یک پالایشگاه بنزین در جنوب تهران / عکس: ابراهیم نوروزی - AP
امید مجد – برای اندیشهٔ نو
چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴
اندیشهٔ نو: کاهش میزان آلاینده‌های کربنی در هوا یکی از موضوع‌هایی است که سال‌هاست در حوزهٔ مسائل زیست‌محیطی و گرمایش زمین مطرح است. آلاینده‌های کربنی به پدیده‌ای به نام «اثر گلخانه‌یی» کمک می‌کنند که مانع دفع گرما از سطح زمین می‌شود. لایه‌ای که از گازهای کربنی در پیرامون سطح زمین تشکیل می‌شود مانند تله‌ای عمل می‌کند که نمی‌گذارد گرمایی که از خورشید به زمین تابیده است، از سطح زمین بازتابیده و از جوّ زمین بیرون برود. در نتیجه، هوای جوّ زمین گرم و گرم‌تر می‌شود.
اثر گلخانه‌یی در حد طبیعی برای بقای حیات در روی کرهٔ زمین ضروری است، اما فعالیت‌های انسانی این پدیده را تشدید کرده و آن را به تهدیدی جهانی تبدیل کرده است.
بنا بر توافق‌های کیوتو (۱۹۹۷)، پاریس (۲۰۱۵)، گلاسکو (۲۰۲۱)، و شرم‌الشیخ (۲۰۲۲)، دولت‌های جهان متعهد شدهاند که میزان انتشار گازهای گلخانه‌یی یا گازهای کربنی مانند دی‌اکسید کربن و متان را کاهش دهند، مانع جنگل‌‌زدایی شوند و به گسترش جنگل‌ها توجه کنند. هدف از این اقدامات تثبیت میزان گازهای گلخانه‌یی در جوّ زمین در حدی است که از تغییرات خطرناک آب‌وهوایی جلوگیری کند. برای رسیدن به این هدف، باید تلاش شود که دمای کلان سطح زمین از ۱٫۵ درجهٔ سانتی‌گراد در مقایسه با دوران پیش از صنعتی شدن (۱۸۵۰-۱۹۰۰) افزایش نیابد. با وجود این، تا پایان سال ۲۰۲۳، زمین حدود ۱.۴۵ درجهٔ سانتی‌گراد در مقایسه با دوران پیشاصنعتی گرم‌تر شده است. این افزایش دما ناشی از فعالیت انسانی است و نه روندها و پدیده‌های طبیعی که در عمر ۴٬۵ میلیارد سالهٔ زمین بارها رخ داده است.
سینا ولی‌میرزا، نویسندهٔ روزنامهٔ دنیای اقتصاد، با بهره‌‌‌گیری از داده‌‌‌های انتشار دی‌‌‌اکسیدکربن بیست کشور منطقهٔ غرب آسیا و آسیای مرکزی که آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۲ منتشر کرده است، و همچنین آمار تولید ناخالص داخلی این کشورها بر اساس داده‌‌‌های بانک جهانی در همان سال، گزارش تهیه کرده است که جایگاه نامطلوب ایران را از منظر بهره‌‌‌وری اقتصادی نسبت به انتشار کربن به‌‌‌روشنی نشان می‌دهد.
بر اساس این داده‌‌‌ها، ایران با انتشار ۶۹۶ میلیون تُن دی‌‌‌اکسیدکربن و تولید ناخالص داخلی معادل ۳۹۴ میلیارد دلار، در میان همهٔ کشورهای منطقه که بررسی شدهاند در رتبهٔ آخر قرار دارد. به‌‌‌عبارت دیگر، در ایران در ازای هر تُن دی‌‌‌اکسیدکربن منتشرشده، فقط ۵۶۶ دلار تولید ناخالص داخلی ثبت شده است.
در جدولی که در این گزارش آمده است دیده می‌شود که ایران در صدر تولیدکنندگان دی‌اکسید کربن در میان کشورهای مطالعه‌شده قرار دارد. همچنین، در شرایطی که ایران با رشد اقتصادی پایین و افزایش هم‌زمان آلودگی مواجه است، نگرانی‌ها دربارهٔ پایداری محیط‌‌‌زیست شدت گرفته است.
نویسنده در پایان نتیجه می‌گیرد که به‌جای تمرکز روی مدیریت مصرف، بهتر است که سیاست‌گذاران به سمت بهره‌‌‌وری بیشتر، نوآوری در صنایع انرژی‌‌‌بر، و استفاده از فناوری‌‌‌های نوین حرکت کنند. همچنین، نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های انرژی، توسعهٔ منابع تجدیدپذیر، و بهره‌‌‌برداری از فناوری‌‌‌های نوین بیش‌‌‌از پیش احساس می‌شود.