شرط تهران برای مذاکره مستقیم با واشنگتن چیست؟
والاستریت ژورنال، دلیل اخراج ریچارد نفیو را که به «معمار تحریم‌های ایران» مشهور است، فاش کرد. به‌نوشته این نشریه آمریکایی، نفیو، نفر دوم تیم مذاکره‌کننده آمریکا و دو عضو دیگر این تیم، به‌دلیل اختلاف با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، بر سر نحوه مذاکرات وین از سمت خود کنار گذاشته شده‌اند. گویا این افراد خواستار سختگیری بیشتر در جریان مذاکرات بوده‌اند. همزمان وزیر امور خارجه ایران از احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا خبر داد. به باور کارشناسان، این رویداد‌ها نشان‌دهنده تبادل سیگنال‌های مثبت برجامی بین تهران و واشنگتن است.
سه روز پس از انتشار خبر اخراج ریچارد نفیو، معمار تحریم‌ها از تیم مذاکراتی آمریکا در وین، اکنون روزنامه والاستریت ژورنال به نقل از برخی منابع نوشته است که دلیل اخراج نفیو از تیم رابرت مالی بروز اختلافات عمده بر سر «میزان سختگیری به تهران در جریان مذاکرات» بوده است. به نوشته این روزنامه به گفته افراد آشنا با روند مذاکرات وین، در حالی که گفتوگوها برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ با ایران به مرحله «حساسی» رسیده است، اختلاف‌‌‌هایی در میان اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکا بر سر «میزان سختگیری به تهران» و «زمان خروج از مذاکرات» بروز کرده است. ظاهرا جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا مخالف اعمال سختگیری در مذاکرات است که این را می‌توان سیگنال مثبتی از سوی کاخ سفید در قبال مذاکرات ارزیابی کرد.
همزمان با این تغییرات در تیم مذاکراتی آمریکا، روز دوشنبه حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران از درخواست‌‌‌های مکرر واشنگتن برای مذاکره مستقیم با ایران خبر داد و پس از آن ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز این مساله را تایید کرد و گفت که مذاکرات غیرمستقیم، به‌ویژه در زمینه مساله‌ای به این پیچیدگی و با این اهمیت، یک مانع دست‌‌‌وپاگیر است. همزمان حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی شرط مذاکره مستقیم با آمریکا را در دسترس بودن یک «توافق خوب» عنوان کرده‌‌‌اند.
خروج سختگیرها از تیم مذاکراتی آمریکا
لارنس نورمن به نقل از برخی منابع آمریکا در والاستریت ژورنال نوشته است از جمله موضوعاتی که باعث اختلاف در تیم مذاکراتی آمریکا شده، این است که تحریم‌های موجود را تا چه حد محکم اجرا کنند و اینکه مذاکرات را باتوجه به آنکه تهران آن را طولانی می‌کند، قطع کنند یا نه. مقام‌‌‌های وزارت خارجه دلیل اینکه نفیو دیگر به عنوان معاون رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران کار نمی‌‌‌کند و در بخش دیگری از این وزارتخانه مشغول به کار است را اعلام نکرده‌‌‌اند با این حال روزنامه والاستریت ژورنال روز دوشنبه به نقل از منابع آگاه گزارش داد که برخی از اعضای تیم رابرت مالی به دلیل اختلاف با او بر سر نحوه مذاکرات با ایران کناره‌گیری کرده یا مسوولیت‌‌‌های خود را در مذاکرات وین کاهش داده‌‌‌اند. آنها ظاهرا خواستار سختگیری بیشتر در مذاکرات با ایران بودند. به گزارش انتخاب، لارنس نورمن به نقل از این منابع نوشته است: «از دیگر نکات تنش‌‌‌آمیز این بوده که آیا باید آژانس اتمی سازمان ملل را وادار کند تا تهران را به دلیل ممانعت سال گذشته‌‌‌اش از نظارت بازرسان بر فعالیت‌های هستهای و امتناع این کشور از همکاری با آژانس محکوم کند یا خیر؟» همچنین باتوجه به واردات نفت ایران از سوی چین، اختلافات بر سر اینکه تا چه حد تحریم‌ها علیه ایران سخت‌گیرانه اجرا شود، نیز شعله ور شده است.
