رئیس‌جمهوری راستگرای افراطی برزیل که به ستایش از رهبران دیکتاتوری نظامی سالهای دهه ۶۰ تا ۸۰ میلادی این کشور مشهور است، در ماه‌های اخیر اقداماتی را انجام داده که هراس از کودتا و برقراری یک دیکتاتوری دیگر را در میان مخالفان و ناظران ایجاد کرده است.
ناظران، دموکراسی‌خواهان و فعالان حقوق بشر نسبت به آنچه این‌روزها در برزیل می‌گذرد نگرانند. همزمان با روز بین‌المللی دموکراسی (۱۵ سپتامبر) دیدبان حقوق بشر در بیانیه ای در مورد اوضاع برزیل گفت که ژائیر بولسونارو، رئیس جمهوری برزیل حکومت و رسوم دموکراتیک را در برزیل تهدید می‌کند.
موارد متعددی بویژه درهفته‌های اخیر رخ داده که مجموع آنها ممکن است برزیل را به سمت و سوی خطرناکی سوق دهد.
بولسونارو کمپین ارعاب قضات دیوانعالی را در پیش گرفته و به نظر می‌رسد قصد دارد انتخابات سال ۲۰۲۱ برزیل را هم لغو کند.
اوایل سپتامبر امسال در جریان سخنرانی‌هایی در برازیلیا و سائوپولو، بولسونارو به دیوانعالی برزیل به شدت حمله کرد و گفت برزیلی‌ها «اجازه نخواهند داد» سیستم فعلی انتخابات کشور همچنان برقرار بماند و در دل مردم تردید ایجاد کند. اشاره بولسونارو به اتهامات ثابت نشده در زمینه تقلب و تخلف در انتخابات بود.
کنگره برزیل پیش از این طرح بولسونارو برای تغییر پروسه انتخابات برزیل را رد کرده است.
قوه قضاییه مستقل برزیلی
دیوان عالی برزیل مانع اصلی بولسونارو برای اعمال سیاست‌های ضددموکراتیک و ضد‌حقوق بشری‌اش است. به عنوان مثال دیوان عالی برزیل جلوی تلاش‌های بولسونارو برای تعلیق «قانون دسترسی به اطلاعات» ایستاد و در عوض از استقلال قوه قضاییه این کشور حمایت کرد. واکنش بولسونارو توهین و تهدید بود.
هفته گذشته بولسونارو گفت که از تصمیم قاضی الکساندر مورایس -قاضی دیوانعالی – تبعیت نخواهد کرد. قاضی مورایس بر تحقیقات پلیس فدرال در زمینه دخالت غیر قانونی رئیس جمهوری در رابطه با انتصاب‌های داخلی در پلیس فدرال نظارت دارد. بولسونارو متهم است که در جهت منافع شخصی خودش علاوه بر دخالت در عزل و نصب، مدارک سری پلیس را به دلایل سیاسی منتشر کرده و نیز اطلاعات غلطی درباره سیستم رای‌گیری و انتخابت کشور را تکرار و پخش می‌کند.
تحقیقات دیگری نیز توسط نظام قضایی برزیل در رابطه با رئیس‌جمهوری در جریان است. یک قاضی دیگر دیوان عالی برزیل اجازه تحقیقات در رابطه با اتهام سوءاستفاده از مقام را صادر کرده است. این پرونده در رابطه با اتهام فساد در جریان خرید واکسن‌های کووید-۱۹ است.
روز هشتم سپتامبر، قاضی لوئیس فاکس- رئیس قضات دیوانعالی برزیل- در انتقاد از بولسونارو در پاسخ به تهدید و توهین‌های او علیه قضات گفت که این اعمال و عدم تبعیت از تصمیمات قضایی کشور«غیردموکراتیک، غیرقانونی و رفتارهایی غیرقابل تحمل» هستند.
فردای سخنرانی قاضی فاکس، و همزمان با افزایش انتقادات داخلی و بین‌المللی، بولسونارو در بیانیه‌ای گفت که هرگز قصد حمله به دیگر نهادهای حکومتی را نداشته. اما از ادعاهای ثابت‌نشده‌اش در زمینه غیر قابل اعتماد بودن سیستم انتخابات برزیل عقب نشینی نکرد.
