بیم ها و امیدهای تاسیس دفتر اروپایی در تهران

روزنامه خراسان– ورود هیئت 70 نفره اروپایی به تهران و مذاکراتش با ایران که دو هفته پیش انجام شد، براساس گزارش برخی رسانه ها با پیشنهاد مجدد تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهران همراه بوده است. هرچند این موضوع همان زمان از سوی مقامات کشورمان رد شد اما در هرحال این سوال را مجدد به رسانه ها برگرداند که افتتاح این دفتر چه فواید یا مضراتی برای کشورمان دارد. برخی چهره ها و تحلیل گران معتقدند تأسیس این دفتر در برهه فعلی نوعی تحکیم برجام و تقابل با سیاست های آمریکاست و در مقابل منتقدان این موضوع بر آسیب های سیاسی و امنیتی تأکید دارند.

اتحادیه اروپا در فروردین 93 قطعنامه‌ای راهبردی با موضوع روابط با ایران تصویب کرد که در بخش هایی از آن برای اولین بار به لزوم تأسیس دفتر این اتحادیه در تهران اشاره شده است. چهارم آبان سال گذشته نیز قطعنامه عادی‌سازی روابط اتحادیه اروپا با ایران، با وجود همه نکات مثبت و منفی مندرج در آن با ۴۵۷ رای موافق، ۱۷۴ رای مخالف و ۶۷ رای ممتنع تصویب شد که مجدد بحث تأسیس دفتر اتحادیه اروپا را داغ کرد. در عین حال این موضوع با گذشت بیش از 3.5 سال هنوز در حد بررسی مانده و عملیاتی نشده است.  مجید تخت روانچی، معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه در آبان 95 در پاسخ به این سوال که زمان دقیق افتتاح دفتر اتحادیه اروپا چه زمانی است؟ گفته بود که نمی‌تواند به‌طور دقیق بگوید گشایش این دفتر چقدر زمان خواهد برد؛ وی در عین حال گفته بود «اما می‌توانم بگویم ظرف چند ماه آینده این کار انجام خواهد شد.» از زمانی که تخت روانچی گفته بود «چندماه» بیش از یک سال می گذرد و هنوز این موضوع در حد رایزنی و ارزیابی  است. یکی از مهم ترین مسائل مورد مناقشه درباره این دفتر به ماموریت ها و کارکردهای آن برمی گردد. در گزارش پیش رو به برخی از این دیدگاه پرداخته شده است.

هرچند درباره ماموریت های این دفتر به طور مشخص، اظهار نظر رسمی نشده، اما سال گذشته مجید تخت روانچی با اشاره به این که اتحادیه اروپا در ۱۴۰ کشور سفارت و دفتر نمایندگی دارد، گفته بود: «کاری که نهایتاً با بازکردن دفتر اتحادیه اروپا در تهران خواهد شد نظیر فعالیت دو کشوری است که در پایتخت‌های هم نمایندگی دارند.» همچنین محمدحسین فرهنگی، عضو هیئت رئیسه مجلس با اشاره به استقبال ایران از این موضوع تأکید کرده بود: هر راهی از جمله بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در ایران که به انزوای سیاست های آمریکا و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی منجر شود، در شرایط کنونی به نفع ایران است.

تسنیم  بر اسا س آخرین آمار اعلام شده از سوی پایگاه خبری کمیسیون اروپا از رشد 62درصدی مبادلات تجاری اتحادیه اروپا با ایران در 9ماه نخست سال 2017 میلادی خبر داد ه و می افزاید :مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا که در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر سال 2016 حدود 9.101 میلیارد یورو اعلام شده بود در مدت مشابه امسال به 14.782 میلیارد یورو افزایش یافته است.

این گزارش  می افزاید:اعضای اتحادیه اروپا در 9ماه نخست 2016 حدود 3.498 میلیارد یورو کالا از ایران وارد کرده بودند که این رقم در 9ماه نخست 2017 با رشد 107درصدی به 7.252 میلیارد یورو رسیده است.بر اساس این گزارش، صادرات اتحادیه اروپا به ایران در 9ماه نخست 2017 نیز رشد 34درصدی داشته و به 7.53 میلیارد یورو رسیده است. اتحادیه اروپا در 9ماه نخست سال 2016 حدود 5.603 میلیارد یورو کالا به ایران صادر کرده بود.تراز تجاری دو طرف در این مدت به‌میزان 278 میلیون یورو به‌نفع اتحادیه اروپا بوده است. این گزارش می افزاید :افزایش واردات اروپا از ایران در پی ازسرگیری خرید نفت ایران پس از توافق هسته‌ای نقش مهمی در رشد تجارت دو طرف داشته است بنابراین همین الزامات اقتصادی نیز حاوی ملاحظات جدی است.  بسیاری از کارشناسان این آمار را مربوط به صادرات نفتی  ایران به این اتحادیه می دانند و معتقدند در مقابل ایران به بازاری برای کالا های مصرفی این اتحادیه تبدیل شده است .براین اساس جدی ترین ملاحظه این است که دفتر اتحادیه اروپا اگر در ایران فعال شود نباید به توسعه بیشتر واردات کالاهای مصرفی از این اتحادیه منجر شود و در مقابل برای صادرات کالا و خدمات ایران برنامه ای نداشته باشد.

