ب. دیدار
۶ خرداد ۱۴۰۴
روز جمعه ۲ خرداد، پنجمین دور مذاکرات اتمی بین نمایندگان رژیم ولایت فقیه و نمایندگان دولت ترامپ، در رم پایتخت ایتالیا، برگزار شد.
روزنامه اعتماد روز شنبه ۳ خرداد در گزارش خود از دور پنجم مذاکرات از جمله نوشت: «دور پنجم رايزنی‌های ايران و ايالات متحده كه روز جمعه در رم برگزار شد بدون دستيابی به نتيجه‌ای مشخص پايان يافت. هم‌زمان، عباس عراقچی، وزير امور خارجه كشورمان طی اظهارنظری بعد از پايان رايزنی اعلام كرد كه در اين دوره از مذاكرات تلاش بر آن بود كه راهكارهايی مطرح تا موانع موجود برطرف و پيشرفت‌هايی حاصل شود. از همين رو، در همين چارچوب ايده‌هايی مطرح و قرار شد كه كار كارشناسی بيشتری توسط دو طرف در مورد ايده‌ها صورت بگيرد و به پايتخت‌ها منتقل خواهد شد، بدون اينكه هيچ تعهدی فعلاً برای هيچ طرفی داشته باشد. هم‌زمان، اسماعيل بقايی، سخنگوی وزارت خارجه كشورمان نيز متعاقباً در شبكه اجتماعی ايكس (توييتر سابق) خاطرنشان كرد كه زمان و مكان دور بعدی رايزنی‌ها متعاقباً اعلام خواهد شد. او هم‌زمان مواضع رئيس دستگاه ديپلماسی كشورمان در باب تلاش‌های ميانجی‌های عمانی برای عبور از چالش‌ها را تكرار كرد و گفت كه مسقط راهكارها و پيشنهادهايی را مطرح كرده كه قرار است دربارهٔ آن دو كشور تصميم‌سازی كنند.»
با اینکه مدت زیادی از پایان دور پنجم مذاکرات نمی‌گذرد، اما با اینکه احتمال برگزاری دور ششم نامحتمل نیست، تاریخ مذاکرات بعدی هنوز مشخص نشده است. با این حال، خبرگزاری‌ها روز دوشنبه سخنانی را از ترامپ انتشار دادند که وی پیش‌بینی کرده است که طی یکی دو روز آینده خبرهای خوب یا بد در رابطه با این مذاکرات به اطلاع می‌رسد.
بر همه آشکار است که گره اصلی مذاکرات مربوط به غنی‌سازی است. دولت ترامپ با اینکه در اوایل سیگنال‌هایی برای ادامهٔ غنی‌سازی داخل ایران ارسال کرده بود، اما در یکی دو هفتهٔ گذشته رویکرد دولت ترامپ به طرفی سوق پیدا کرده است که بر مبنای آن ایران حق هیچ‌گونه غنی‌سازی نخواهد داشت.
با اینکه مقامات دولتی و از جمله علی خامنه‌ای در سخنرانی هفتهٔ گذشته‌اش بر ادامهٔ غنی‌سازی تأکید کردند، اما به نظر می‌رسد که رژیم ولایت فقیه در جست‌وجوی فرمولی است که هم غنی‌سازی را متوقف کند و هم طوری وانمود کند که در این عرصه عقب‌نشینی نکرده است.
کوروش احمدی، دیپلمات سابق، در مطلبی که در روزنامهٔ شرق انتشار یافت ضمن اشاره به اختلاف‌های موجود در مذاکرات اتمی نوشت: «اظهارات مقامات دو کشور طی سه هفتهٔ گذشته و نیز مهم‌ترین خروجی پنج دور مذاکرات اخیر بین ایران و آمریکا تا کنون تردیدی باقی نگذاشته که این بار نیز مانند بیست و چند سال گذشته غنی‌سازی در ایران مشکل اصلی در رابطه بین ایران و غرب است.»