نفیو دو ماه است در جلسات شرکت نمی‌‌‌کند
ریچارد نفیو، طراح تحریم‌های اقتصادی قبلی علیه ایران توصیف می‌شود که از موضعی سرسختانه‌تر در مذاکرات جاری حمایت می‌کرد و از اوایل دسامبر در جلسات وین شرکت نکرده است؛ یعنی تقریبا از دو ماه پیش اما این خبر به تازگی منتشر شده است. به نوشته این روزنامه این اختلافات از تابستان ظاهر شد و برخی اعضای تیم اوایل دسامبر – با ورود تیم تازه ایران به وین و کنار گذاشتن امتیازاتی که دولت قبلی ایران پذیرفته بود – خواستار پایان دادن به روند مذاکرات شدند. والاستریت ژورنال نوشته که دو عضو دیگر این تیم هم دیگر در روند گفتوگوهای وین شرکت ندارند چون خواستار «موضع‌‌‌گیری سخت‌‌‌تری»در آن بودند. هرچند یک مقام آمریکایی که این اطلاعات را داده گفته است علاوه بر آقای نفیو، تنها یک عضو دیگر تیم مذاکرات وین درخواست کرده از تیم خارج شود و هیچ عضو دیگر تیم کنار نرفته است.
تصمیمات برجامی در سطوح عالی
به نوشته والاستریت ژورنال اختلافات درباره برجام به سطوح بالاتر یعنی به تصمیم‌گیری‌‌‌ها در کاخ سفید بازمی‌گردد و ظاهرا شخص جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا سیاستی را در قبال ایران در دستورکار قرار داده که خوشایند برخی افراد تیم مذاکراتی نبوده است. در این رابطه یک مقام بلندپایه آمریکایی به والاستریت ژورنال گفت که دولت جو بایدن در بالاترین سطوح در قبال ایران به سیاست مشخصی رسیده که بعد از بررسی دقیق دیدگاه‌‌‌های مختلف، نتیجه‌گیری کرده که بازگشت به برجام فرصتی برای مهار بلندپروازی‌‌‌های اتمی ایران فراهم می‌کند. این در حالی است که ایران بارها تاکید کرده که به دنبال ساخت سلاح هستهای نیست. این رسانه آمریکایی با تاکید بر اینکه باید توجه داشت که اینها تمام اختلافات درون تیم «مالی» نبودند، توضیح داد: «این اختلافات، شکاف بزرگی را در تیم آمریکا ایجاد کرده است. برخی از تصمیمات سیاستی که افرادی از آن خشنود نبودند پس از بحث و گفتوگو در سطوح عالی دولت اتخاذ شد.»
