امید مجد – اختصاصی اندیشهٔ نو
طبق گزارش ۲۰۲۵ سازمان گزارشگران بدون مرز، آزادی مطبوعات در جهان در سال ۲۰۲۵ به بدترین وضع رسید. در شاخص آزادی مطبوعات این سازمان، ایران در میان ۱۸۰ کشور در رتبهٔ ۱۷۶ قرار گرفته است.
در گزارش جدید گزارشگران بدون مرز آمده است: اگرچه حمله‌های بدنی به روزنامه‌نگاران آشکارترین نقض آزادی مطبوعات است، فشار اقتصادی نیز مشکل بزرگ‌تر و نابکارتری است. در شاخص جهانی آزادی مطبوعات، شاخص اقتصادی اکنون در پایین‌ترین سطح بی‌سابقه و بحرانی است و در سال ۲۰۲۵ نیز رو به کاهش دارد. در نتیجه، آزادی مطبوعات در جهان اکنون برای نخستین بار در تاریخ این شاخص را «وضعی دشوار» طبقه‌بندی می‌کنیم.
تعریف آزادی مطبوعات از نگاه گزارشگران بدون مرز و کارشناسان چنین است: «آزادی مطبوعات یعنی توانایی روزنامه‌نگاران، چه افراد و چه گروه‌ها، در انتخاب، تولید، و انتشار اخبار برای نفع عمومی، مستقل از دخالت‌های سیاسی، اقتصادی، قانونی، و اجتماعی و فارغ از تهدید امنیت جانی و روانی آنها.»
بر اساس این تعریف، پرسش‌نامه و نقشهٔ آزادی مطبوعات در گزارش‌های این سازمان به پنج دسته یا شاخص مجزا تقسیم می‌شود: زمینهٔ سیاسی ، چارچوب قانونی ، زمینهٔ اقتصادی ، زمینهٔ اجتماعی فرهنگی، و ایمنی.
از میان پنج شاخص اصلی مؤثر در تعیین شاخص جهانی آزادی مطبوعات، شاخصی که وضع مالی روزنامه‌نگاری و فشار اقتصادی بر این صنعت را اندازه‌گیری می‌کند باعث کاهش امتیاز کلی جهان در سال ۲۰۲۵ شد.
آزادی مطبوعات و رسانه‌های در کشورهای جهان بر اساس این پنج شاخص و امتیازهایی که کشورهای می‌گیرند به پنج دسته تقسیم می‌شود: بسیار وخیم (قرمز، صفر تا ۴۰ امتیاز)، دشوار (نارنجی پررنگ، ۴۰ تا ۵۵ امتیاز)، مسئله‌دار (نارنجی، ۵۵ تا ۷۰ امتیاز)، رضایت‌بخش (زرد، ۷۰ تا ۸۵ امتیاز)، و خوب (سبز، ۸۵ تا ۱۰۰ امتیاز).
جدیدترین آمار گزارشگران بدون مرز حاکی از آن است که در ۹۰ کشور از مجموع ۱۸۰ کشور جهان که بررسی شده‌اند، شرایط برای فعالان رسانه‌یی «دشوار» یا «بسیار وخیم» است.
جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که وضع آزادی مطبوعات و رسانه‌ها در آن «بسیار وخیم» ارزیابی شده است. ایران امسال فقط ۱۶٬۲۲ امتیاز گرفت که در حدود پنج امتیاز از سال پیش کمتر است و مثل سال گذشته در ردهٔ ۱۷۶ از ۱۸۰ کشور جهان قرار گرفت.
