مصاحبهٔ نشریهٔ اکونومیست با احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه
۳ فوریه ۲۰۲۵ (۱۵ بهمن ۱۴۰۳)، دمشق
مترجم: امید مجد – اختصاصی اندیشۀ نو
احمد الشرع در نخستین مصاحبه‌اش از زمان تصدی ریاست‌جمهوری سوریه در ۲۹ ژانویه [۱۰ بهمن]، با نشریهٔ اکونومیست به گفت‌وگو نشست و چشم‌اندازش را برای بازسازی کشور ویران شده و ورشکستهٔ سوریه تشریح کرد. رهبر سابق القاعده در سوریه چهل و هشت ساعت پس از تصدی مقام ریاست‌جمهوری جدول زمانی سوق دادن سوریه «در جهت» دموکراسی را ترسیم کرد و وعدهٔ برگزاری انتخابات داد.
بسیاری از ناظران خارجی امیدوار بودند که به قدرت رسیدن او نشان‌دهندهٔ تغییر استراتژیک سوریه از چنگ ایران و روسیه به سمت غرب باشد. اما در واقع او در مورد حضور نظامی «غیرقانونی» آمریکا در سوریه با تندی صحبت کرد، از مذاکره با روسیه دربارهٔ پایگاه‌های نظامی آن کشور استقبال کرد، و به اسرائیل هشدار داد که پیشروی‌اش به داخل سوریه از زمان سقوط رژیم اسد «در آینده مشکلات زیادی ایجاد خواهد کرد».
ما [خبرنگاران اکونومیست] از فراگیری در حکومت- که او با شور و حرارت به آن اشاره می‌کرد- نشانهٔ زیادی ندیدیم. در اطراف او گروه کوچکی از مشاوران بودند که بیشترشان از امارت ادلب بودند [استانی که در زمان حکومت اسد دولت خودمختار احمد الشرع آن را اداره می‌کرد]. جز این چند مشاور، کاخ غارمانندی که شش برابر کاخ سفید است خالی از نفرات بود.
آقای الشرع رفتار خاصی دارد که به نظر می‌رسد هر شخصیتی می‌تواند باشد. دو شب پیش، هنگامی که ریاست‌جمهوری‌اش را اعلام کرد، وقتی که در مقابل سران شورشیان ایستاده بود، لباس نظامی به تن داشت. عصر روز بعد، با ظاهر غیرنظامی، در حالی که کت و شلوار مشکی و کراوات سبز پوشیده بود، با مردم سوریه صحبت کرد. برای گفت‌وگو با اکونومیست او ظاهری شیک‌پوش انتخاب کرده بود: کت کرم‌رنگ روی پیراهنی مشکی پوشیده بود که دکمه‌هایش را تا بالا، تا گردن، بسته بود و شلواری تنگ به پا داشت. گویا برای بیرون رفتن شب‌جمعه آماده شده بود. او سه بار به لباسش اشاره کرد، شاید به این دلیل که می‌داند ناظران به آن توجه خواهند کرد و چیزهای زیادی در مورد آن خواهند گفت.
به نظر می‌رسد که او برای هر مخاطب معیّن پیام خاصی دارد. اما این تغییرات مداوم باعث می‌شود که ارزیابی و سنجیدن مردی که زمانی بمب‌گذاری‌های انتحاری برای داعش سازمان‌دهی می‌کرده و القاعده را در سوریه رهبری می‌کرده است دشوار شود.
او رئیس‌جمهور موقت سوریه است، اما چشم‌اندازی بلندمدت دارد. بسیاری از وعده‌هایش، مانند تدوین قانون اساسی و برگزاری انتخابات، به «سه یا چهار سال» آینده موکول شده است. فعلاً او قصد دارد قدرتی را که به دست آورده است تحکیم کند.