شرط مذاکره مستقیم با آمریکا
همچنین در حالی که بحث درخواست مذاکره مستقیم با ایران از سوی آمریکا توسط وزیر خارجه کشورمان رسانه‌‌‌ای شده است، روز گذشته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در توییتی درخصوص شرط رسیدن به چنین مرحله‌‌‌ای نوشت: «تاکنون ارتباط با هیات آمریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیر‌رسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود. این روش ارتباطی تنها زمانی با روش‌های دیگر جایگزین می‌شود که «توافق خوب» در دسترس باشد.» ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز پس از صحبت‌‌‌های امیرعبداللهیان ضمن تایید این درخواست آمریکا گفت: «مذاکرات غیرمستقیم، به‌ویژه در زمینه مساله‌ای به این پیچیدگی و با این اهمیت، مانع دست‌‌‌وپاگیری است.» «جن ساکی» سخنگوی کاخ سفید نیز شامگاه دوشنبه در کنفرانس خبری خود گفت که واشنگتن آماده مذاکرات مستقیم و فوری با ایران برای پیشبرد مذاکرات هستهای است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه روز دوشنبه از درخواست‌‌‌های مکرر واشنگتن برای مذاکره مستقیم با ایران خبر داد و گفت: «هنوز درباره این مساله به جمع‌‌‌بندی نرسیده‌‌‌ایم.» رئیس دستگاه دیپلماسی با اشاره به مذاکرات جاری هستهای در وین افزود: «طرف آمریکایی هراز گاهی پیام می‌دهد که مذاکره مستقیم انجام شود. گفت‌‌‌وگوی ما در حال حاضر از طریق nonpaper (غیر‌‌‌مکتوب) دنبال می‌شود.» وزیر امور خارجه افزود: «اگر در روند مذاکرات وین به مرحله‌‌‌ای برسیم که رسیدن به توافق خوب لازمه‌‌‌اش این باشد که با آمریکا گفتوگو داشته باشیم، آن را نادیده نمی‌‌‌گیریم.» روز گذشته علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در نشست خبری هفتگی در پاسخ به پرسشی در زمینه احتمال مذاکره مستقیم ایران و آمریکا تاکید کرد: «درخواست مذاکره از سوی آمریکا بارها مطرح شده، اما هیچ‌گونه مذاکره مستقیمی بین ایران و آمریکا برقرار نشده است.»
در عین حال میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین روز دوشنبه در واکنش به سخنان اخیر وزیر خارجه کشورمان درباره مذاکره مستقیم با آمریکا در توییتی نوشت: «مذاکره مستقیم در سطح پیشرفته مذاکرات وین می‌تواند مفید واقع شود.»
واکنش آمریکا
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانسی خبری در پاسخ به این سوال که با توجه به اظهارات اخیر وزیر امور خارجه ایران مبنی بر آمادگی تهران برای مذاکرات مستقیم با واشنگتن در صورت در دسترس بودن توافق خوب آیا دولت آمریکا به مذاکرات مستقیم با ایران فکر می‌کند، گفت: «همان طور که می‌‌‌دانید، ما آمادگی داریم مستقیما دیدار کنیم. موضع ما طبق معمول این بوده است که تعامل مستقیم با ایران هم در زمینه مذاکرات وین و هم در زمینه مسائل دیگر، پربارتر خواهد بود.» پرایس با اشاره به اینکه دیدار مستقیم باعث می‌شود تعامل کارآمدتری انجام شود، گفت: «این مساله برای سریع به تفاهم رسیدن بر سر بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام ضرورت دارد.» به گزارش «ایسنا» به نقل از وبگاه اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا، این مقام آمریکایی درباره مذاکرات مستقیم با ایران، ادامه داد: «ما این نکته را قبلا هم گفته‌‌‌ایم اما با توجه به سرعت پیشرفت‌‌‌های ایران، زمان باقی مانده کوتاه‌‌‌تر می‌شود تا وقتی که مزایای عدم‌اشاعه‌‌‌ای (گسترش سلاح‌‌‌های هستهای) برجام، به همان شکلی که اول در سال ۲۰۱۵ پیش‌‌‌نویس و در سال ۲۰۱۶ اجرایی شد، تحت‌‌‌الشعاع پیشرفت‌‌‌های هستهای ایران قرار می‌گیرد. بنابراین، ما دنبال این هستیم فورا این دیپلماسی را به کار ببندیم و به وضوح گفته‌‌‌ایم که تعامل مستقیم در خدمت این اهداف خواهد بود.»
