فقط حدود 3.5 درصد از خاک ایران حاصلخیز است و کیفیت مناسبی برای کشاورزی دارد و 10.6 درصد از خاک کشور از نظر امکان کشت و کار وضعیت متوسطی دارد. این گزارشی است که نزدیک به چهار سال پیش در مجله نیچر منتشر شده است و حالا وضعیت آب و خاک ایران سال به سال بحرانی‌تر می‌شود.
چندی پیش هم در تیر امسال عباسعلی نوبخت، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، از افزایش 66 درصدی مساحت استان‌های بیابانی خبر داد و در مراسم معارفه خود گفت که تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ استان در آغاز برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله به ۲۱ استان افزایش داشته است.
حسن وحید، معاون آبخیزداری مراتع و امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، دیروز در نشست کارگروه ملی مدیریت چرا، کنترل پروانه دام و ساماندهی کوچ اعلام کرد که در سطح کشور حدود ۸۴ میلیون هکتار مرتع وجود دارد که ۵۰ میلیون هکتار آن فقیر هستند. با وجود تمام این آمارهای هشداردهنده تغییر کاربری زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و تبدیل آن به ساختمان همچنان ادامه دارد. غلامرضا مرحبا، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده استان گیلان، به «شرق» می‌گوید که تغییر کاربری حاصلخیزترین مناطق ایران در شمال کشور به‌شدت شایع است و این مسئله به‌زودی امنیت غذایی کشور را دچار بحران می‌کند.
تغییر کاربری زمین‌های حاصلخیز ادامه دارد
تنها دو لکه کوچک در سواحل غربی و مرکز دریای خزر خاک حاصلخیز و مرغوب برای کشاورزی دارند. همان 3.5 درصدی که در گزارش نیچر روی نقشه ایران مشخص شده؛ اما درست در همین منطقه تغییر کاربری زمین با ترفندهای گوناگون رایج است و ظاهرا وزارت کشاورزی هم قدرت لازم برای ایستادگی مقابل زمین‌خواران را ندارد.
در همین زمینه اسنادی به دست «شرق» رسیده است که یک مزرعه 10 هکتاری در استان گیلان و در محور آستانه اشرفیه به بندر کیاشهر و روستای دهسر با وجود مخالفت مکرر سازمان جهاد کشاورزی گیلان توانسته است مجوز تغییر کاربری را دریافت کند و این قطعه زمین حاصلخیز به مجتمع خدماتی رفاهی تبدیل شود. بررسی اسناد موجود نشان می‌دهد که اداره راه و شهرسازی این استان با وجود مخالفت سازمان جهاد کشاورزی گیلان، کتبا درخواست داده است که این زمین را در محدوده طرح هادی گزارش دهد و با این ترفند مجوز تغییر کاربری آن را صادر کنند و در نهایت این اتفاق رخ داده و برای کاربری جدید سند صادر شده است. غلامرضا مرحبا، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده استان گیلان، به «شرق» می‌گوید که این دست اتفاقات در استان‌های شمالی ایران که حاصلخیزترین خاک ایران را دارند، بسیار رایج است و این مسئله در آینده منجر به بحران امنیت غذایی در ایران می‌شود. او تأکید می‌کند که شهروندان می‌توانند گزارش تخلفات سازمانی درباره تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را به دست سازمان بازرسی کل کشور و کمیسیون اصل 90 مجلس برسانند.
جنگل‌های زاگرس 40 درصد آب کشور را تأمین می‌کنند
تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی در ایران در شرایطی رخ می‌دهد که حالا کشور نه‌تنها گرفتار بحران آب است بلکه بحران بزرگ‌تر؛ یعنی فرسایش خاک و از‌دست‌رفتن خاک حاصلخیز آن را تهدید می‌کند. بر‌اساس گزارش مجله نیچر فقط حدود 3.5 درصد از خاک ایران حاصلخیز است و کیفیت مناسبی برای کشاورزی دارد و 10.6 درصد از خاک کشور از نظر امکان کشت و کار وضعیت متوسطی دارد و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و ساختمان‌سازی، قطع درختان و نابودی جنگل‌ها و پوشش گیاهی سرعت بیابان‌زایی در ایران را افزایش داده است. بنا بر اعلام عباسعلی نوبخت، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، مساحت استان‌های بیابانی ایران افزایش 66 درصدی داشته و تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ استان در آغاز برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله به ۲۱ استان افزایش یافته است. او در مراسم معارفه خود گفته که از ۳۰ میلیون هکتار عرصه‌های زاگرس، نزدیک به شش میلیون هکتار آن جنگل است و این جنگل‌ها تأمین‌کننده ۴۰ درصد آب کشور هستند. با این حال سرعت نابودی جنگل‌ها در ایران تکان‌دهنده است. در 21 آبان سال 97 هادی کیادلیری، رئیس وقت انجمن جنگل‌بانی ایران، گفته بود که عمر جنگل‌های شمال ایران تا 30 سال آینده تمام می‌شود. او به این رسانه توضیح داد که در‌حال‌حاضر ۴۲ درصد از جنگل‌های شمال در معرض نابودی است، بهره‌برداری بی‌رویه در مدت طولانی باعث شد موجودی جنگل‌ها به‌سرعت کم شود. در گفت‌وگوی دیگری که این رسانه در 23 مرداد 98 با مسعود مولانا، عضو شورای هماهنگی شبکه ملی محیط زیست و منابع طبیعی انجام داده، قید شده است که از ۴۰ سال قبل تاکنون حدود سه‌میلیون‌و ۶۰۰ هزار هکتار از جنگل‌های هیرکانی به حدود یک‌میلیون‌و ۸۰۰ هزار هکتار رسیده و این به معنای این است که نیمی از جنگل‌های شمال دود شده است. این وضعیت درباره جنگل‌های زاگرس هم صدق می‌کند و بر‌اساس گفت‌وگویی که تسنیم در دوم آذر سال گذشته با مدیر کل حفاظت محیط زیست لرستان داشته، تقریبا یک‌پنجم جنگل‌های زاگرس هم از بین رفته‌اند. بر‌اساس این گزارش از شش میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس بیش از یک‌میلیون‌و 200 هزار هکتار با خشکیدگی و زوال مواجه شده است.
50 میلیون هکتار از مراتع ایران فقیر هستند
همچنین حسن وحید، معاون آبخیزداری مراتع و امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، دیروز در نشست کارگروه ملی مدیریت چرا، کنترل پروانه دام و ساماندهی کوچ اعلام کرد که در سطح کشور حدود ۸۴ میلیون هکتار مرتع وجود دارد که ۵۰ میلیون هکتار آن فقیر هستند. او ادامه داد: مهم‌ترین معضلی که در‌حال‌حاضر وجود دارد، بحث مراتع بوده و با توجه به شرایطی که در‌حال‌حاضر در سطح کشور داریم، بیش از ۵۰ میلیون هکتار از مراتع ما فقیر محسوب می‌شوند که عدد بالایی است.
با تمام این اوصاف تغییر کاربری اراضی حاصلخیز و جنگل‌ها و منابع پایه همچنان ادامه دارد و این حد دخالت بی‌رویه در اقلیم به بحران آب در ایران و بحران خاک منجر شده است. بحران آب در تابستان امسال شماری از شهرهای ایران را با کمبود آب آشامیدنی مواجه کرد و حالا با این حجم چشمگیر تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیش‌بینی می‌شود که ایران در آینده با ناامنی غذایی هم مواجه شود.
شرق