ادعای تقلب در انتخابات
بولسونارو – بدون ارائه هیچ شواهدی- مدعی است که دو انتخابات ریاست جمهوری پیشین در برزیل مخدوش بوده و در آن تقلب صورت گرفته. ادعای بولسونارو حتی شامل انتخاباتی که خودش در آن به پیروزی رسید نیز می‌شود. اومی‌گوید که تعداد آرای او بیشتر از آنچه اعلام شده بوده است. بسیار شبیه به ادعاهای یک رئیس‌جمهوری سابق راستگرای افراطی دیگر: دونالد ترامپ.
از سال ۱۹۹۶ برزیل از ماشین‌های رای‌گیری الکترونیک استفاده می‌کند. این ماشین‌ها به اینترنت متصل نیستند. دادگاه عالی الکتورال گفته است که «هیچ رد یا شواهدی مبنی بر تقلب انتخاباتی» از سال ۹۶ تا به امروز مشاهده یا گزارش نشده است.
روز نهم سپتامبر، دادگاه عالی الکتورال یک کمیسیون شفافیت متشکل از افرادی از نهادهای عمومی، جامعه مدنی و کارشناسان را تشکیل داد تا بر انتخابات آتی برزیل نظارت کنند.
پیش از این قاضی مورایس در ماه اوت دستور تحقیقاتی در این رابطه که آیا ادعاهای بی اساس بولسونارو در زمینه تقلب در انتخابات تخلف قانونی به حساب می‌آید یا نه را صادر است.
بولسونارو از سنا خواست تا قاضی مورایس را استیضاح کند. رئیس سنا این درخواست بولسونارو را رد کرد.
تهدید آزادی بیان
بولسونارو آزادی بیان را به طور مکرر و در موارد متعددی نقض کرده و در نهایت محیط لازم برای یک دموکراسی سالم را مختل کرده است. او منتقدانش را در رسانه های اجتماعی بلاک می‌کند.
دولت او بدنبال به زندان انداختن دستکم ۱۶ منتقد بولسونارو است که در میان آنها روزنامه‌نگاران، اساتید دانشگاه و سیاستمداران دیده می شوند.
البته بسیاری از این پرونده‌ها بدون وارد کردن اتهام توسط سیستم قضایی برزیل که توانسته استقلال خود را حفظ کند بسته شده است.
هراس از کودتا
طرفداران بولسونارو هفته پیش و در آستانه تظاهرات بزرگ در برازیلیا با پلیس درگیر شدند. فعالان دست راستی پیش از شروع تظاهرات، سعی داشتند راه خود را به زور به سوی کنگره باز کنند که به درگیری با پلیس منجر شد.
تظاهرات روز استقلال در هفتم سپتامبر – که فراخوان آن را ژائیر بولسونارو داده بود به منزله تلاشی دیگر از سوی او برای تحکیم قدرت و به کرسی نشاندن خواسته‌هایش تلقی شد.
اما همزمان با طرفداران بولسونارو مخالفانش نیز به خیابان‌ها آمدند.
بسیاری در روز استقلال از این هراس داشتند که این تظاهرات در نهایت تبدیل به یک کودتا شود.
در روز تظاهرات طرفداران بولسونارو دستکم در برازیلیا (پایتخت) در شعارهایشان از بولسانارو می‌خواستند که قدرت را تمام وکمال در دست گیرد.
بر روی برخی پلاکاردها نوشته شده بود:« بولسونارو نیروهای مسلح را فرا بخوان!»
طرفداران سرسخت دست راستی رئیس جمهوری نیز پرچم و پلاکاردهایی در دست داشتند که روی آنها شعارهایی با درخواست انحلال دیوان عالی و کنگره به چشم می‌خورد.
بولسونارو یک راستگرای افراطی که به ستایش دولت و رهبران دیکتاتوری نظامی در برزیل بین سالهای ۱۹۶۴-۱۹۸۵ شهرت دارد نسبت به شکاف سیاسی در کشور هشدار داده بود.
مخالفان بولسونارو تظاهرات روز استقلال را به عنوان تلاشی رقت‌انگیز برای ماندن در قدرت درحالی که برزیل درگیر مشکلات اقتصادی است توصیف کردند.
وضعیت بغرنج بولسونارو
در حالیکه دوره چهارساله ریاست جمهوری بولسونارو به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود، با این وجود احتمال پیروزی مجدد بولسونارو در انتخابات برزیل کاملا دور از انتظار نیست.