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به موضع فعلی دولت آمریکا، انتظار این می‌رود به زودی چنین اتفاقی بیفتد، گفت: «باید از مقامات تهران بپرسید. این اولین باری نیست که ما چنین چیزی را مطرح کرده‌‌‌ایم. ایرانی‌‌‌ها بر مذاکرات غیرمستقیم در وین پافشاری کرده‌‌‌اند. ما مدت زیادی است به این امر مسلم اشاره کرده‌‌‌ایم که مذاکرات غیرمستقیم، به‌ویژه در زمینه مساله‌ای به این پیچیدگی و با این اهمیت، یک مانع دست‌‌‌وپاگیر است. بنابراین، موضع ما واضح بوده است. من شما را به مقامات ایران ارجاع می‌‌‌دهم.»
مسیر جداگانه آزادی زندانی‌‌‌ها و برجام
پرایس در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به سوالی درباره آزادسازی زندانیان آمریکایی در ایران با توجه به اظهارات اخیر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که گفته تصور بازگشت به برجام بدون آزادسازی شهروندان آمریکایی زندانی در ایران دشوار است، توضیح داد: «رابرت مالی قبلا بارها به این نکته اشاره کرده و نه برای آمریکا و نه برای ایران تازگی ندارد. اما نماینده ویژه آمریکا در امور ایران گفته که این دو مساله یعنی برجام و آزادی زندانی‌‌‌ها در مسیرهای جداگانه‌‌‌ای جریان دارند.» او در پاسخ به اینکه به نظر می‌رسد این موضوع یک پیش‌‌‌شرط برای مذاکرات باشد، گفت: «این طور نیست که این دو موضوع ارتباط مستقیم یا آشکاری با هم داشته باشند، دقیقا به این خاطر که بازگشت دوجانبه به برجام در بهترین حالت، طرحی نامعلوم است. ما می‌‌‌خواهیم بازگشت این آمریکایی‌‌‌ها موضوعی حتمی باشد و به همین خاطر است که این دو موضوع را از هم جدا می‌‌‌کنیم.»
زمان پایان مذاکرات
در شرایطی که مذاکرات در وین ادامه دارد، آمریکا و کشورهای اروپایی حاضر در مذاکرات هفته پیش گفتند که فقط چند هفته برای به نتیجه رسیدن این مذاکرات وقت است، نه چند ماه. اما جو بایدن رئیسجمهور آمریکا هفته پیش گفت هنوز وقت ترک گفتوگوهای وین فرا نرسیده چون این گفتوگوها، پیشرفت‌‌‌هایی داشته است. مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا تقریبا دو ماه پیش از سر گرفته شد. دیپلمات‌‌‌های غربی در روزهای اخیر گفته‌‌‌اند که امیدوارند در هفته‌‌‌های آینده پیشرفت عمده‌‌‌ای در این روند به دست آید اما می‌‌‌گویند اختلافات جدی باقی است. روز گذشته نیز وزیر خارجه آمریکا و بریتانیا از لزوم سرعت بخشیدن به مذاکرات سخن گفتند.
