سفر ترامپ به خلیج فارس نشان دهنده تغییر احتمالی در سیاست خاورمیانه است

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، بعدازظهر جمعه امارات متحده عربی را ترک کرد و به یک سفر چهار روزه سودآور به خلیج فارس که او را به عربستان سعودی و قطر نیز برده بود، پایان داد.
علیرغم انتظارات مبنی بر اینکه سفر ترامپ می تواند به آرام کردن درگیری در غزه و کاهش تنش های منطقه ای کمک کند، رئیس جمهور آمریکا در عوض سفر خود به خاورمیانه را عمدتاً بر منافع اقتصادی متمرکز کرد و تعهدات سرمایه گذاری چند تریلیون دلاری را از سه کشور خلیج فارس تضمین کرد.
تحلیلگران معتقدند که با کنار گذاشتن مناطق درگیری منطقه و اولویت دادن به معاملات تجاری، تور ترامپ نشان‌دهنده یک چرخش بالقوه در سیاست خاورمیانه‌ای ایالات متحده است.


سفر سودآور

معاملات تجاری عظیم، تور خاورمیانه‌ای ترامپ را تعریف می‌کرد.
ترامپ از آغاز دوره دوم ریاست جمهوری خود اعلام کرد که اولین سفر خارجی بزرگ او بر ارتقای منافع اقتصادی ایالات متحده تأکید خواهد داشت. ترامپ در روز تحلیف خود در ژانویه اظهار داشت که “اگر عربستان سعودی بخواهد 450 یا 500 میلیارد دلار دیگر (به ارزش محصولات آمریکایی) خریداری کند، عربستان سعودی را به عنوان اولین مقصد خود انتخاب خواهد کرد.”
پس از ورود به عربستان سعودی در روز سه‌شنبه، ترامپ با ولیعهد محمد بن سلمان توافق‌نامه سرمایه‌گذاری امضا کرد که منجر به سرمایه‌گذاری 600 میلیارد دلاری در ایالات متحده شد.
در بیانیه کاخ سفید آمده است که در میان قراردادهای امضا شده، “بزرگترین توافق‌نامه فروش دفاعی در تاریخ – نزدیک به 142 میلیارد دلار” وجود داشت. بر اساس این توافق، ایالات متحده «تجهیزات و خدمات جنگی پیشرفته را از بیش از دوازده شرکت دفاعی آمریکایی به عربستان سعودی ارائه خواهد داد.»
ترامپ در قطر قراردادی با این کشور حوزه خلیج فارس منعقد کرد تا «مبادله اقتصادی به ارزش حداقل ۱.۲ تریلیون دلار» ایجاد کند. او همچنین قراردادهای تجاری به ارزش بیش از ۲۴۳.۵ میلیارد دلار، از جمله فروش ۲۱۰ فروند بوئینگ ۷۸۷ دریم‌لاینر و ۷۷۷X ساخت آمریکا به قطر ایرویز، به ارزش ۹۶ میلیارد دلار، را امضا کرد.
کاخ سفید خاطرنشان کرد که در امارات متحده عربی، آخرین ایستگاه این سفر، ترامپ از امضای ۲۰۰ میلیارد دلار توافقنامه تجاری دوجانبه خبر داد که «مجموع توافقنامه‌های سرمایه‌گذاری در منطقه خلیج فارس را به بیش از ۲ تریلیون دلار می‌رساند».
راجر شاناهان، تحلیلگر خاورمیانه در موسسه لووی، گفت: سفر ترامپ به خاورمیانه «تماماً درباره پول است». «کشورهای خلیج فارس منبع سرمایه‌گذاری خارجی برای ایالات متحده هستند که به اندازه‌ای بزرگ هستند که می‌توانند اعلامیه‌های خوبی ارائه دهند.»

