یک رسانه عربی در همین زمینه نوشت: اگر پادشاهی عربستان در ریاض به عادل الجبیر، چراغ سبز نشان نمی داد و خواهان از بین بردن تنش‌ها با ایران نبود، عادل الجبیر جلوی دوربین‌ها با آقای ظریف دست نمی داد و هرکس چیزی جز این می گوید، عربستان و چگونگی تصمیم‌گیری هایش را نمی داند.
سایت اندیشه-اگر گزارش های اخیر در رسانه های ایران را که کم کم تیتر برجسته می شوند را ملاک قرار دهیم باید به این نتیجه رسید که روابط ایران و عربستان قرار است با تحولاتی جدید همراه باشد.
جوان آنلاین، 23 مرداد، در مطلبی با عنوان ،” تقاضاي «بن‌سلمان» از عراق براي واسطه‌گري در روابط با ايران”، می نویسد:”شواهدي جديد به شواهد قبلي اضافه شده كه نشان مي‌دهد محمد بن سلمان، وليعهد عربستان تلاش مي‌كند رويكرد متفاوتي در برخورد با ايران و فراتر از آن در منطقه در پيش بگيرد. وزير كشور عراق گفته كه در سفر اخيرش به رياض با بن سلمان ملاقات كرده و بن سلمان از عراق خواسته واسطه تنش‌زدايي بين ايران و عربستان شود. به گزارش «جوان» خبرگزاري روس اينترفكس ديروز گزارش كرد سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه و عادل الجبير همتاي سعودي او توافق كرده‌اند براي پايان دادن به بحران‌هاي خاورميانه، مجموعه‌اي از گفت‌و‌گو‌ها را تدارك ببينند. اين بخشي از رويكردي است كه عربستان سعودي به فاصله چند هفته بعد از خروج پادشاه از رياض و سپرده شدن تصدي امور به دست محمد بن سلمان در پيش گرفته است. بعد از مصافحه عادل الجبير، وزير خارجه عربستان با محمدجواد ظريف در حاشيه نشست كشورهاي اسلامي در تركيه، حالا مقام‌هاي ايراني مي‌گويند كه در حج امسال شاهد وضعيت مناسب‌تري هستند. حميد محمدي، رئيس سازمان حج و زيارت گفته كه خيمه‌هاي زائران ايراني در سرزمين منا و عرفات بهبود يافته و با تلاش‌هاي انجام شده خيمه‌هاي زائران ايراني امسال از کيفيت و استانداردهاي بالاتري برخوردار است. به گفته او کساني که در سال‌هاي قبل نيز به حج مشرف شده‌اند اين بهبود کيفيت را به خوبي لمس خواهند کرد. همزمان، محمد صالح بن طاهر بنتن وزير حج و عمره عربستان طي نامه‌اي به ملک سلمان و محمد بن سلمان اطمينان داده تمام امکانات رفاهي و امنيتي در بالاترين سطح براي همه زائران از جمله زائران ايراني و قطري را فراهم مي‌کند.” جوان آنلاین، در رابطه با سفر عمار حکیم و مقتدی صدر به عربستان، ادامه می دهد:” درباره سفر اخير صدر به رياض گمانه‌زني‌هاي مختلفي شد و در حالي كه برخي گفتند عربستان در حال يارگيري از جريان‌هاي شيعي عليه ايران است، برخي منابع از جمله نشريه فير آبزرور نوشتند صدر به عنوان يک روحاني کاريزماتيک مي‌خواهد خود را به عنوان يک ميانجي در ميانه اختلافات فرقه‌اي سني‌ها و شيعيان در عراق معرفي کند؛ تحليلي كه گزارش‌هاي مربوط به دعوت سيدعمار حكيم به رياض آن را تقويت كرد.”