آخرین موضع برجامی آمریکا
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در آخرین اظهارنظر برجامی‌‌‌اش درباره مواضع دولت جوبایدن درباره احیای توافق هستهای گفت: «ما در حال بررسی این هستیم که آیا امکان بازگشت به پایبندی دوجانبه به برجام وجود دارد یا نه؛ چون ارزیابی ما این است که از میان تمامی گزینه‌‌‌های ناقصی که داریم، این هنوز بهترین راه برای برگرداندن برنامه هستهای ایران به داخل جعبه است.» به گزارش خبرگزاری «ایسنا»، بلینکن درباره فعالیت هستهای ایران افزود: «ما در زمینه توان بازگشت به این توافق به پایان فرصت باقی‌‌‌مانده بسیار بسیار نزدیکیم، چون ایران در برنامه خود پیشروی داشته است.» وزیر امور خارجه آمریکا درباره موضوع احتمال به توافق رسیدن بر سر بازگشت به برجام نیز توضیح داد: «امشب که این‌‌‌جا هستیم، نمی‌توانم به شما بگویم به پایبندی دوجانبه باز می‌‌‌گردیم یا نه. فکر می‌‌‌کنم ظرف چند هفته در این باره تصمیم‌گیری خواهد شد، چون با توجه به شرایط، نمی‌توانیم اجازه دهیم این روند ادامه پیدا کند. متحدان و شرکای ما در اروپا هم همین طور فکر می‌کنند. می‌توانم بگویم، روس‌‌‌ها هم که بخشی از این روند[مذاکرات وین] هستند نیز چنین فوریتی را حس می‌کنند. باید دید چه می‌شود. اگر نتوانیم چنین کاری کنیم، سخت روی آنچه باید از طریق دیگر اقدامات برای مواجهه با این مشکل انجام دهیم، کار کرده‌‌‌ایم.» بلینکن با تکرار انتقاد خود از خروج دولت دونالد ترامپ از برجام گفت: «این اقدام یکی از بدترین تصمیم‌‌‌های آمریکا بود. به ما وعده داده شده بود که این توافق با توافقی قوی‌‌‌تر جایگزین خواهد شد. این اتفاق نیفتاد. برعکس، ایران از آن زمان از این اقدام به عنوان بهانه‌‌‌ای برای از سرگیری خطرناک‌‌‌ترین جنبه‌‌‌های برنامه‌‌‌اش استفاده کرد، یعنی آغاز تولید مواد شکافت‌‌‌پذیر تا ۲۰درصد، ۶۰درصد، و همین‌طور تهدید کرده تا ۹۰درصد هم اورانیوم را غنی خواهد کرد. این در شرایطی است که توافق برجام مانع غنی‌‌‌سازی بیش از ۶۷/ ۳ در ایران شده‌‌‌بود.» وی ادامه داد: «تمام اینها معنایش این است که می‌توان مواد شکافت‌‌‌پذیر در سطح تسلیحات را خیلی سریع تولید کرد. ایران به کار گرفتن سانتریفیوژهای پیچیده‌‌‌تری را آغاز کرده که تمامشان به واسطه توافق ممنوع شده بودند.»
انتقاد لندن از سرعت مذاکرات
در عین حال روز گذشته لیز تراس، وزیر امور خارجه بریتانیا در اظهارنظری متناقض و شواهد و اخبار موجود مدعی شد که پیشرفت در مذاکرات وین به اندازه کافی سریع نبوده و به «بن‌‌‌بست خطرناکی» نزدیک می‌شود. به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از رویترز، تراس در اظهاراتی در پارلمان بریتانیا گفت: «این مذاکرات فوری است و پیشرفت به اندازه کافی سریع نبوده است. ما به همکاری نزدیک با متحدان خود ادامه می‌‌‌دهیم، اما مذاکرات به بن‌‌‌بست خطرناکی نزدیک می‌شود.» وی سپس با انداختن توپ در زمین ایران، افزود: «ایران اکنون باید انتخاب کند که آیا می‌‌‌خواهد توافقی را نهایی کند یا مسوول فروپاشی برجام باشد؛ و اگر برجام فرو بپاشد، همه گزینه‌‌‌ها روی میز است.»
بحث قرارداد موقت در روسیه مطرح نشد
از سوی دیگر پس از آنکه روز شنبه شبکه خبری «ان‌‌‌بی‌‌‌سی» به نقل از چند مقام آمریکایی گزارش داد که در سفر اخیر ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران به روسیه، «مسکو» با اطلاع آمریکا، به ایران پیشنهاد داده که با «توافق موقت هستهای»، در برابر اعمال برخی محدودیت‌های هستهای، از لغو پاره‌‌‌‌‌‌ای از تحریم‌ها بهره‌‌‌‌‌‌مند شود، علی بهادری جهرمی تاکید کرد: «همان‌طور که بارها اعلام شده موضوع توافق موقت در دستور کار جمهوری اسلامی ایران نیست و تیم مذاکره‌کننده متمرکز بر رفع تحریم‌های ظالمانه به‌صورت پایدار و مطمئن است.» سخنگوی دولت با بیان اینکه در سفر روسیه بحثی پیرامون قرارداد موقت نشده است، گفت: «در سفر روسیه بازگشت همه طرف‌‌‌ها به برجام و لغو موثر کلیه تحریم‌ها مورد تاکید قرار گرفته است.»