پیش از هر چیز مسئلهٔ قدرت مطرح است. او می‌خواهد قدرت مرکزی را بر کشور از هم گسیختهٔ سوریه برقرار کند. سوای موضوع کردها، ادعا می‌کند که با «همهٔ» شبه‌نظامیان سوریه برای پیوستن به ارتش جدید سوریه توافق کرده است. او می‌گوید که همهٔ گروه‌های شبه‌نظامی، از جمله گروه خودش «هیئت تحریر شام»، منحل شده است. «هر کسی که سلاحی بیرون از دایرهٔ نظارت دولت داشته باشد» مشمول «اقدامات» نامشخص حکومت خواهد شد. او توافق دولت در موضوع اپوزیسیون کُرد را رد کرد.
اما نبود کارکنان در کاخ با شمایل مردی قدرتمند در حکومت در تضاد بود. حتی کسی نبود که قهوه برای ما بیاورد. اسعد شیبانی، وزیر امور خارجه و همکار جهادی سابق الشرع، در کنار او نشسته بود و گفت‌وگو را هدایت می‌کرد.
از نیروی ۳۰هزار نفری او هم خبری نیست. همان‌طور که خودش می‌گوید، «هنوز منطقهٔ وسیعی از خاک سوریه از کنترل دولت خارج است.» هیچ‌یک از فرماندهان شورشی که برای مراسم تحلیف او جمع شده بودند برای او کف نزدند. یکی از فرماندهان شورشیان می‌گوید: «ما هم یک دهه فداکاری کردیم.» او از این موضوع خشمگین بود که در پایان تلاشی جمعی برای سرنگون کردن اسد، آقای الشرع همه‌کاره شده است.
در حال حاضر کنترل بیشتر مرزهای کشور را شبه‌نظامیان رقیب در دست دارند. بسیاری از رؤسای آنها تمایلی ندارند که سلاح‌ها، مناطق زیر نفوذ، یا فرماندهی را به دولت مرکزی تسلیم کنند. کُردها، که میدان‌های نفتی اصلی کشور، زمین‌های کشاورزی، و سدّی را که بخش عمدهٔ برق سوریه را در شرق تأمین می‌کند در اختیار دارند، حکومت الشرع را به رسمیت نمی‌شناسند.
آقای الشرع همچنین می‌کوشد که جهادی‌هایی را که تا حالا پایگاه قدرتش بوده‌اند مهار کند. تا امروز از راه افتادن حمام خون جلوگیری شده است. اما فعلاً وزارت اطلاعات دسترسی روزنامه‌نگاران خارجی را به مناطقی که شاهد افزایش قتل‌های انتقام‌جویانه علیه علوی‌هاست محدود کرده است. آقای الشرع سر بلند کردن دوبارهٔ دولت اسلامی (داعش) را نیز رد می‌کند، اما اذعان دارد که از زمان به قدرت رسیدنش نیروهایش «بسیاری از تلاش‌های داعش برای حمله» را خنثی کرده‌اند. گفته می‌شود که هسته‌های داعش در حال بازگشت به سوریه‌اند، که باعث افزایش نارضایتی‌ها شده است.
الشرع وعده‌هایی داده است که باید به آنها عمل کند
مسئلهٔ دوم این است که آیا الشرع واقعاً قصد دارد به وعده‌هایش عمل کند، یا حداقل برای این کار تلاش می‌کند یا نه. در مصاحبهٔ ما، آقای الشرع برای نخستین بار پس از به قدرت رسیدن علناً از کلمهٔ «دموکراسی» استفاده کرد. او تا حدّی سرسری گفت: «اگر دموکراسی به این معنی است که مردم تصمیم بگیرند چه کسی بر آنها حکومت کند و چه کسی نمایندهٔ آنها در پارلمان باشد، پس بله، سوریه به این سمت می‌رود.» او اصرار داشت که هیئت وزیران وفادار کنونی‌اش از ادلب را ظرف یک ماه با «دولت گسترده‌تر و متنوع با مشارکت همهٔ اقشار جامعه» جایگزین خواهد کرد. او گفت که وزیران و اعضای مجلس جدید بر اساس «شایستگی، نه قومیت یا مذهب» انتخاب خواهند شد. به این ترتیب، این احتمال وجود دارد که او برای نخستین بار برخی از غیرسُنّی‌ها را در دولت به کار بگیرد.
