تصمیم‌های فاجعه‌بار و غیرکارشناسانه، غارت ثروت ملی، رانت‌خواری، و بی‌توجهی به کار و زندگی میلیون‌ها ایرانی از عوامل بروز این بحران است
نیما حیدری
یکی از معضل‌های حیاتی ایران در سال‌های اخیر گسترش و تعمیق هرچه بیشتر فاجعۀ کم‌آبی، چه آب آشامیدنی سالم و چه آب کشاورزی، است. روزی نیست که کارشناسان و محققان در این باره هشدار ندهند یا فعالان محیط‌زیست این خطر جدی را یادآور نشوند. با وجود تلاش برای سانسور امنیتی در مورد بیان علت‌های این مسئله، خبر و گزارش و تحلیل دربارهٔ مسئلۀ کم‌آبی، خشک‌سالی، و تخریب زیست‌محیطی در بسیاری از روزنامه‌ها و سایت‌ها و خبرگزاری‌های مجاز کشور همچنان منتشر می‌شود که نشان از حضور انسان‌هایی واقع‌بین و صادق است که نگران وضع موجودند.
روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت، گروه آنلاین روزنامهٔ «دنیای اقتصاد» گزارشی منتشر کرد با عنوان «بی‌آبی در ۲۵ پرده» که شماری از فاجعه‌بارترین تصمیم‌های جمهوری اسلامی در عرصهٔ مدیریت منابع آبی را فهرست کرده است. به نوشتهٔ «دنیای اقتصاد»، ایران در پنج دههٔ اخیر با بحران جدّی بی‌آبی مواجه است که ریشه در تصمیم‌های نادرست مدیریتی دارد. این بحران به‌دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و توسعهٔ صنایع آب‌بر در مناطق خشک و نیمه‌خشک تشدید شده است. تکرار فجایع آبی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی کشور را در آستانهٔ بحران زیست‌محیطی بزرگی قرار داده است.
در این گزارش به برخی از تصمیم‌های کلیدی شامل استقرار صنایع فولاد در دشت‌های فرونشست و توسعهٔ کشت محصولات آب‌طلب در مناطق کم‌آب اشاره شده است. برای نمونه، کشت برنج و نیشکر در مناطق خشک و پُرمصرف، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده و به هدررفت آب منجر شده است. این رویکردها نه‌فقط به بحران آب دامن زده، بلکه به اکوسیستم‌های طبیعی نیز آسیب فراوانی زده است.
نویسندگان گزارش همچنین به ساختن سدهای غیراصولی و انتقال آب از حوضه‌های آب‌ریز بدون مطالعات جامع اشاره کرده‌اند که از دیگر عوامل تشدیدکنندهٔ بحران آب در کشور است. پروژه‌هایی مانند سد گتوند و سد سیوند بدون توجه به شرایط زمین‌شناسی اجرا و باعث افزایش شوری آب و خسارت به کشاورزی شد. به‌علاوه، آلودگی رودخانه‌ها با فاضلاب‌های شهری و صنعتی به وخامت وضع منابع آبی افزوده و آنها را غیرقابل استفاده کرده است.
در نهایت، توجه نکردن به فناوری‌های نوین نیز بر مشکلات موجود افزوده است. هدررفت محصولات غذایی و نبود مدیریت کارشناسانهٔ صحیح در کشت بخش دیگری از مشکلات موجود در نظام آبی ایران است. این موارد به‌وضوح نشان می‌دهد که رویکرد جامع و علمی در مدیریت منابع آبی کشور چقدر ضروری است.
استقرار صنایع فولاد در کویر مرکزی، پرورش ماهی اوزون‌برون در یزد، انتقال خط رنگ سایپا سیتروئن به کاشان، صادرات هندوانه از مناطق کم‌آب، بی‌توجهی به مدیریت سیلاب در سیستان و بلوچستان، بحران آب در دریاچه ارومیه، توسعه کشت برنج در اصفهان، صدور مجوز ۷هزار هکتار گلخانه در جنوب کرمان، راندمان پایین شبکه‌های آبیاری کشاورزی، بی‌توجهی به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، بحران آب و فاضلاب در تالاب انزلی، کاشت گیاهان پرمصرف در شهرهای کم‌آب، فاجعه چاه‌های غیرمجاز، و دشت‌های ممنوعه بحرانی همدان از دیگر مواردی‌اند که در گزارش «بی‌آبی در ۲۵ پرده» فهرست شده است. (همهٔ تأکیدها از اندیشهٔ نو است)
متن کامل این گزارش را در اینجا می‌توانید بخوانید.
این نمونه‌های تخریب و سوءِمدیریت، که حاصل آن چیزی جز کاهش و هدررفت منابع حیاتی آب نیست، به کار و زندگی میلیون‌ها انسان لطمه زده است. عامل دیگری که در گزارش «دنیای اقتصاد» به آن اشاره نشده است فساد ساختاری در جمهوری اسلامی و سودجویی، غارت ثروت ملی، و بی‌توجهی بنیادی افراد و نهادهای حکومتی و رانت‌خوار به کار و زندگی زحمتکشان ایران است.
رفع این معضل مستلزم فعالیت و کوشش هرچه بیشتر برای حفاظت از محیط‌زیست و به‌ویژه منابع آب است. در ایران، به‌علت نبود حداقل شرایط مناسب و آزادی برای فعالان مستقل محیط‌زیست، و از طرف دیگر بی‌توجهی کارگزاران حکومت به توسعهٔ طبیعی علمی و حفاظت از محیط‌زیست، پیامدهای منفی این وضع و علت‌های بنیادی آن اغلب پوشیده می‌ماند. اصلاح این وضع مستلزم حضور فعالانهٔ کارشناسان علمی در رشته‌های متنوع و همکاری آنها در تصمیم‌گیری‌ها با توجه به دانش و فناوری‌های نوین موجود و شرایط ویژهٔ طبیعی و اجتماعی ایران است.
جمعه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۴
اندیشهٔ نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.