ریچارد نفیو، معمار تحریم‌های ایران کیست؟
ریچارد نفیو، طراح تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دوران ریاست جمهوری اوباما به عنوان معاون رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران انتخاب شد. وی از معماران شبکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دولت اوباما و نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» است. نفیو در سال 2015 همکاری‌‌‌اش با دولت اوباما را قطع کرد و بار دیگر در سال 2021 با روی کار آمدن جو بایدن، به عنوان معاون رابرت مالی با دولت همکاری‌‌‌اش را آغاز کرد. به گزارش خبرگزاری مهر نفیو معتقد است: «اعمال تحریم باید سه ویژگی مهم داشته باشد: اول ایجاد رنج در جامعه هدف، دوم جلب اجماع دیگر دولت‌‌‌ها و سوم اثرگذاری بر تغییر رفتار دولت هدف.» نفیو فارغ التحصیل رشته مطالعات سیاست‌های امنیتی از دانشگاه جرج واشنگتن است و پس از فارغ‌‌‌التحصیلی در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ در اداره ملی امنیت هستهای با تمرکز بر امور بین‌المللی آغاز به کار کرد.
وی همچنین از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱، در دفتر امنیت بین‌المللی و منع گسترش سلاح‌‌‌های هستهای در وزارت امور خارجه آمریکا، به‌‌‌عنوان اولین مقام افسر پرونده هستهای ایران، حضور داشته است. نفیو در بازه ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳، مسوول امور ایران در شورای امنیت ملی ایالات متحده بود. این مقام آمریکایی، مسوول توسعه و اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران شناخته می‌شود و در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ به عنوان متخصص اصلی تحریم‌ها در مذاکرات هستهای با ایران حضور داشته است. وی در ۲۰۱۵ میلادی از دولت بیرون آمد و به مرکز سیاست جهانی انرژی پیوست. او همچنین پژوهشگر ارشد مهمان در موسسه بروکینگز از فوریه ۲۰۱۵ تاکنون بوده است.
ریچارد نفیو نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها» نیز هست که به گفته خود او شامل مجموعه‌‌‌ای از تفکرات و گفتوگوهای نشات گرفته از مذاکراتی است که او در آنها شرکت کرده است.
در آغاز کتاب نفیو به نام «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان»، که در سال 2017 توسط دانشگاه کلمبیا منتشر شده و مهم‌ترین کتاب در زمینه تحریم به شمار می‌رود، آمده است: «ریچارد نفیو به‌‌‌مدت 10 سال مسوول امور ایران در شورای امنیت ملی در کاخ سفید بوده است. وی مسوول تیم خاورمیانه و اداره امنیت بین‌الملل و منع گسترش سلاح‌‌‌های هستهای در وزارت امور خارجه ایالات‌‌‌متحده طی سال‌های 2011-2008 بوده است که هماهنگی سیاست تحریم‌ها را دنبال می‌کرده است.» همچنین نفیو در این کتاب نوشته است: «اعمال درد و فشار در یک کشور هدف در تحریم‌ها صرفا اگر بخواهد فارغ از آثار آن درد و امکان توقف اعمال درد انجام شود، هیچ نتیجه خاصی نخواهد داشت. به عبارت بهتر طراح تحریم باید بداند که این درد چه نتایجی را به دنبال می‌‌‌آورد و آمادگی برداشتن فشار در زمانی که کشور هدف رفتارش را تغییر می‌دهد داشته باشد.»