او همچنین وعده داده است که انتخابات «آزاد و عادلانه» برگزار کند و به کمک سازمان ملل متحد پیش‌نویس قانون اساسی را تا «دست‌کم سه تا چهار سال» دیگر تکمیل کند. او برای اولین بار وعده داد که انتخابات ریاست‌جمهوری را نیز برگزار کند.
اما آقای الشرع باید گروه‌ها و منافع زیادی از جمله پایگاه جهادی خودش و اکثریت محافظه‌کار عرب سنّی را نیز در نظر داشته باشد. اگر او آنها را از غنایم جنگ و دولت اسلامی- که در زمان ادارهٔ ادلب وعده داده بود- محروم کند، در معرض خطر واکنش منفی آنها قرار می‌گیرد. او مطابق با نوع اسلام خالصی که خودش به آن اعتقاد دارد، در کاخ ریاست‌جمهوری، اتاقی را برای نماز خواندن اختصاص داده و زیرسیگاری‌ها را از روی میزها برداشته است. (البته سبیلش را هم بلند کرده، که در تضاد با اعتقاد سنّی اوست.)
او در مصاحبه با ما صحبت دربارهٔ موضوع قوانین اسلامی یا همان شریعت اسلامی را به یکی از نهادهای منصوب ارجاع داد. او گفت که اگر دولت موقت اجرای شریعت را تصویب کند، «نقش من اجرای آن خواهد بود. و اگر آنها آن را تأیید و تصویب نکنند، باز هم نقش من این است که تصمیم آنها را اجرا کنم.»
تشکیل و فعالیت حزب‌های سیاسی موضوع دیگری است که به کمیتهٔ بررسی قانون اساسی ارجاع داده می‌شود. او همچنین هیچ قولی در این مورد نداد که آیا زنان از حقوق برابر و دسترسی به قدرت برخوردار خواهند بود یا نه. او گفت که «بازار کار گسترده‌ای» برای آنها وجود خواهد داشت.
بعید است که این امر اقلیت‌های مذهبی سوریه را، به‌ویژه علوی‌ها را که در زمان اسد قدرت داشتند، راضی کند. وقتی او از دموکراسی حرف می‌زند خیلی‌ها می‌ترسند که منظورش حکومت اکثریت عرب سنّی است. (او می‌گوید: «در منطقهٔ ما تعریف‌های مختلفی از دموکراسی وجود دارد.») انتخابات ریاست‌جمهوری هم می‌تواند شبیه به همه‌پرسی در دیگر رژیم‌های امنیتی عرب باشد.
او قصد دارد آنچه را که از دولت آشفته اما هنوز در حال کار سوریه به ارث برده است زیر و رو کند. او حزب بعث [و نیز حزب‌های چپ و ملی]، دستگاه‌های امنیتی، و بخشی بزرگی از خدمات دولتی را منحل اعلام کرده است.
بزرگ‌ترین چالش آقای الشرع اقتصاد است. گاهی فقط یک ساعت در روز برق وصل است. مقیاس بازسازی‌های لازم عظیم است. کشور با بحران نقدینگی گسترده‌ای روبه‌رو است و پول نقد کافی برای پرداخت حقوق‌ها، حتی همان حقوق‌های کم و رقت‌انگیز کارکنان دولت، وجود ندارد. الشرع هشدار می‌دهد که «بدون توسعهٔ اقتصادی، به هرج‌ومرج باز خواهیم گشت.»
