روزنامه آمریکایی “نیویورک تایمز” در تازه‌ترین گزارش خود، ابعاد قرارداد راهبردی ٢۵ ساله ایران و چین که مراحل نهایی خود را طی می‌کند، بررسی کرده است. نیویورک تایمز می‌نویسد که این پیمان یک مشارکت تجاری و نظامی بسیار گسترده بین دو کشور آسیایی با فرهنگ‌هایی کهن است که ابعاد بسیار مهم استراتژیک دارد. این پیمان نفوذ چین را در خاورمیانه به نحو چشمگیری گسترش می‌دهد و کانون‌های جدیدی از تنش‌ها را با ایالات متحده آمریکا ایجاد می‌کند و در همان حال چتر نجاتی برای اقتصاد ایران است.
نیویورک تایمز می‌نویسد: ایران و چین بی‌سر و صدا و به نحو مخفیانه‌ای یک مشارکت بسیار گسترده اقتصادی و امنیتی را تداراک دیده‌اند که راه را برای ورود میلیاردها دلار سرمایه گذاری چین در بخش انرژی و بخش‌های دیگر کلیدی اقتصاد ایران هموار می‌کند و از این طریق تلاش‌های دولت ترامپ برای تضعیف و منزوی کردن ایران را نقش بر آب می‌کند.
این پیمان که نیویورک تایمز به نسخه‌ای از پیش‌نویس نهایی ۱۸صفحه‌ای آن دست یافته، حضور گسترده چین در بخش‌های بانکی، مخابرات و ارتباطات، بنادر، راه آهن و ده‌ها پروژه بزرگ دیگر را تسهیل می‌کند. در مقابل این حضور گسترده، نیاز چین به واردات نفت و با قیمت‌های ترجیحی برای مدت ۲۵ سال تضمین می‌شود.
این سند همچنین به تعمیق همکاری های نظامی بین دو کشور تأکید دارد. این پیمان به چین فرصت می دهد تا در منطقه ای که برای دهه‌ها منطقه استراتژیک تحت نظارت ایالات متحده بوده است، جای خود را باز کند. در چهارچوب همکاری‌های نظامی از جمله آموزش و تمرین‌های مشترک نظامی، تحقیقات مشترک، توسعه تسلیحات و به اشتراک گذاری اطلاعات بین دو کشور، پیش‌بینی شده است.
این روزنامه می نویسد که مقامات ایرانی علناً اعلام کرده‌اند كه توافق نامه‌ای با چین در حال انجام است و یك مقام ایرانی و همچنین چند نفر دیگر كه در مورد این توافقنامه با دولت ایران گفتگو كرده‌اند، تأیید كردند کپی سندی که نیویورک تایمز با عنوان «نسخه نهایی» نتظیم‌شده در ژوئن سال ۲۰۲۰ در اختیار دارد، با اصل مطابقت دارد.
این پیمان هنوز برای تصویب نمایندگان، به مجلس ایران ارسال نشده و همچنین هنوز علنی نشده است؛ این موضوع باعث شک و تردید درباره امتیازاتی شده که قرار است بر اساس این پیمان از سوی ایران به چین داده شود.
در همین حال، مقامات رسمی در پکن مفاد این توافق را فاش نکرده‌اند و مشخص نیست که دولت آقای شی، آنرا هنوز امضا کرده یا نه؟ یا در صورت امضا، چه زمانی آن را اعلام خواهد کرد؟
نیویورک تایمز می‌نویسد: در صورتی که این پیمان راهبردی با جزئیات مندرج در آن به مرحله اجرا درآید، این مشارکت باعث ایجاد تنش‌های جدید بالقوه خطرناک بین چین و ایالات متحده آمریکا می‌شود و به وخیم‌تر شدن بیشتر روابط بین دو کشور می‌افزاید. این پیمان همچنین به مثابه ضربه سختی است که بر سیاست تهاجمی دولت ترامپ در قبال ایران و خروج یکجانبه‌اش از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ فرود می‌آید.
