رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با تاکید بر این که زمانی می‌توان خشکسالی را پایان یافته دانست که آبخوان‌های کشور احیا شده باشند، گفت: با وجود بارندگی‌های نسبتا نرمال در نیمه شمالی در زمستان امسال، اما چون این نیمه کشور پاییز بسیارخشک و اسفناکی را تجربه کرد، بارندگی‌های مناسب زمستان هنوز نتوانسته است کم‌بارشی‌های شدید فصل پاییز را جبران کند و اگر در ماه‌های آینده میزان بارندگی‌ها به حدی نباشد که کاهش شدید بارندگی‌های پاییزه را جبران کند، عملا نیمه شمالی کشور سومین سال متوالی کم‌بارش خود را شاهد خواهد بود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در شرایطی که امسال ایران پاییز خشکی را تجربه کرد و براساس آمارهای سازمان هواشناسی، متوسط بارندگی‌ها در سراسر کشور از ابتدای مهر تا پایان آذر 40.3 درصد از میانگین بلندمدت کمتر بود، خوشبختانه در زمستان سال جاری بخصوص در چند هفته گذشته شاهد بارش مناسب برف و باران در نقاط مختلف ایران بوده‌ایم، به نحوی که آمارهای هواشناسی از این حکایت دارد که متوسط بارندگی‌ها در سراسر کشور از ابتدای دی‌ماه تا 24 بهمن 1401 نسبت به میانگین بلندمدت یا همان شرایط نُرمال حدود 10 درصد بیشتر بوده است.
البته با توجه به کاهش محسوس بارندگی‌های پاییزه هنوز هم متوسط بارندگی در ایران از ابتدای سال آبی جاری (یکم مهر1401) تا امروز به میزان 8.9 درصد از میانگین بلندمدت کمتر است و بسیاری از مناطق کشور نیز از نظر میزان بارندگی همچنان شرایط بسیار بدتری را نسبت به وضعیت نرمال تجربه می‌کنند. بنابراین نه تنها از نظر مقدار بارش، کشورمان هنوز از شرایط خشکسالی خارج نشده است، بلکه با توجه به برداشت شدید از سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش آورد رودخانه‌ها و در نتیجه، خشک شدن بسیاری از آبخوان‌های کشور در دهه‌های گذشته، اساسا تا وقتی وضعیت آبخوان‌ها بهبود پیدا نکند، حتی اگر میزان بارندگی در یک سال از متوسط بلندمدت بیشتر باشد، نمی‌توان خشکسالی را پایان یافته تلقی کرد.
در 4 دهه گذشته 140 میلیارد متر مکعب از منابع آب تجدیدپذیر را از دست داده‌ایم
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در همین راستا به خبرنگار ایلنا گفت: خشکسالی در ایران با دو سه ماه یا حتی دو سه سال بهتر شدن وضعیت بارندگی تمام نمی‌شود و برای رفع بحران خشکسالی، باید رویکردهای اصلاحی جدی در مدیریت منابع و مصارف آب کشور اتخاذ شود، زیرا ما در 4 دهه گذشته، حدود 140 میلیارد متر مکعب از منابع آبی تجدیدپذیر کشور را از دست داده‌ایم یا به عبارتی دیگر، اکنون دچار کسری مخزن 140 میلیارد متر مکعبی در سفره‌های آب زیرزمینی ایران هستیم.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی ادامه داد: کسری مخزن 140 میلیارد متر مکعبی نشان می‌دهد در این مدت مصرف آب در ایران آن‌قدر زیاد بوده که این حجم عظیم آب از آبخوان‌های کشورمان کم شده است. این در حالی است که این حجم زمانی حدود یک سوم آب موجود در آبخوان‌های کشور را تشکیل می‌داد و اکنون از دست رفتن این حجم آب در آبخوان‌ها به بروز معضلات محیط‌زیستی متعددی نظیر فرونشست زمین، بیابان‌زایی و گرد و غبار دامن زده است.
وی افزود: سالانه حدود 100 تا 110 میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر وارد کشورمان می‌شود، اما مجموع میزان مصرف منابع آب تجدیدپذیر در سطح کشور و همچنین حجم قابل توجه تبخیر آب از روی سطح زمین، بسیار بیشتر از میزان ورودی آب‌های تجدیدپذیر به کشور است. تداوم این روند در دهه‌های اخیر به کسری هرچه بیشتر مخازن آب‌های زیرزمینی ایران دامن زده و باعث شده است که کسری این مخازن سال به سال افزایش یابد.