بهبود اوضاع فقط با کمک خارجی حاصل می‌شود. الشرع روز ۳۰ ژانویه [۱۱ بهمن] میزبان امیر قطر بود. او نخستین رئیس کشور بود که از زمان برکناری اسد به سوریه سفر کرد. اولین سفر الشرع به خارج از کشور در مقام رئیس‌جمهور نیز سفر روز ۲ فوریه [۱۴ بهمن] او به عربستان سعودی، محل تولدش، بود. او هر دو کشور قطر و عربستان را سرمایه‌گذاران بالقوه در «پروژه‌های بزرگ» خواند.
اما او به آمریکا نیز نیاز دارد که به گفتهٔ او تحریم‌هایش «بزرگ‌ترین تهدیدکنندهٔ» برنامه‌های اوست. او دونالد ترامپ را به‌خاطر «تلاش برای برقراری صلح در منطقه» ستود و از احیای روابط دیپلماتیک [با آمریکا] «در روزهای آینده» صحبت کرد.
او با این وعده که صادرات کاپتاگون، آمفتامین تولید انبوه در سوریه در زمان اسد، را متوقف می‌کند و جنگجویان خارجی را زیر نظارت دولت درمی‌آورد کوشیده است که موقعیت منطقه‌یی سوریه را بهبود بخشد. او گفت که به ترکیه «قول داده» است که سوریه پایگاهی برای فعالیت پ.ک.ک، حزب کارگران کُرد که از دولت کُرد در شمال شرقی حمایت می‌کند، نخواهد بود.
اما آقای الشرع همچنان بار برچسب خودش و جنبش خودش به‌عنوان تروریست را بر دوش دارد. ولی او با اعتراض می‌گوید: «مقام من رئیس جمهوری سوریه است، نه رئیس هیئت تحریر شام.» اما خیلی‌ها در منطقه از انتصاب کادرهای هیئت تحریر شام به مقام‌های دولتی بالارتبه و گماردن جهادی‌های خارجی به مقام‌های ارتشی خشمگین‌اند. نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد این نارضایتی ممکن است نزدیکی اولیهٔ او به غرب را خدشه‌دار کند. او آمادگی روسیه برای مذاکره برای توافق در مورد پایگاه‌های نظامی آن کشور را با بی‌میلی آمریکا به مذاکره مقایسه کرد و حضور نیروهای آمریکایی در سوریه را «غیرقانونی» خواند.
او همچنین گفت که اکنون، پس از سقوط اسد، اسرائیل از سرزمین‌هایی که در سال ۱۹۷۴ اشغال کرده است «باید عقب‌نشینی کند». آواره کردن فلسطینی‌ها «جنایت بزرگ» اسرائیل است. او گفت: «ما خواهان صلح با همهٔ طرف‌ها هستیم»، اما افزود که تا زمانی که اسرائیل جولان را در اشغال دارد- فلاتی کوهستانی که در سال ۱۹۶۷ تصاحب کرد- صحبت کردن از توافق بی‌موقع است، و این امر مستلزم توجه به «افکار عمومی گسترده» است.
فعلاً سوریه زیر رهبری آقای الشرع آرام‌ترین دوره را از زمان بهار عرب در سال ۲۰۱۱ می‌گذراند. این کشور پس از نیم قرن حکومت خودکامه آزادتر از قبل نفس می‌کشد. اما رئیس‌جمهور جدید این کشور راه درازی در پیش دارد تا ثابت کند که [حکومتش] همه‌شمول است، جهان‌بینی جهادی را پشت سر گذاشته، و بهترین امید سوریه برای شروعی تازه است.■
یادداشت سردبیر اکونومیست: این مقاله برای روشن کردن اظهارات احمد الشرع دربارهٔ اجرای شریعت اسلامی اصلاح شده است.
(یادداشت اندیشهٔ نو: انتشار این مصاحبه فقط برای اطلاع خوانندگان از دیدگاه‌های مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده است و لزوماً مورد توافق «اندیشهٔ نو» نیست.)
اندیشه نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.
دوشنبه ۲۲ بهمن ۱۴۰۳