بازگشت تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، خصوصاً تهدید آمریکا در محروم کردن همه شرکت‌هایی که با ایران تعامل کنند از سیستم بانکی بین‌المللی، تجارت و سرمایه گذاری خارجی در ایران را خشکاند و اقتصاد ایران را به حالت خفگی نزدیک کرد. اما ناامیدی تهران، این کشور را به آغوش چین انداخته است؛ کشوری که هم فناوری لازم و هم اشتهای فراون نفتی دارد که ایران هم اکنون شدیداً به آن نیاز دارد.
ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان است، اما صادرات آن که منبع اصلی درآمد کشور است، از زمان آغاز بکار دولت ترامپ و بازگشت تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا علیه این کشور در سال ۲۰۱۸ به شدت کاهش یافته است.
در همین حال چین، درحدود ۷۵ درصد نفت مصرفی خود را ازخارج وارد می‌کند. این کشور بزرگترین واردکننده نفت در جهان است و سال گذشته بیش از ۱۰میلیون بشکه در روز، نفت وارد کرده است.
پکن ضعف آمریکا را احساس می‌کند؛ پکن می‌داند که ایالات متحده هم اکنون درگیر یک رکود اقتصادی و گسترش همه گیری کرونا بوده و به طور فزاینده‌ای در سطح بین‌المللی منزوی شده است. چین در چنین شرایطی، پیش‌نویس توافقنامه راهبردی با ایران را رو می‌کند. اما برخلاف بیشتر کشورهای جهان، چین این اعتماد به نفس را دارد که می‌تواند ایالات متحده را به چالش بکشد. چین بدرستی می‌داند که توانایی مقاومت در برابر تحریم‌های آمریکا را دارد، چنانکه در جنگ تجاری بین دو کشور که با ابتکار و رهبری دونالد ترامپ آغاز شد، این توانایی را به نمایش گذاشت.
«۲ فرهنگ باستانی آسیا، ۲ شریک در تجارت، دراقتصاد، در سیاست، در فرهنگ و امنیت، با دیدگاه‌های مشابه و منافع مشترک دوجانبه و چندجانبه در بسیاری از عرصه‌ها خود را به عنوان شرکای استراتژیک می‌بینند…» این اولین جمله سند راهبردی بین چین و ایران است.
نیویورک تایمز با استناد به گفته دو نفر که از روند این توافق آگاهی دارند، می نویسد سرمایه گذاری چینی‌ها در ایران در چهارچوب این قرارداد راهبردی ٤٠٠ میلیارد دلار در ٢٥ سال است. سرمایه گذاری شرکت‌های چینی در ایران می تواند با اقدامات تنبیهی بیشتر آمریکا علیه شرکت های چینی، که طی ماه های گذشته از سوی واشنگتن هدف قرار گرفته‌‍اند، همراه شود.
سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سؤالات مربوط به توافق راهبردی ایران و چین نوشت: “ایالات متحده همچنان به شركت های چینی كه به ایران- بزرگترین كشور حامی تروریسم در جهان- كمك كنند، هزینه سنگینی را تحمیل خواهد کرد.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همچنین گفته که «دولت چین با اجازه یا ترغیب شرکت‌های این کشور برای انجام فعالیت های قابل تحریم با رژیم ایران، هدف اعلام شده خود در ارتقاء ثبات و صلح را تضعیف می کند.»
نیویورک تایمز می نویسد که گسترش کمک های نظامی، آموزشی و به اشتراک گذاری اطلاعات بین دو کشور ایران و چین موجب نگرانی واشنگتن خواهد شد. کشتی های جنگی آمریكا مرتباً با نیروهای ایرانی در آبهای پر ازدحام خلیج فارس در گیر هستند و بر اساس استراتژی امنیت ملی پنتاگون چین رقیب اصلی آمریکا در جهان محسوب می شود.
این روزنامه در ادامه گزارش خود می‌نویسد هنگامی که خبرهایی در باره معامله بزرگ سرمایه گذاری بلند مدت چین با ایران در سپتامبر گذشته در برخی از رسانه‌های بین المللی منتشر شد، وزارت امور خارجه چین از دادن پاسخ به پرسش‌ها در این باره طرفه رفت. وقتی مجداداً هفته گذشته دوباره این موضوع از آنان سؤال شد، ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین احتمال اینکه توافق نامه‌ای بین دو کشور در حال تدوین است را رد نکرد.