وی در ادامه با موضع آمریکا مبنی بر اینکه «همهٔ مقامات آمریکایی یک‌‌صدا از غنی‌سازی صفر در ایران سخن گفته‌اند» و «متقابلاً در ایران نیز مخالفت‌هایی جدی با توقف غنی‌سازی وجود دارد و دست نظام چندان در این مورد باز نیست»، معتقد است: «ظاهراً ایده‌های عمان می‌تواند بستر مناسبی برای انعطاف از هر دو سو باشد. این ایده‌ها ممکن است شامل تعلیق موقت و محدود غنی‌سازی ضمن حفظ ساختارهای فنی، مسکوت‌گذاشتن بحث غنی‌سازی، و تمرکز بر سایر موضوعات و اعتمادسازی از این طریق، نیل به یک توافق موقت در ارتباط با کاهش سطح غنی‌سازی و حجم اورانیوم موجود در کشور در ازای کاهش برخی تحریم‌ها و… باشد.»
اظهارات کوروش احمدی انعکاس‌دهندهٔ سخنان عراقچی است که دقایقی بعد از خاتمهٔ مذاکرات دور پنجم در مصاحبه با شبکه خبر گفت. آنجا که گفت «ايده‌هایی مطرح و قرار شد كه كار كارشناسی بيشتری توسط دو طرف در مورد ايده‌ها صورت بگيرد.»
آرمان امروز، ۶ خرداد، به‌نقل از احمد بخشایش اردستانی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نوشت: «عمانی‌ها به ما گفته‌اند که شما فعلاً برای شش ماه غنی‌سازی را متوقف کنید و بعداً مجدداً این کار را انجام دهید. البته ایران هنوز این پیشنهاد عمان را قبول نکرده است و در حال بررسی آن است.»
روزنامهٔ اعتماد، ۶ خرداد، در ارتباط با راهکارهایی که بشود از این بن‌بست بیرون آمد، به‌نقل از سید جلال ساداتیان، سفیر سابق ایران در بریتانیا، به پیشنهاد عمان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «به‌دليل حساسيت موضوع غنی‌سازی ۶۰درصدی، به نظر می‌رسد پيشنهاد عمانی‌ها اين بود كه كنسرسيومی از كشورهای عربی تشكيل شود كه بر فعاليت‌های صلح‌آميز ايران نظارت كند. اعضای اين كنسرسيوم می‌توانند فرايند را كنترل و گزارش‌دهی كنند تا اعتماد آمريكا جلب شود. شواهد امر حاكی از آن است كه وزير خارجهٔ عمان روی اين مسئله تأكيد دارد و می‌گويد اين بهترين راه برای اثبات غيرنظامی بودن برنامهٔ هسته‌یی ايران است، بدون اينكه ايران مجبور به توقف كامل غنی‌سازی شود كه همواره خط قرمز تهران بوده است.»
سایت شرق، ۶ خرداد، به‌نقل از رحمان قهرمان پور، تحلیلگر ارشد حوزهٔ بین‌الملل، می‌نویسد: «به نظر من توافق نهایی در صورتی خواهد بود که هم ایران و هم آمریکا قدری از خواست‌هایشان عقب‌نشینی کنند. من دوباره تأکید می‌کنم وضعیت کنونی بر اثر مجموعه‌ای از فاکتورها، پارامترها، و بازیگران شکل گرفته است؛ هم دونالد ترامپ در داخل به دلایل سیاسی با مشکلات و محدودیت‌هایی درباره مذاکرات با ایران مواجه است تا بتواند از توافق خود دفاع کند و هم در ایران شرایطی وجود دارد که باید آن را مدیریت کند. به هر حال، اگر تهران می‌خواهد غنی‌سازی را در خاک خود حفظ کند، باید امتیازات زیادی بدهد. طبیعتاً توجیه این امتیازدهی در داخل ایران برای تیم مذاکره‌کننده کار بسیار سختی است.»
به گزارش انتخاب، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در حاشیهٔ نشست روز آفریقا در پاسخ به خبرنگاران دربارهٔ آخرین جزئیات مذاکرات ایران و آمریکا گفت: «طرف عمانی در مذاکرات اخیر راهکارهایی را برای رفع موانع پیشنهاد کرده که در حال بررسی است.» این اظهارات عراقچی چند روز پس از سخنان او در روز جمعه به‌روشنی آشکار می سازد که راهکار برای عبور از این بن‌بست در دستور کار سران حکومت اسلامی است.
با تمام این احوال، همچنان شاهد صداهای متفاوتی نیز هستیم که اصرار بر ادامهٔ غنی‌سازی دارد.