لزوم کاهش شدید برداشت از سفره‌های زیرزمینی برای احیای آبخوان‌های کشور
وظیفه با تاکید بر این که زمانی می‌توان خشکسالی را پایان یافته دانست که آبخوان‌های کشور احیا شده باشند، گفت: نشانه ملموس احیای آبخوان‌ها این است که ما در چاه‌های حفرشده در سراسر کشور به اندازه دهه‌های گذشته آب مشاهده کنیم تا اگر در یک سال، کشور دچار کم‌بارشی شد، بتوانیم با برداشت از چاه‌ها کسری بارندگی را در همان سال جبران کنیم. اما در حال حاضر میزان مصرف آب در ایران آن‌قدر زیاد شده است که حتی اگر در یک سال شاهد بارندگی نرمال باشیم، بازهم برای پاسخ به تمام تقاضاهای تعریف‌شده برای مصرف آب در کشور، دچار کمبود خواهیم بود و ناچاریم هرچه بیشتر از منابع زیرزمینی برداشت کنیم.
رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی ادامه داد: براساس استانداردهای جهانی توصیه می‌شود برای این که منابع آب تجدیدپذیر یک منطقه پایدار بماند، نباید میزان برداشت از سفره‌های زیرزمینی از 20 درصد ورودی سالانه آب‌های تجدیدپذیر آن منطقه بیشتر باشد. البته گفته می‌شود که اگر میزان برداشت از زیر زمین تا 40 درصد مقدار ورودی سالانه منابع آب تجدیدپذیر باشد، بازهم مشکلات شدیدی ایجاد نمی‌شود و تا این حد برداشت از سفره‌های زیرزمینی نیز بعضا مجاز شمرده شده است، ولی برداشت بیشتر از این مقدار از سفره‌های زیرزمینی، باعث تخریب آب‌های سرزمینی می شود و نتیجه آن، همین بلایی است که در حال حاضر بر سر منابع آب تجدیدپذیر و آبخوان‌های کشورمان آمده است.
وی در ادامه توضیح داد: متاسفانه در حال حاضر ما هر سال به اندازه بیش از 80 درصد ورودی سالانه منابع آب تجدیدپذیر از سفره‌های زیرزمینی آب برمی‌داریم و همین مساله، عامل اصلی تشدید روند تخریب آبخوان‌های ما در طول سنوات گذشته بوده است. اما برای این که آبخوان‌های کشور احیا شود، ما باید به گونه‌ای برای مصرف آب در کشاورزی، صنعت و شرب برنامه‌ریزی کنیم که حجم برداشت ما از زیرزمین در هیچ سالی از 40 درصد ورودی سالانه آب‌های تجدیدپذیر کشور بیشتر نباشد؛ رسیدن به این هدف نیز به ارتقای سطح تکنولوژی در صنعت و کشاورزی، رفع فرسودگی شبکه آبرسانی کشور، اصلاح الگوی کشت سراسری و اجرای برنامه‌های آمایش سرزمین به صورت جدی نیاز دارد.
وضعیت خوب بارندگی‌های امسال در جنوب غرب و جنوب کشور
وظیفه در بخش دیگری از صحبت‌هایش به تحلیل وضعیت بارندگی‌های کشور در سال جاری پرداخت و گفت: خوشبختانه امسال میزان بارندگی‌ها در جنوب غرب و جنوب کشور در سطح مطلوبی قرار داشته است، به نحوی که از ابتدای سال آبی جاری تا امروز متوسط بارندگی‌ها در استان بوشهر 60.3 درصد از میانگین بلندمدت بیشتر بوده و مقدار بارندگی در این استان نسبت به زمان مشابه سال آبی گذشته نیز 80.8 بیشتر بوده است. از این لحاظ، بوشهر در بین تمام استان‌های کشور رکوردار افزایش بارندگی‌ها در سال آبی جاری است. همچنین در استان فارس نیز شاهد آن هستیم که میزان بارندگی از ابتدای سال آبی جاری تا کنون 24.4 درصد از شرایط نرمال بیشتر بوده است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: در سال آبی جاری در مناطقی نظیر غرب اصفهان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد نیز وضعیت بارندگی‌ها تقریبا در سطح نرمال بوده است، بخصوص که در این مناطق به دلیل ثبت دماهای پایین و بارش برف محسوس، بخش زیادی از بارندگی‌ها به صورت برف در ارتفاعات باقی مانده است و این نوید را می‌دهد که در فصل گرم سال آینده، در رودخانه‌های بزرگ جنوب غرب کشور و حتی رودخانه زاینده‌رود جریان نسبتا خوبی را شاهد باشیم.