هر چند که تعداد طرفداران سر سخت و کم نیستند، اما محبوبیت بولسونارو کاهش یافته و بر اساس نظرسنجی‌ها امروزه دو سوم مردم برزیل از او ناراضی هستند. تحقیقات متعدد دستگاه قضایی در مورد اتهام‌های فساد و سوء استفاده از قدرت، افزایش تورم، فقر، بحران انرژی، بحران گرسنگی و بیکاری و نارضایتی مردم از نحوه مدیریت بحران کرونا که بیش از نیم میلیون از برزیلی‌ها قربانی آن شدند از عواملی است که امید بولسونارو را به پیروزی در انتخابات کمرنگ‌تر کرده است.
اینک بسیاری از این هراس دارند که بولسونارو می‌کوشد که با ارعاب و پیشدستی در ادعای تقلب راه را حتی برای کودتا و ماندن در قدرت هموار کند.
شباهت‌های حیرت انگیزی میان نحوه بولسونارو و دونالد ترامپ به چشم می‌خورد. البته میان ترامپ و بولسونارو ارتباطاتی هم وجود دارد . شب حمله طرفداران ترامپ به کنگره در روز ششم ژانویه، ادواردو – پسر بولسونارو – در واشنگتن بود و با ایوانکا ترامپ دیدار داشت. تنها شکایت ادواردو از حمله طرفداران ترامپ به کنگره آمریکا این بود که «خوب سازماندهی نشده بود» . هفته پیش جیسون میلر، مشاور سابق ترامپ در کنفرانس راست‌های افراطی برزیل CPAC شرکت کرد و دونالد جونیور پسر ترامپ هم برای این کنفرانس پیام ویدیویی فرستاد.
استیو بنون- استراتژیست سابق ترامپ- ادعا کرده که در انتخابات آینده برزیل تقلب خواهد شد.
اما بر خلاف ترامپ، بولسونارو برنامه‌ریزی را از یک سال پیش از انتخابات و شکست احتمالی شروع کرده است. او در میان ارتش برزیل طرفداران قابل توجهی دارد، و برخلاف آمریکا برزیل تا کنون دو دهه دیکتاتوری نظامی را تجربه کرده است.
برخی نسبت به اتفاقی مشابه آنچه در ششم ژانویه در واشنگتن و ساختمان کنگره رخ داد اما به شکلی جدی‌تر هشدار می‌دهند. برخی معتقدند که برنامه ریزی برای چنین رویدادی از همین الان در جریان است و هر روز که بولسونارو در قدرت است دموکراسی در برزیل را به تحلیل می‌برد.
به نظر می رسد که او بر این باور است که می‌تواند حمایت قوه قانونگذاری و کنگره برزیل را هم داشته باشد. کنگره برزیل البته نه به دلایل ایدئولوژیک بلکه بنابر ملاحظات سیاسی و عملگرایانه با استیضاح بولسونارو مخالف است.
تلاش‌های مخالفان برای استیضاح او راه به جایی نبرده و بعید است با موفقیت همراه شود.
استراتژی که بولسونارو اینک در پیش گرفته، قماری سیاسی محسوب می‌شود چرا که ممکن است موجب رنجش طرفدارانش در میان راست‌های افراطی و نظامیان شود. بسیاری از طرفداران او به همان اندازه که با لوئیس لولا دا سیلوا (رقیب دست چپی او) مخالف هستند از افتادن کشور در دام بی‌ثباتی و هرج و مرج نفرت دارند و اگر نامزدی پیدا شود که جانب جناح راست را داشته اما دوام سیاسی بیشتری داشته باشد خوشحال‌تر خواهند بود و ممکن است به بولسونارو پشت کنند.
اکنون هراس از کودتا یا برقراری دیکتاتوری نظامی بر سیاست برزیل سایه افکنده. اما اثر ریاست جمهوری بولسونارو فراتر از مرزهای برزیل است. در نهایت اگر بولسونارو در قدرت بماند نه تنها برای وضعیت اقلیمی که حیات و پایایی آمازون به شدت به آن بستگی دارد مضر است بلکه پوپولیسم راست افراطی در سایر نقاط جهان را نیز تشویق و تقویت خواهد کرد.