سایت انتخاب در تاریخ ۵ خرداد گزارش دیگری انتشار داد که بر مبنای آن، «یک مقام ارشد ایرانی در تیم مذاکره‌کننده در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم ادعای مطرح‌شده مبنی بر اینکه عمان پیشنهاد توقف موقت شش ماههٔ غنی‌سازی را مطرح کرده است را تکذیب کرد.»
البته این تکذیب در حالی صورت می‌گیرد که خود عراقچی در دو نوبت به این موضوع اشاره کرده است و در بالا نیز آورده شد.
روزنامهٔ اعتماد، ۶ خرداد، نیز در ارتباط با غنی‌سازی نوشت: «پس از سخنان صريح مقام معظم رهبری در خصوص مذاكرات حالا بايد ديد آيا امريكا عدم غنی‌سازی در ايران را به سهم‌خواهی مذاكره‌ای تقليل خواهد داد يا به صورت جد تصميم به تغيير رويكردی دارد كه مذاكرات را در بن‌بست پايانی قرار می‌دهد.
بازگشت به منطق تنها راه‌حل عقلانی- ترامپ دير يا زود پی خواهد برد كه برای حصول توافق، علاوه بر رعايت حقوق بين‌الملل، بايد احترام به شأن و شخصيت تاريخ ايران را نيز مدنظر قرار بدهد.»
سایت انتخاب، ۵ خرداد، به‌نقل از علی مطهری نوشت: «مواردی که رهبر انقلاب اشاره کردند مطلب روشنی است. هر کشوری که عضو پیمان منع اشاعه سلاح‌های هسته‌یی (NPT) باشد از حق غنی‌سازی اورانیوم برخوردار است و هیچ کشور دیگری نمی‌تواند او را از این حق محروم کند.» او در جایی دیگر نیز گفت: «از نگاه بنده، بهترین راهبرد برای پیشبرد این اهداف ایستادگی بر اصول و مبانی خودمان است. خطوط قرمز در مذاکرات باید رعایت شود. لازمهٔ این مطلب نیز مقاومت و اتحاد مردم است. دنیا باید صدای واحدی از داخل کشور ما بشنود. صدای اختلاف و ناهماهنگی نباید به دنیا صادر کنیم.»
انتخاب روز دوشنبه به‌نقل از سخنگوی وزارت خارجه در همین ارتباط نوشت: «عمان به‌عنوان تسهیلگر روند مذاکرات جاهایی که فکر می‌کند بتواند کمک کند دیدگاه‌های خود را مطرح می‌کند. از ابتدا گفته‌ایم اگر هدف طرف آمریکایی این باشد که برنامه هسته‌یی ایران تسلیحاتی نشود، این تحصیل حاصل است. اگر واقعاً هدف این باشد که بمب هسته‌یی در ایران وجود نداشته باشد، ما هم می‌توانیم بگوییم به ادامهٔ مذاکرات خوشبین هستیم. اما اگر هدف محروم‌سازی ایران از حقوق خودش باشد، قطعاً ما معتقد نیستیم این روند به نتیجه ختم خواهد شد. توافق موقت تا الآن در دستور کار ما نبوده. در دور پنجم مذاکرات [با آمریکا] در این مورد صحبتی نشده است.»
اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه هم تأییدی بر این مدعاست که طرحی از طرف عمان روی میز گذاشته شده است و مقامات رژیم در تأیید و تکذیب آن صحبت می‌کنند.
عبدالرضا فرجی راد، کارشناس مسائل بین‌الملل، در روزنامهٔ اسکناس، ۶ خرداد، در مورد همین بن‌بست موجود گفت: «این بن‌بست را میانجیگری عمانی شکست. ابتکار یا طرحی را روی میز گذاشت که دو طرف روی آن تعمق کردند و قرار شد که آن را در پایتخت‌های خود به مشورت بگذارند.»
سایت شرق، ۴ خرداد، دربارهٔ مذاکرات و «دیپلماسی در برابر بن‌بست» نوشت: «فضای مذاکرات همچنان در ابهامی عمیق فرو‌رفته است؛ نه می‌توان با قاطعیت از دستیابی به توافقی عادلانه سخن گفت و نه شکست مذاکرات را پیش‌بینی کرد. آیندهٔ این گفت‌وگوها به عوامل متعددی از جمله انعطاف‌پذیری آمریکا در پذیرش حقوق ایران، نقش میانجی‌ها، و مدیریت تنش‌های منطقه‌یی بستگی دارد. باید منتظر ماند و دید آیا دیپلماسی می‌تواند بر زیاده‌خواهی‌ها غلبه کند یا خیر. آینده آبستن حوادثی تعیین‌کننده خواهد بود.»