در همین باره برای تأیید این دیدگاه می‌توان به بیانیه‌ سال گذشته وزارت خارجه رژیم صهیونیستی اشاره کرد که در آن از بروکسل خواسته بود با دقت گشایش دفتر نمایندگی دایم اتحادیه اروپا در تهران را بررسی کند. صهیونیست ها در این بیانیه، گشایش دفتر اتحادیه اروپا در ایران را اشتباهی خطرناک  خوانده بودند.

از سویی دیگر باید توجه داشت که زیرساخت های گسترش روابط اقتصادی ایران و اروپا هنوز به طور کامل مهیا نشده و تأسیس این دفتر می تواند به تسهیل مبادلات و رفع موانع موجود کمک کند. پایگاه اقتصاد آنلاین دراین باره نوشته است: پس از برجام کشورهای زیادی از قاره سبز اروپا علاقه مندی خود را برای تجارت با ایران ابراز کرده اند که یکی از زمینه های مورد توجه این کشورها تجارت محصولات کشاورزی با توجه به ظرفیت های خوب ایران بوده است. از این جهت است که باید از تأسیس این دفتر استقبال کرد. فیل‌هوگان رئیس هیئت اروپایی که به ایران سفر کرده، در گفت و گویی درباره مزایای این اتفاق به این نکته اشاره کرد که بهتر است ایران برای پیگیری مسائل صادراتی و امنیت غذایی به جای آن که با 28 عضو اتحادیه اروپا در ارتباط بوده و چانه‌زنی کند با نهاد اتحادیه اروپا در ارتباط باشد.در عین حال یکی از دلایل موافقان داخلی ایجاد این دفتر در تهران به این استراتژی معطوف می شود که ما هر چقدر بتوانیم به اروپا نزدیک شده و بین این اتحادیه و آمریکا شکاف ایجاد کنیم در مقابل برنامه های تهاجمی و خصمانه دولت جدید آمریکا امکان مانور بیشتری خواهیم داشت .

اما تأسیس دفتر اتحادیه اروپا منتقدان جدی و سرسختی هم دارد. کریمی قدوسی، نماینده مشهد در مجلس چندی قبل با اشاره به این که کشورهای اروپایی در تهران دارای سفارت هستند، گفت: این اقدام فقط وقت تلف کردن برای کشور است، زیرا اروپایی‌ها نمی‌توانند مستقل از آمریکا تصمیم بگیرند و عمل کنند. در انتقادی دیگر، روزنامه وطن امروز هم در ایامی که هیئت 70 نفره اروپایی به ایران آمده بود، در گزارشی با عنوان «جاسوس خانه سبز» نوشت: تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهران این امکان را برای کشورهای اروپایی فراهم می‌کند که با استفاده از مصونیت و مزایای دیپلماتیک، پوششی وسیع‌‌‌‌‌‌تر برای تأثیرگذاری بر سیاست‌‌های ایران و ارتباط‌‌‌گیری با جریان‌‌های سیاسی و ایجاد اپوزیسیون درون نظام داشته باشند. صفاری رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت مجلس در واکنش به این دیدگاه که برخی گمانه زنی ها و تحلیل ها حکایت از سوء نیت کشورهای اروپایی در تأسیس دفتر در تهران دارد، تصریح کرد: این توجیه درستی نیست برای این که تک تک کشورهای اروپایی در کشورمان دارای سفارتخانه هستند و اگر قرار باشد با کسی ارتباط گیری کنند، از این طریق هم امکان پذیر خواهد بود. محمد جواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر نیز از جمله مخالفان این رویداد است. او سال گذشته به این دفتر عنوان «لانه فساد» داده بود و اکنون با اشاره به سابقه طرح این موضوع در پارلمان اروپا و اسنادی که در این زمینه بر فعالیت های حقوق بشری این دفتر تأکید دارند، معتقد است گشایش این دفتر به مصلحت نیست. وی هفته گذشته در گفت و گو با میزان افزوده است: «درباره حقوق بشر به این دفتر مسئولیت‌هایی داده {شده}که خیلی مسئولیت‌های رسوایی است. گفته شده این دفتر در تهران باید به طور منظم مانیتور کند که نیرو‌های سکولار در ایران تحت فشار قرار نگیرند! یا نیرو‌های سکولار در ایران میدان فعالیت داشته باشند! یا کسانی که در فتنه ۸۸ تحت فشار قرار گرفتند هم از زندان و ممنوعیت‌ها خارج شوند و میدان فعالیت داشته باشند و وضعیت اقلیت‌ها، همجنس گرا‌ها و خیلی موضوعات دیگر را دنبال کند!»

