تحلیلگران معتقدند که تغییر سیاست آمریکا از خطوط قرمز ایران در مورد غنی‌سازی اورانیوم عبور کرده و تنش‌ها را بیشتر تشدید کرده است. با وجود این مشکلات، تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند که ایالات متحده و ایران همچنان برای مذاکره آماده هستند و کانال‌های گفتگوی غیرمستقیم همچنان فعال هستند که نشانه مثبتی است. برخی معتقدند که دستیابی به توافق هنوز امکان‌پذیر است.
تحلیلگران هشدار می‌دهند که غنی‌سازی اورانیوم همچنان نقطه عطف مهمی است، اما با اشاره به انگیزه هر دو طرف برای جلوگیری از تشدید تنش و حفظ پیشرفت شکننده دیپلماتیک، تأکید می‌کنند که دستیابی به موفقیت هنوز امکان‌پذیر است.
از زمان آغاز مذاکرات در ۱۲ آوریل، دو طرف چهار دور مذاکرات غیرمستقیم بدون دستیابی به پیشرفت‌های اساسی برگزار کرده‌اند. اخیراً، ایالات متحده خواستار توقف کامل فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران شده است که با مخالفت شدید تهران مواجه شده است. علیرغم اختلاف نظر شدید بین دو طرف در مورد این موضوع، تحلیلگران می‌گویند که واشنگتن و تهران همچنان مایل به دستیابی به توافق هستند و دستیابی به موفقیت هنوز امکان‌پذیر است.
اختلاف شدید
دور اول مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده در ۱۲ آوریل در مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. دورهای بعدی به ترتیب در ۱۹ آوریل، ۲۶ آوریل و ۱۱ مه برگزار شد و بحث‌ها به تدریج از چارچوب‌های کلی به جزئیات فنی تغییر یافت. کارشناسان اقتصادی در دور سوم به مذاکرات پیوستند.
با این حال، در ۱۸ مه، استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ایالات متحده به خاورمیانه، به خبرنگاران گفت که ایالات متحده “حتی نمی‌تواند ۱ درصد از ظرفیت غنی‌سازی را برای ایران مجاز بداند” و این امر به طور قابل توجهی ریسک مذاکرات را افزایش داد.
اظهارات او نشان دهنده فاصله گرفتن شدید از موضع قبلی ایالات متحده است که به ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم تا سقف ۳.۶۷ درصد تعیین شده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را می‌داد.
در پاسخ، آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، روز سه‌شنبه گفت که ایران برای دنبال کردن حق غنی‌سازی اورانیوم خود به اجازه کسی نیاز ندارد. وی گفت: «ایران سیاست و روش مستقل خود را دارد و دستور کار خود را دنبال می‌کند.» او افزود که انتظار هیچ نتیجه‌ای از مذاکرات هسته‌ای جاری با واشنگتن ندارد.
همچنین روز سه‌شنبه، سی‌ان‌ان، به نقل از چندین مقام آمریکایی، گزارش داد که اطلاعات جدید نشان می‌دهد اسرائیل در حال آماده شدن برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران است. منابع فاش کردند که چشم‌انداز توافق ایالات متحده و ایران که تمام اورانیوم ایران را حذف نکند، «احتمال حمله را بیشتر می‌کند.»
سازش گریزان
تحلیلگران معتقدند که تغییر سیاست ایالات متحده از خطوط قرمز ایران در مورد غنی‌سازی اورانیوم عبور کرده و تنش‌ها را بیشتر تشدید می‌کند.
لیو لانیو، دستیار پژوهشی در موسسه مطالعات بین‌المللی و منطقه‌ای دانشگاه تسینگهوا، گفت که ایران از حق انجام غنی‌سازی اورانیوم با سطح پایین در خاک خود صرف نظر نخواهد کرد. حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر امور بین‌الملل ایران، خاطرنشان کرد که اگرچه ایران از توانایی فنی غنی‌سازی اورانیوم تا ۹۰ درصد برخوردار است، اما این به تنهایی برای ساخت سلاح هسته‌ای کافی نیست، زیرا این کشور هنوز فاقد سایر فناوری‌های حیاتی است. او با اشاره به اینکه ایران پیش از این، چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، نقض توافق‌نامه‌های تأمین سوخت هسته‌ای توسط ایالات متحده و سایر کشورهای غربی را تجربه کرده است، گفت: ایالات متحده منحصراً بر فعالیت‌های غنی‌سازی ایران تمرکز می‌کند و زمینه وسیع‌تر را نادیده می‌گیرد.