روزنامهٔ اطلاعات نیز به‌نقل از سخنگوی وزارت خارجه نوشت: «موضوع غنی‌سازی به‌عنوان بخش لاینفک انرژی هسته‌یی صلح‌آمیز و صنعت هسته‌یی جمهوری اسلامی ایران حتماً باید حفظ شود. به هیچ عنوان مجاز نیستیم کوچک‌ترین نرمشی در زمینهٔ غنی‌سازی نشان دهیم.»
پزشکیان در سخنانی که روز دوشنبه ایراد کرد گفت: «این‌طور نیست که اگر نخواهند با ما مذاکره کنند یا ما را تحریم کنند از گرسنگی بمیریم. ما راه پیدا خواهیم کرد، برای اینکه راه وجود دارد. نه یک راه، صدها راه برای برون‌رفت از مشکلات وجود دارد. ما اگر در داخل با نخبگان و مردم توافق کنیم، نیاز به کسی نداریم.»
همان‌طور که اشاره شد، زمان و مکان دور ششم مذاکرات هنوز مشخص نشده است، اما مقامات رژیم هیچ اظهاری مبنی بر اینکه در دور بعدی شرکت نمی‌کنند نکرده‌اند. اما با توجه به تأکید طرف آمریکایی در مورد غنی‌سازی صفر درصدی در ایران، آیا حضور نمایندگان رژیم ولایت فقیه در دور ششم به‌معنای تمکین به خواست‌های دولت آمریکا باید تلقی شود؟ با اینکه علی خامنه‌ای در هفتهٔ گذشته در سخنانش توقف غنی‌سازی را قاطعانه رد کرد، اما همهٔ کسانی که با فضای سیاسی ایران آشنایی دارند با چنین موضع‌گیری‌های توخالی آشنا هستند.
علی خامنه‌ای و دیگران سران رژیم به‌خوبی آگاه‌اند که موقعیت رژیم شکننده است. در همین چند روز گذشته شاهد اعتصاب رانندگان کامیون‌ها بوده‌ایم که هر روز در حال گسترش است. اعتراض‌ها و ناآرامی‌های کارگری نیز در جریان است. گرانی مایحتاج عمومی و قیمت سرسام‌آور دارو توان مردم را بریده است. همین یکی دو روز گذشته مقامات دولتی یارانهٔ گوشت را کاهش دادند و با نگرانی پیش‌بینی می‌شود که این مادهٔ غذایی اصلی از دسترس مردم باز هم دورتر شود. قطع مکرر برق و توقف اجباری تولید صنایع کلیدی مراکز تولیدی را با معضلی جدی مواجه کرده است. بانک مرکزی در اقدامی بی‌سابقه اعلام کرده است که حتی برای دریافت وجه نقد از خودپردازها مردم باید کارمزد پرداخت کنند. دولت با کسری بودجه و مشکل نقدینگی برای تأمین هزینه‌ها مواجه شده است.
در نتیجهٔ همهٔ موارد پیش‌گفته، که تنها گوشه‌ای کوچک از چالش‌های رژیم ولایت فقیه است، باید گفت که رژیم اسلامی عملاً در مذاکرات فعلی در مورد برنامهٔ اتمی دست بسته است و در صورت اصرار بر ادامهٔ غنی‌سازی، وارد بحران موجودیت می‌شود. رجزخوانی‌هایی معمول علی خامنه‌ای و پزشکیان صرفاً مصرف تبلیغی و داخلی دارد و خود آنها بهتر از همه می‌دانند که تمکین و کرنش تنها گزینهٔ آنهاست.
باید منتظر ماند و روندهای پیش رو را رصد کرد تا بتوان تحلیل دقیق‌تر و قاطع‌تری در این باره ارائه کرد. اما آنچه روشن است این است که مذاکرات هسته‌یی جمهوری اسلامی، با سابقه‌ای که از آن داریم، با هر نتیجه‌ای، نمی‌تواند در بر گیرندهٔ منافع ملی و مردم ستم‌دیدهٔ کشور باشد.