البته این پایان ماجرا نیست. هفته گذشته نیز هیئتی از اروپا به سرپرستی هلگا اشمید معاون موگرینی به ایران آمده بود. این سومین دور  گفت و گوی سطح بالای ایران و اروپا بود که این بار در تهران انجام شد. به گفته سید عباس عراقچی معاون امور حقوقی وزارت خارجه که سرپرست هیئت کشورمان بود «گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران موضوع این دور از گفت‌وگوها با این اتحادیه نبود» اما «در نتیجه این گفت و گوها  ایران و اروپا به دستور کاری برای روابط ایران و اتحادیه اروپا در آینده دست یافته اند.» عراقچی توضیح داده است که «ما موفق شدیم روی ایده ها و زمینه های مختلف برای همکاری گفت و گو و نظرات خود را بازگو کنیم و با رویکردهای طرف مقابل نیز آشنا شویم . می توان گفت که در نتیجه این گفت و گوها  ما به دستور کاری برای روابط ایران و اتحادیه اروپا در آینده دست یافتیم.»

به گزارش فارس، عراقچی که با رادیو اقتصاد گفت و گو می‌کرد، در عین حال افزود:  به نظر من گفت‌وگوهای خوبی بود. در حوزه رایزنی‌های منطقه ای و سیاسی دو طرف اختلاف نظرهای زیادی با هم دارند. لذا ما دیدگاه های خود را درباره این مسائل مطرح کردیم و طرف مقابل نیز نظرات خود را مطرح کرد.

به نوشته تابناک اتحادیه اروپا اکنون در 140 کشور دنیا نمایندگی دایم دارد. برخی چون دکتر جواد لاریجانی معتقدند این دفاتر عمدتاً مربوط به کشورهای عقب افتاده و آفریقایی بوده و با هدف اثرگذاری بر بافت سیاسی و فرهنگی این کشورها ایجاد شده است. برخی نیز چون روزنامه کیهان مثال‌هایی از اثرگذاری این دفاتر در انقلاب های رنگی از جمله اتفاقات اوکراین می زنند. در نهایت جا دارد وزارت خارجه تجارب 140 کشور دارای این دفتر را مرور کرده تا راه پیمودنی تأسیس دفتر اتحادیه اروپا با حداقل آسیب طی شود. در هر حال به نظر می رسد تأسیس دفتر اتحادیه اروپا با کارکرد اقتصادی و تجاری صرف، نه تنها واجد اشکال نیست بلکه ضروری است. از سوی دیگر انتقادها و ملاحظات منتقدان هم جدی است؛ آن ها به سابقه برخی سفارتخانه ها در کشورمان از جمله اقدامات سفارت انگلیس در سال 88 اشاره کرده و معتقدند تأسیس این دفتر، به منزله ایجاد یک بستر برای اقدامات ضدامنیتی برخی جریان های افراطی اروپایی است. به نظر می رسد ضرورت اصل مبادلات اقتصادی از یک سو و توجه به ملاحظات سیاسی و امنیتی از سوی دیگر، ایجاب می کند که ضمن پیگیری تأسیس این دفتر، تدبیری اندیشید تا اروپایی ها و مشخصا دیپلمات هایی که در این دفتر حضور خواهند داشت از اقدامات سیاسی و امنیتی گفته شده پرهیز داده شوند. چه این که قرار نیست به بهای تسهیل فرایندهای اقتصادی به حوزه امنیتی و استقرار سیاسی نظام آسیبی وارد شود. نکته دیگر این که با توجه به نیاز اروپا به تأسیس این دفتر و در صورت وجود شرایط، چه بسا بتوان در مذاکرات انجام شده، رفع برخی تحریم های خاص اتحادیه اروپا علیه ایران را خواستار شد.