کاهش محسوس بارندگی‌ها در نیمه شمالی و افت 44 درصدی در تهران
رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی با بیان این که در سال آبی جاری مقدار بارندگی‌ها در نیمه شمالی کشور به شکل محسوسی از میانگین بلندمدت کمتر بوده است، عنوان کرد: در سال آبی کنونی نیمه شمالی کشور وضعیت بارشی مناسبی را تجربه نکرده است، اگرچه در همین مناطق نیز به دلیل ثبت دماهای پایین میزان انباشت برف نسبت به سال گذشته بیشتر است، ولی وضعیت بارندگی‌ها در نیمه شمالی ایران نه تنها از متوسط بلندمدت بدتر است، بلکه حتی در این مناطق در مقایسه با سال گذشته نیز شاهد کاهش مقدار بارش هستیم.
وی افزود: از ابتدای سال آبی جاری تا کنون، میزان بارندگی‌ها در استان تهران 44.3 درصد نسبت به متوسط بلندمدت و 12.3 درصد نسبت به سال گذشته کمتر بوده است. در برخی استان‌های دیگر نیمه شمالی نظیر آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، قزوین، قم، البرز، خراسان رضوی، گیلان، مازندران و گلستان نیز شاهد آن هستیم که مقدار بارش بین 30 تا 50 درصد از متوسط بلندمدت کمتر است. بدترین وضعیت از این نظر را استان سمنان دارد که میزان بارندگی آن 57.8 درصد از میانگین درازمدت کمتر است. بنابراین با وجود این که در هفته‌های اخیر چند مرتبه بارش برف رح داد، اما وضعیت بارندگی‌ها در نیمه شمالی همچنان مناسب نیست و در این مناطق هنوز هم با کم‌بارشی مواجه هستیم.
بارندگی‌های زمستانه، پاییز بسیارخشک نیمه شمالی را جبران نکرده است
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور با تاکید بر بهبود نسبی وضعیت بارندگی‌ها در نیمه شمالی در زمستان امسال نسبت به فصل پاییز گفت: درباره میزان بارندگی‌ها در نیمه شمالی ایران نباید از این نکته صرف نظر کرد که در فصل زمستان شاهد شرایط تقریبا نرمال بارندگی بوده‌ایم و بارندگی‌های قابل قبولی در این فصل در این نیمه رخ داده است، اما چون نیمه شمالی کشور پاییز بسیارخشک و اسفناکی را تجربه کرد، بارندگی‌های مناسب زمستان هنوز نتوانسته است کم‌بارشی‌های شدید فصل پاییز در این مناطق کشورمان را جبران کند.
وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که ما در نیمه شمالی کشورمان مانند سایر نقاط کشور بخش زیادی از ذخایر آب‌های تجدیدپذیر را از دست داده‌ایم، اگر در ماه‌های آینده میزان بارندگی‌ها به حدی نباشد که کاهش شدید بارندگی‌های پاییزه را جبران کند، عملا نیمه شمالی کشور سومین سال متوالی کم‌بارش خود را شاهد خواهد بود که این مساله می‌تواند وضعیت بسیارناخوشایندی را در این مناطق رقم بزند.
افزایش فراوانی و طول دوره‌های خشکسالی در ایران بر اثر تغییرات اقلیمی
وظیفه در پاسخ به پرسش دیگر خبرنگار ایلنا مبنی بر این که وضعیت کنونی خشکسالی و بی‌نظمی‌های بارشی در ایران چه ارتباطی با تغییرات اقلیمی دارد، توضیح داد: تاثیر تغییر اقلیم بر بارندگی در کشورمان را نمی‌توان با بررسی شرایط یک فصل، یک سال یا حتی چند سال ارزیابی کرد، بلکه باید روند بارندگی‌ها در میان‌مدت و بلندمدت مثلا در طول یک دهه را بررسی کنیم و این روند را با دهه‌های قبل مقایسه کنیم تا به یک جمع‌بندی دقیق درباره اثر تغییر اقلیم بر بارندگی‌ها در ایران دست یابیم. البته برآوردهای کلی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر طول بازه زمانی خشکسالی در ایران بر اثر تغییرات اقلیمی بیشتر شده و طول دوره ترسالی کاهش یافته است.