روزنامه شهروند هم این موضوع را مهم ارزیابی کرد و تیتر صفحه اول خود کرد. شهروند در این رابطه، می نویسد:” وزیر کشور عراق که برای شرکت در نشست مشترکی با مقامات ایرانی درباره فراهم‌کردن تسهیلات بیشتر برای زائران مراسم اربعین حسینی به ایران سفر کرده است، روز گذشته در نشست مشترک با عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران، از درخواست ولیعهد عربستان از عراق برای میانجیگری میان تهران و ریاض خبر داده است. قاسم الارجی با اشاره به سفر اخیر خود به عربستان و دیدار با ولیعهد این کشور گفت: محمد بن سلمان رسما از من درخواست کرد تا عراق واسطه‌ای بین ایران و عربستان برای کاهش تنش‌ها باشد؛ پیش از این نیز ملک سلمان این درخواست را داده بود. من هم به آنها گفتم که شما باید با احترام و بهترین وجه با حجاج ایرانی رفتار کنید و اجازه دهید آنها وارد قبرستان بقیع شوند که طرف عربستانی هم وعده‌هایی در این زمینه دادند و الان هم بقیع به روی حجاج ایرانی باز است. ما معتقدیم روابط دوستانه ایران و عربستان به تأمین امنیت منطقه کمک می‌کند.” شهروند در ادامه سخنان رحمانی فضلی را آورده که می گوید:” احترام و عزت حجاج ایرانی برای ما بسیار مهم است. ما همیشه دنبال روابط با عربستان بوده‌ایم. سیاست ایران همکاری موثر با کشورهای منطقه است و ما در قطع روابط هیچگاه پیشقدم نبوده‌ایم. امیدواریم کشورهای منطقه با حمایت مردم خود و دوری از دشمنان واقعی اسلام، دست در دست هم به دنبال حل مسائل مسلمانان باشند.” شهروند در رابطه با این رویکرد جدید عربستان این سوال را مطرح می کند که چرا عربستان برای این منظور سراغ عراق رفته است و می نویسد:”بخشی از پاسخ اين سوال را می‌توان در وضع فعلی عربستانسعودی در منطقه و خلیج‌فارس جست‌وجو کرد. عربستانسعودی پس از بحران قطر، در منطقه دست به یارگیری زد. این کشور سعی کرد منطقه را به‌گونه‌ای صف‌بندی کند که در آن هر کشوری که با عربستان علیه ایران نباشد، علیه عربستان است. از سوی دیگر تحریم کشورهای حاشیه خلیج‌فارس علیه قطر موجب شد تا روابط عربستان با ترکیه نیز دچار تیرگی شود؛ چرا که ترکیه از همان روز نخست بحران قطر، حمایت قاطع خود را از دوحه اعلام کرد و حتی به این کشور نیروی نظامی اعزام کرد. بنابراین طبیعی است که عربستان برای میانجیگری سراغ کشوری‌مانند ترکیه نرود؛ چراکه ترکیه را بیشتر رقیب می‌بیند تا دوست. ” شهروند در ادامه آورده است:” به نظر می‌رسد که عربستان سعی دارد تا در دوره جدیدی از سیاست‌هایش، به عراق بیش از گذشته نزدیک شود. دیدار ولیعهد عربستان با مقتدی صدر که دو هفته پیش انجام شد و سفر وزیر کشور و وزیر نفت عراق به عربستان که پیشتر از آن انجام شد، نشان‌دهنده عزم عربستان برای نزدیک شدن به عراق است. البته هنوز معلوم نیست که عربستانی‌ها حقیقتا از پیشنهاد میانجیگری‌شان به عراق قصد تلطیف مواضع در قبال ایران را دارند یا اینکه می‌خواهند در دور جدیدی از تحرکات دیپلماتیک، صرف‌نظر از اینکه این میانجیگری به نتیجه برسد یا خیر، روابط خود را با عراق چند پله افزایش سطح بدهند.” شهروند در نتیجه گیری هم می نویسد:”به‌طور کلی درخواست عربستانسعودی از عراق برای میانجیگری از برخی جهات عجیب و از برخی جهات مفید است. عجیب از این جهت که چرا عربستانسعودی عراق را به عمان ترجیح داد. عراق کشوری شیعه در مدار دوستی با ایران است، اما عمان اگرچه در مدار دوستی با ایران است، اما همواره رویه بی‌طرفانه دارد و ضمنا عضور شورای همکاری خلیج فارس است. از این جهت ایران باید مراقب سرمایه‌گذاری عربستانسعودی در عراق در آینده نزدیک باشد و سوال این است که آیا این سرمایه‌گذاری در عراق منافع ایران را تهدیدخواهد کرد؟ مفید از این جهت که عربستانسعودی درنهایت حتی برای ایفا کردن نقشی در عراق نیز به مذاکره با ایران نیاز دارد. عربستان برای خروج از جنگ فاجعه‌بار یمن، حل‌وفصل بحران قطر و رسیدن به راه حلی مرضی‌الطرفین برای بحران سوریه به مذاکره با ایران نیاز دارد. عربستان نخواهد توانست به سادگی با کشوری مثل ایران که در همسایگی‌اش قرار دارد و از نفوذ منطقه‌ای قدرتمندانه‌ای برخوردار است دشمنی ورزد.” روزنامه اطلاعات و سایت فرآرو هم با گزارش این خبر و بدون هیچگونه تحلیلی، آن را انعکاس دادند.
سایت تابناک 22 مرداد، در تحلیلی نوشت:”بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باورند که سفر مقتدا صدر به عربستان به دعوت محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور و اقدام عادل الجبیر به دست دادن با محمد جواد ظریف و همچنین حضور حجاج ایران در مناسک حج و همچنین سخنان عادل الجبیر در جمع معارضان سوری در مورد ماندن بشار اسد در قدرت، نشان دهنده تغییر در سیاست ریاض و تلاش برای بهبود روابط با ایران و همسایگان بوده است.”