«نقش مبهم» در کاهش تنش‌ها
علیرغم امیدها مبنی بر اینکه واشنگتن از روابط ویژه خود با اسرائیل برای ترویج آتش‌بس و کاهش تنش‌های منطقه‌ای استفاده کند، ایالات متحده هنوز گام‌های معناداری برای حل مناقشات خاورمیانه برنداشته است.
در طول سفر ترامپ، اسرائیل به حملات هوایی گسترده به غزه ادامه داد و روزانه ده‌ها نفر را کشت. در یمن، نیروهای حوثی و اسرائیل در حملات تلافی‌جویانه مداوم شرکت داشتند، در حالی که حملات مکرر نظامی اسرائیل علیه لبنان منجر به تلفات جانی شد.
اگرچه ایالات متحده ادعا می‌کرد که هدفش صلح خاورمیانه است، اما مصطفی امین، محقق مصری در امور عرب و بین‌الملل، گفت: «واقعیت‌های میدانی با اهداف اعلام شده ایالات متحده در تضاد است. کشتارها… توسط اسرائیل در طول سفر ترامپ، سوالات جدی در مورد صداقت هرگونه تلاش صلح ایالات متحده ایجاد می‌کند.»
ناامیدی بیشتر در میان کشورهای عربی از اظهارات تحریک‌آمیز ترامپ در مورد اشغال غزه ناشی شد. او در میزگردی با مقامات قطری در دوحه، پیشنهاد داد که ایالات متحده باید غزه را “بگیرد” و آینده آن را تغییر دهد.
او در مقابل خبرنگاران گفت: “فکر می‌کنم افتخار می‌کنم که ایالات متحده آن را داشته باشد، آن را بگیرد و آن را به منطقه آزادی تبدیل کند. بگذارید اتفاقات خوبی رخ دهد، مردم را در خانه‌هایی که می‌توانند در آن امن باشند، قرار دهید و باید با حماس برخورد شود.”
امجد ابوالعز، استاد علوم سیاسی در دانشگاه عرب آمریکایی در کرانه باختری، اظهار داشت: “او فقط در چارچوب آزادی گروگان‌ها به صلح اشاره کرد. هیچ اشاره‌ای به آتش‌بس، کاهش تنش یا حتی ایجاد راهروهای بشردوستانه اساسی (در غزه) نشد.”
ترامپ در طول سفر خود از انتقاد از ایران دریغ نکرد و آن را “مخرب‌ترین نیرو” در خاورمیانه خواند و آن را به دامن زدن به بی‌ثباتی منطقه‌ای متهم کرد. اظهارات او با واکنش تند مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، روبرو شد و روابط پرتنش ایالات متحده و ایران را بیش از پیش تشدید کرد.
علی جوهر، تحلیلگر سیاسی اماراتی، گفت: «اگرچه سفر ترامپ دستاوردهای اقتصادی داشته است، اما ایالات متحده هنوز راه‌حل‌های روشنی برای تنش‌های منطقه‌ای ارائه نداده است.»
جوهر خاطرنشان کرد که با تمرکز صرف بر منافع اقتصادی خود و نادیده گرفتن نگرانی‌های مردم منطقه، به نظر می‌رسد واشنگتن در حال سوق یافتن به سمت «نقشی مبهم» در رسیدگی به درگیری‌های منطقه است.

تغییر سیاست احتمالی

سفر ترامپ نه تنها نگرانی‌های جهان عرب را نادیده گرفت، بلکه به نظر می‌رسید حساسیت‌های اسرائیل را نیز به حاشیه راند.
برخلاف اولین سفر ریاست جمهوری او به خاورمیانه در سال ۲۰۱۷، آخرین سفر ترامپ، اسرائیل را از برنامه سفر او حذف کرد. در آستانه ورود او، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه ایالات متحده حتی مذاکرات مستقیمی با حماس داشته است که به آزادی گروگان آمریکایی-اسرائیلی، ادان الکساندر، منجر شد.
در تحلیلی از الجزیره آمده است: «عدم مشارکت در اسرائیل به عنوان بازتابی از وخامت روابط بین دولت ایالات متحده و دولت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، تلقی می‌شد.»
ترامپ در امارات متحده عربی اذعان کرد که «بسیاری از مردم در غزه گرسنه هستند»، اظهاراتی نادر که به عنوان نشانه‌ای از ناامیدی فزاینده او از عملیات نظامی طولانی مدت اسرائیل تعبیر شد.
تحلیلگران می‌گویند ترامپ، که به خاطر موضع عملگرایانه و اولویت آمریکا شناخته می‌شود، در حال از دست دادن صبر خود در برابر اسرائیل است.
روزنامه تایمز اسرائیل در مقاله‌ای با اشاره به اینکه بسیاری در اسرائیل «نگران بودند که بهترین شریکی که تاکنون در کاخ سفید داشته‌اند، علاقه خود را از دست داده باشد»، نوشت: «دهه‌هاست که اسرائیل از روابط ویژه خود با ایالات متحده برای خدمت به عنوان دروازه‌بان واشنگتن استفاده کرده است.»
این نگرانی بی‌اساس نیست. فردریک کمپ، رئیس و مدیرعامل شورای آتلانتیک، گفت که دولت ترامپ ترجیح می‌دهد «در جریان سرمایه‌گذاری‌های خلیج فارس شنا کند تا اینکه در مشکلات پایدار منطقه گرفتار شود.»
خیر دیبات، استاد دانشکده امور بین‌الملل دانشگاه قطر، اظهار داشت که ظاهراً ایالات متحده در حال تغییر تمرکز و اولویت‌های سیاسی خود به سمت منطقه خلیج فارس و حوزه اقتصادی است.
دیبات افزود: «در حالی که همکاری اقتصادی مطمئناً برای منطقه مفید است، آنچه ایالات متحده اکنون باید در اولویت قرار دهد، پذیرفتن مسئولیت خود و کمک به بازگرداندن ثبات به خاورمیانه است.»

یکشنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