وی در توضیح بیشتر گفت: تغییر اقلیم باعث شده است تناسبی که در گذشته بین دوره‌های خشکسالی و ترسالی در ایران وجود داشت، از بین برود و فراوانی و طول دوره‌های خشکسالی از ترسالی بیشتر شود. این به آن معنا نیست که ما دیگر پاییز یا زمستان پربارش نخواهیم داشت یا دیگر برف نخواهیم دید و شکل بارندگی‌ها صرفا به صورت باران خواهد بود، بلکه اساسا تغییر اقلیم باعث می‌شود که رفتار جو زمین تا حدی قاعده‌مندی خود را از دست بدهد. البته به طور کلی، تغییرات اقلیمی در مناطق گرم و خشک جهان مانند ایران باعث کاهش میزان بارندگی و کم‌شدن دسترسی به آب در بلندمدت می‌شود.
افزایش متوسط دمای هوا، اثر ملموس تغییر اقلیم در ایران و جهان
وظیفه با بیان این که افزایش متوسط دمای کره زمین از جمله آثار ملموس تغییر اقلیم در نقاط مختلف جهان است، اظهار داشت: مساله افزایش متوسط دمای هوا بر اثر تغییرات اقلیمی و تبعات این اتفاق در ایران کاملا قابل مشاهده است. البته بازهم نمی‌توان صرفا گرم‌تر بودن یک پاییز یا زمستان نسبت به شرایط عادی را به تغییر اقلیم نسبت داد، اما به طور کلی تغییرات اقلیمی باعث ایجاد نوعی روند افزایشی در متوسط دمای هوای کشورمان شده است. طبیعتا وقتی هم که دما افزایش پیدا کند، میزان تبخیر و تعرق بیشتر می‌شود و نیاز آبی منطقه افزایش می‌یابد که این مساله به کم‌آبی ناشی از تغییرات اقلیمی دامن می‌زند.
وی در ادامه تاکید کرد: تغییرات اقلیمی همچنین باعث افزایش بی‌نظمی‌ها در بارش و دمای هوا در مناطق مختلف جهان می‌شود؛ به طور مثال، امسال فصل زمستان در کشور آمریکا به حدی سرد شد که در 50 سال گذشته سابقه نداشت، در عین حال، همین امسال در برخی مناطق اروپا شاهد زمستانی به شدت گرم‌تر از شرایط نرمال بوده‌ایم و حتی با وجود این که اروپایی‌ها در سال جاری به دلیل کاهش صادرات ذرت در اوکراین، سطح کشت ذرت را حدود 20 درصد افزیش داده بودند، اما خشکسالی بی‌سابقه در اروپا باعث شد که میزان برداشت ذرت در این قاره حدود 20 درصد از شرایط معمول کمتر شود.
آب شدن یخ‌های قطب شمال و یخچال‌های دائمی ایران بر اثر تغییر اقلیم
وظیفه با تاکید بر تاثیر مهم تغییر اقلیم بر نوسانات دمایی و بارشی ایران و سایر نقاط جهان در سال‌های اخیر گفت: تغییر اقلیم یک پدیده کاملا واقعی است که رفتارها و اثرات مخرب آن چند سالی است به صورت پیوسته در طبیعت و زندگی انسان‌ها مشاهده می‌شود؛ مثلا شاهد آن هستیم که در سال‌های اخیر در فصول تابستان یخ‌های قطب شمال کاملا آب می‌شوند و حتی در این قطب می‌توان کشتیرانی انجام داد. همچنین در قطب جنوب نیز یخچال‌ها در حال ذوب شدن هستند و در سایر نقاط جهان نیز یخچال‌های دائمی به شدت از روند گرمایش جهانی آسیب دیده‌اند.
وی در پایان تصریح کرد: در ایران نیز تقریبا همه یخچال‌های دائمی جز در بخش کوچکی از کوه دماوند از بین رفته‌اند و در حالی که در دهه‌های قبل حتی در فصل تابستان نیز می‌توانستیم در کوهستان‌هایی مثل علم‌کوه، دنا، سبلان و … یخچال‌های طبیعی را مشاهده کنیم، اما در سال‌های اخیر در تابستان‌ها تقریبا چیزی از این یخچال‌ها باقی نمی‌ماند و همین مساله باعث کاهش دبی رودخانه‌ها در برخی مناطق کشور شده است، چون در گذشته‌های دور بخشی از حجم آب رودخانه‌ها بخصوص در فصل گرما از آب شدن آرام همین یخچال‌های دائمی تامین می‌شد.