحرکات ایران هستیم و برای دفاع سرزمین ها و مردم خود، هر کار که بتوانیم را با استفاده از تمام ابزارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی انجام می دهیم. جبیر گفت امیدوار است که ایران از دخالت در امور کشورهای منطقه از قبیل لبنان، سوریه، عراق و یمن دست بردارد.
عادل جبیر در بخش دیگری از اظهارات خود با تکرار موضع قبلی ریاض مبنی بر لزوم برکناری بشار اسد رئیس جمهور سوریه، خواستار تشکیل یک دولت انتقالی در سوریه شد و برکناری اسد را برای برقراری صلح در سوریه ضروری دانست. او نقش نظامی ایران در سوریه را مانع حل بحران این کشور دانست و جمهوری اسلامی را اشغالگر سرزمین های عربی در سوریه لقب داد.
واکنش وزارت امور خارجه
مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان، اظهارات اخیر عادل الجبیر، وزیر امور خارجه سعودی درباره نقش ایران در منطقه را متفرعنانه، سخیف و خارج از عرف دیپلماتیک خواند و گفت عربستان صلاحیت سخن گفتن در مورد نقش منطقه‌ای ایران را ندارد. افخم گفت که عربستان رویکردی غیر سازنده و مخرب در پیش گرفته است و همچنان بر حذف سایرین اصرار دارد.
پس از شدت گرفتن جنگ داخلی در سوریه و همچنین کشته شدن صدها زائر ایرانی در منا در اوایل مهر، سخنان مقامات ایران و عربستان در مقابل هم شدت زیادی گرفته است.
مورد عجیب غضنفر رکن آبادی
یک روز پیش از این، رهبری در جمع مسئولان سازمان حج و زیارت، از دستگاه دیپلماسی کشور خواسته بود تا حادثه منا را پیگیری کرده و راه‌های جلوگیری از تکرار آن را بررسی کنند. او با بیان اینکه موضوع سیاسی نیست، گفت که ظواهر امر نشان‌گر کوتاهی دولت میزبان است: «این مسئله نباید به سکوت و فراموشی بگذرد و باید سال‌ها در مجامع جهانی مطرح شود و نقطه آماج این حرکت نیز باید دولت‌های غربی و سازمان‌های مدعی حقوق بشر باشند.»
بر اساس آخرین خبرها تعداد قربانیان حادثه منا ۴۶۴ نفر است. غضنفر اصل رکنآبادی سفیر پیشین ایران در لبنان از جمله ۳۶ نفری است که هنوز از سرنوشت آنها خبری در دست نیست. در روزهای نخست حادثه منا، شایع شده بود که غضنفر رکنآبادی به دلیل اطلاعات زیادی که از مسائل حزب‌الله لبنان داشت، از سوی سرویس‌های جاسوسی رژیم اسرائیل ربوده شده است.
بسیاری گمانه زنی می کنند که بخشی از موضع گیری های دو طرف به موضوع رکن آبادی مرتبط است.
روز سه شنبه ۲۸ مهر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه در مورد وضعیت رکنآبادی، گفت: ایشان همچنان مفقود هستند و امیدواریم هرچه زود به سلامت به خانواده‌شان بازگردند.
به گزارش ایسنا، ظریف در مراسم تشییع مرحوم حاج احمد فهیما معاون اداره تشریفات وزارت امور خارجه که در حادثه منا جان خود را از دست داده است در جمع خبرنگاران با اشاره به فاجعه منا، اظهار کرد: احساس می‌کنیم که دولت عربستان و مسئولان حج در دولت سعودی مسئولانه با این موضوع برخورد نکردند و اقدامات مناسب برای نجات جان حجاج و همچنین رسیدگی به وضعیت جان‌باختگان انجام نداده‌اند.
ظریف با بیان اینکه متأسفانه در این فاجعه تعداد زیادی از مسلمانان از کشورهای مختلف اسلامی جان خود را از دست داده‌اند به اقدامات وزارت امور خارجه برای پیگیری این موضوع با هماهنگی سایر دستگاه‌ها اشاره کرد و گفت: وزارت امور خارجه از ابتدا اقدامات لازم را در این زمینه آغاز کرد و با جدیت بحث بازگرداندن حجاج به صورت سالم به کشور را پیگیری کرد. از دیگر سو در راستای باز گرداندن پیکر جان‌باختگان این فاجعه با جدیت اقدامات لازم را انجام داد.
رکنآبادی را زنده دیده‌اند
روز سه شنبه علاءالدین بروجردی نیز در مورد رکن آبادی اظهار نظر کرد رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: اگر دولت عربستان نتواند فرضیه شهادت غضنفررکن آبادی را اثبات کند، فرضیه ربایش سفیر سابق جمهوری اسلامی به عنوان فرضیه امنیتی قابل پیگیری است.
بروجردی در گفت و گو با خانه ملت با اشاره به نشست فوق العاده کمیسیون امنیت ملی و سیاست در خصوص منا با حضور اوحدی و قشقاوی، گفت: گزارشی که در این نشست مطرح شد، مشخص شد غضنفر رکن آبادی در جریان حادثه منا توسط آمبولانس عربستانی به بیمارستان منتقل شد. بر اساس شواهد، شاهدان عینی این ماجرا، ایشان را در حالی که در قید حیات بودند، با آمبولانسی به بیمارستان منتقل شده اما بعد از این ماجرا خبر موثقی از وضعیت او وجود ندارد.
او گفت: دولت عربستان در مقابل تمام مفقودین ایرانی مسئول است. اما با توجه به جایگاه سیاسی رکن آبادی در کشور و سابقه شان به عنوان سفیر جمهوری اسلامی در لبنان، دولت آل سعود باید به طور ویژه در خصوص وضعیت رکن آبادی پاسخگو باشد و مسئولیت را به جد بپذیرد. بنابراین در حال حاضر فرض شهادت ایشان پذیرفته نیست مگر عکس آن ثابت شود.
سخنان وزیر امور خارجه نیز در نشست خبری مشترک با همتای آلمانی اش لحن هشدار گونه داشت ظریف گفت که تلاش عربستان برای حذف ایران از منطقه باعث خونریزی و دامن زدن به درگیری شده و این تلاش باید متوقف شود. ظریف افزود: ایران به دنبال حذف عربستان از منطقه خاور میانه نیست، اما در مقابل اجازه نخواهد داد که دولت عربستان سعودی به دنبال این باشد که جمهوری اسلامی ایران را از این منطقه حذف کند.
جنگ داخلی سوریه، بحران یمن و قیام مردمی بحرین از مهمترین اختلافات ایران و عربستان در منطقه هستند.