او با توجه به این سابقه، استدلال کرد که ایران دلیلی برای چشم‌پوشی کامل از قابلیت‌های غنی‌سازی خود نمی‌بیند.
فؤاد ایزدی، کارشناس امور بین‌الملل و استاد دانشگاه تهران، گفت: «به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها می‌خواهند مدل لیبی را به بهانه مسئله هسته‌ای در مورد ایران اجرا کنند، اما این مدلی نیست که ایران بتواند بپذیرد.»
تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی برای دولت‌داری مسئولانه، در مورد درخواست جدید ایالات متحده برای «غنی‌سازی صفر»، استدلال کرد که این «موضعی سختگیرانه است که خطر تخریب کامل دیپلماسی را به همراه دارد.»
او نوشت: «موضع حداکثری ویتکوف ممکن است یک تاکتیک چانه‌زنی باشد، اما انتشار عمومی آن خطر مسموم کردن فضا را به همراه دارد. به محض اینکه ایران شروع به تلافی کند، خوش‌بینی می‌تواند به رویارویی تبدیل شود و دریچه باریک ترامپ برای دیپلماسی را ببندد.»
علاوه بر این، دامنه مذاکرات همچنان یک نقطه کلیدی اختلاف است. ژائو بیپینگ، معاون مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه شاندونگ نرمال، گفت که دولت ترامپ به دنبال گسترش مذاکرات برای شامل کردن محدودیت‌هایی بر برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران بود. با این حال، ایران اصرار دارد که مذاکرات باید صرفاً بر برنامه هسته‌ای آن متمرکز باشد، با هدف جلب اعتماد واشنگتن به نیات صلح‌آمیز آن و تضمین لغو تحریم‌ها، اما او گفت که درخواست‌های متعدد واشنگتن مسیر رسیدن به توافق را به طور قابل توجهی پیچیده کرده است.
با توجه به همه این موارد، کارشناسان نسبت به چشم‌انداز مذاکرات خوشبین نیستند. چین تیان، معاون مدیر موسسه مطالعات خاورمیانه در موسسه روابط بین‌الملل معاصر چین، گفت که ایالات متحده و ایران در حال حاضر در بن‌بستی بر سر اینکه «چه کسی اول پلک می‌زند» گرفتار شده‌اند و هیچ‌کدام از طرفین اعتماد استراتژیک نشان نمی‌دهند.
مذاکرات ادامه دارد، امید باقی است
با وجود این مشکلات، تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند که ایالات متحده و ایران همچنان پذیرای مذاکرات هستند و کانال‌های گفتگوی غیرمستقیم همچنان فعال هستند که نشانه مثبتی است. برخی معتقدند که دستیابی به توافق هنوز امکان‌پذیر است.
بهشتی‌پور، کارشناس امور بین‌الملل ایران، گفت: فشار اخیر واشنگتن برای «غنی‌سازی صفر» ممکن است تاکتیکی برای به دست آوردن اهرم چانه‌زنی بیشتر باشد.
به نظر می‌رسد هر دو طرف به دستیابی به توافق تمایل دارند و شکست کامل مذاکرات در کوتاه‌مدت بعید است، اگرچه مشخص نیست که چگونه زمینه مشترکی پیدا خواهد شد.
دولت ترامپ سبک دیپلماسی «معامله‌ای» را ترجیح می‌داد. ژائو جون، پژوهشگر وابسته در موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای، گفت با توجه به علاقه هر دو طرف به جلوگیری از تشدید تنش و حفاظت از منافع ملی مربوطه، دستیابی به یک «توافق بزرگ» از نظر تئوری همچنان امکان‌پذیر است. وی خاطرنشان کرد که مشارکت یک طرف ثالث می‌تواند متغیر کلیدی در شکستن بن‌بست باشد.
وی گفت اگر یک طرف ثالث با نفوذ استراتژیک منطقه‌ای یا جهانی به تلاش میانجیگری بپیوندد و از هر دو طرف به رسمیت شناخته شود، می‌تواند جایی برای پیشرفت‌های محدود در مذاکرات وجود داشته باشد.
شینهوا
جمعه ۲ خرداد ۱۴۰۴