نروژ (رتبهٔ اول)، استونی (رتبهٔ دوم)، هلند (رتبهٔ سوم)، سوئد، فنلاند، دانمارک، و ایرلند (به ترتیب چهارم تا هفتم) تنها کشورهایی‌اند که وضع آنها «خوب» ارزیابی شده است. وضع آزادی مطبوعات در آمریکا (رتبهٔ ۵۷) «مسئله‌دار» و در کانادا (رتبهٔ ۲۱) «رضایت‌بخش» گزارش شده است. در گزارش ۲۰۲۵ گزارشگران بدون مرز آمده است:
- بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده، در ۱۶۰ کشور از ۱۸۰ کشور مورد بررسی، رسانه‌ها «با دشواری» به ثبات مالی می‌رسند یا «اصلاً» به ثبات مالی دست نمی‌یابند.
- بدتر از آن، رسانه‌های خبری در نزدیک به یک‌سوم کشورهای جهان به‌علت مشکلات اقتصادی در حال تعطیل شدن‌اند، از جمله در آمریکا (در ردهٔ ۵۷)، تونس (در ردهٔ ۱۲۹) و آرژانتین (در ردهٔ ۸۷).
- وضع در فلسطین (در ردهٔ ۱۶۳) فاجعه‌بار است. در غزه، ارتش اسرائیل اتاق‌های خبر را ویران کرده است، نزدیک به دویست روزنامه‌نگار را کشته است، و بیش از هجده ماه است که نوار غزه را در محاصرهٔ کامل گرفته است. در هائیتی (در ردهٔ ۱۱۲)، بی‌ثباتی سیاسی باعث شده است که اقتصاد رسانه‌یی در هرج‌ومرج فرو رود.
- حتی کشورهایی که رتبهٔ به‌نسبت خوبی دارند، مانند آفریقای جنوبی (۲۷) و نیوزیلند (۱۶) از چنین چالش‌هایی مصون نیستند.
- در سی و چهار کشور، تعطیلی گستردهٔ رسانه‌ها به مهاجرت اجباری روزنامه‌نگاران در سال‌های اخیر منجر شده است، این وضع به‌ویژه در مورد نیکاراگوئه (۱۷۲)، بلاروس (۱۶۶)، ایران (۱۷۶)، میانمار (۱۶۹)، سودان (۱۵۶)، آذربایجان (۱۶۷)، و افغانستان (۱۷۵) صادق است که در آنها مشکلات اقتصادی باعث تشدید پیامدهای فشار سیاسی شده است.
طبق گزارش ۲۰۲۵ گزارشگران بدون مرز، از زمان آغاز موج عظیم اعتراض‌ها در واکنش به مرگ مهسا امینی، دانشجویی که به‌خاطر «لباس نامناسب» در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ بازداشت شد، جمهوری اسلامی ایران اکنون جایگاهش را به‌عنوان یکی از سرکوبگرترین کشورهای جهان از نظر آزادی مطبوعات تحکیم کرده است. ایران اکنون یکی از بزرگ‌ترین زندانی‌کنندگان روزنامه‌نگاران در جهان است.
طبق این گزارش، علی خامنه‌ای، ولی فقیه ایران، رسانه‌های مستقل را اغلب متهم می‌کند که تحث تأثیر نیروهای خارجی‌اند. او در مقام رئیس اصلی نهادهای سیاسی، نظامی، و قضایی جمهوری اسلامی می‌تواند به دستگیری روزنامه‌نگاران حکم دهد و آنها را به مدت‌های طولانی زندان و حتی اعدام کند.
ایران که هدف تحریم‌های بی‌سابقه و گرفتار فساد است در وضع اقتصادی نگران‌کننده‌ای قرار دارد که تأثیر عمده‌ای بر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران داشته است. چند رسانه در سال‌های اخیر بسته شده است و حدود صد روزنامه‌نگار شغلشان را از دست داده‌اند.
با وجود این، جامعهٔ مدنی ایران پویا و مترقی است، از جمله به‌لطف جوانان و زنان آن کشور که خواستار آزادی بیشتر و احترام به حقوق بنیادی، از جمله آزادی دسترسی به اطلاعات هستند. با این حال، اظهارنظر در مورد موضوع‌های مربوط به دین و حقوق زنان در ایران همچنان مشکل‌ساز است.
جمعه ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴
اندیشهٔ نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.