قابل تامل اینکه سایت تابناک همچون جوان آنلاین سفر مقتدا صدر را تلاش برای میانجی گری دانسته و می نویسد:”به رغم اینکه سفر مقتدا صدر به عربستان در راستای دوری از ایران و نزدیکی به عربستان ارزیابی شده، عده ای از تحلیلگران بر این باورند که مقتدا صدر در این سفر، نقش میانجی را بازی کرده است.”
تابناک در ادامه اشاره به دست دادن ظریف، وزیر خارجه با عادل الجبیردر ترکیه می نویسد:”از سوی دیگر و مهم تر از همه، شاید دست دادن محمد جواد ظریف و عادل الجبیر وزرای خارجه دو کشور در استانبول در حاشیه نشست فوق‌العاده کشورهای همکاری اسلامی در استانبول باشد. یک رسانه عربی در همین زمینه نوشت: اگر پادشاهی عربستان در ریاض به عادل الجبیر، چراغ سبز نشان نمی داد و خواهان از بین بردن تنش‌ها با ایران نبود، عادل الجبیر جلوی دوربین‌ها با آقای ظریف دست نمی داد و هرکس چیزی جز این می گوید، عربستان و چگونگی تصمیم‌گیری هایش را نمی داند.” تابناک در ادامه اشاره به توافق اعزام حجاج به عربستان دارد و آن را نشانه ای از تمایل پادشاه عربستان برای ایجاد روابط با ایران ارزیابی کرده است. تابناک در این زمینه تحلیل رای الیوم را آورده که نوشت:” زمانی که دکتر محمد صالح بن طاهر بنتن، وزیر حج عربستان از رئیس سازمان حج و زیارت ایران دعوت کرد تا به عربستان برود و در مورد دلایل عدم حضور حجاج ایرانی برای انجام مناسک حج گفت‌وگو کنند، روشن بود که پادشاهی عربستان، خواهان ایجاد روابط با ایران از این راه و یا راه های دیگر بود.”
نکته قابل ذکر دیگر که تابناک به آن اشاره دارد موضع گیری اخیر عربستان در رابطه با سوریه می باشد و در این زمینه آورده است:” از سوی دیگر، عربستان نیز به تازگی «نرمشی» از خود در قبال بحران سوریه نشان داد و در جریان آن «عادل الجبیر» از معارضان خواست، با مسأله ابقای بشار اسد در قدرت کنار بیایند و دیدگاه خود را تغییر دهند؛ مسأله ای که هر چند از سوی ریاض تکذیب شد، گویا به واقعیت نزدیک بوده و احتمالا پیامی از سوی عربستان به ایران بوده است.”
تابناک در نتیجه گیری می نویسد:”در نهایت اینکه، به نظر نمی رسد رفت و آمدهای دیپلماتیک میان مقامات عراقی و عربستانی و همچنین دیگر تحرکات دیپلماتیک و سیاسی در یک ماه اخیر تصادفی باشند. به نظر می رسد، آنها را باید در ارتباط به تلاش ایران و عربستان و به ویژه عربستان برای بهبود روابط ارزیابی کرد.”
تابناک در آخر در این زمینه با کلماتی آمیخته با احتیاط، نوشت:”با این حال همه این ها نشانه هایی هستند که با عدم قطعیت روبرو هستند و نمی توان به صورت قاطعی از یک تحول بنیادین سخن گفت و دو کشور نیز برای عادی سازی روابط -با توجه به دیوار بلند بی اعتمادی- فاصله زیادی با یکدیگر دارند. لذا به نظر می رسد باید منتظر واکنش مقامات دو کشور نسبت به این مسئله ماند.”
همانطور که در مطالب بالا هم به آنها اشاره شده است، اعزام دوباره حجاج به ایران، دیدار کوتاه وزرای خارجه ایران و عربستان در ترکیه و خبر میانجی گری عراق برای بهبود روابط ایران و عربستان که تاکنون انتشار یافته را در کنار هم قرار دهیم باید به این نتیجه رسید که رسیدن به این مرحله، حاصل تلاش های پشت پرده ای بوده است که نتایج آن هم اکنون رسانه ای می شود. موضوع دیگری که باید به آن اشاره داشت این است که اگر مطالب بالا را بخواهیم مورد استناد قرار دهیم این است که در این زمینه مقامات جمهوری اسلامی ارزیابی مثبت از این رویکرد دارند اما زمینه های شک و بدگمانی را نیز می توان در آن مشاهده کرد.
روزهای آینده اخبار و گزارشات بیشتر در این باره انتشار می یابد و در آن موقع می توان ارزیابی روشن تری از این مناسبات ارایه داد.