ژائو لیجیان گفت:« میان چین و ایران یک دوستی سنتی برقرار است و دو طرف در زمینه توسعه روابط دو جانبه با یکدیگر در ارتباط هستند. ما آماده همکاری با ایران برای پیشبرد همکاری های کاربردی هستیم.»
در پیش نویس نهایی توافقنامه راهبردی ایران و چین نزدیک به ١٠٠ پروژه بزرگ ذکر شده است. اجرای آنها کاملاً مطابق با جاه طلبی‌های آقای شی جین پینگ در جهت گسترش نفوذ اقتصادی و استراتژیک چین در سراسر اوراسیا از طریق “ابتکار کمربند و جاده” است.
برنامه کمک های گسترده و سرمایه گذاری در این پروژه‌ها که شامل فرودگاه ها، راه آهن های برقی؛ ترن های با سرعت زیاد و تاسیسات مترو در کلان شهرهای ایران هستند، می تواند موجب توسعه اقتصادی شتابان در ایران شده و زندگی میلیون ها ایرانی را دگرگون کند.
گفته می شود چین در حال توسعه مناطق آزاد تجاری در ماكو در شمال غربی ایران، آبادان و در جزیره قشم در خلیج فارس است.
این توافق همچنین در برگیرنده ایجاد زیرساخت ها برای شبکه ارتباطی موسوم نسل پنجم 5G در ایران است، در این راه، چین سیستم جدید جهانی موقعیت یابی خود به نام “بیدو Beidou ” را به ایران ارائه می دهد و از این طریق به مقامات ایرانی برای کنترل بیشتر فضای مجازی کمک می کند.
دولت ترامپ کمپین گسترده‌ای را علیه یک شرکت بزرگ مخابراتی چینی، هوآوی، ایجاد کرده است. این کمپین شامل اقدامات جنایتکارانه علیه مدیر ارشد مالی این شرکت، منگ وانژو و برای تلاش برای پنهان کردن سرمایه گذاری در ایران به منظور فرار از تحریم های آمریکایی است. دولت ترامپ هوآوی را از مشارکت در توسعه ارتباطات نسل پنجم 5G در ایالات متحده منع کرده است، اما در متقاعد کردن سایر کشورها برای دنباله روی از آمریکا علیه شرکت هوآوی موفقیت چندانی کسب نکرده است.
به نظر می رسد طرح بزرگ سرمایه گذاری چین در ایران پس از انصراف دولت ترامپ از توافق هسته‌ای تسریع شده است. چین بارها از دولت آمریکا خواستار پایبندی و حفظ این توافق نامه كه خود یکی از امضاکنندگان آن بود، شده و تحریم های یك طرفه آمریکا علیه ایران را به شدت محكوم كرده است.
ایران همواره به طور سنتی برای یافتن شرکای تجاری و سرمایه گذاری خود به سوی غرب، به سمت اروپا نگاه کرده است. با این حال، ایران طی این سال ها به طور فزاینده ای از کشورهای اروپایی مأیوس شده است. هرچند اروپایی ها مخالف سیاست ترامپ در باره توافق اتمی با ایران هستند، اما بی سر و صدا از تعهداتی که بر اساس توافق هسته ای در قبال ایران داشتند، عقب نشینی کرده اند و به قول های داده شده به ایران عمل نمی کنند.
علی قلی زاده، یک پژوهشگر ایرانی متخصص در انرژی در دانشگاه علوم و تکنولوژی پکن می گوید: «هر دو کشورایران و چین این توافق را به عنوان یک همکاری استراتژیک می دانند، در نگاه آنها این توافق افزون برای تأمین و گسترش منافع اقتصادی آنها رویکردی برای مقابله با ایالات متحده است.» علی قلی زاده همچنین می گوید:« این اولین باری است که ایران طی چهار دهه اخیر می خواهد یک قدرت جهانی را به عنوان متحد در کنار خود داشته باشد.»
با این وجود، مشارکت پیشنهادی با چین بحث داغی را در ایران دامن زده است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که در اکتبر گذشته برای مذاکره درباره این توافق به پکن سفر کرده بود، هفته گذشته با رویکرد خصمانه در پارلمان این کشور روبرو شد.
به گفته دو مسئول ایرانی که نخواسته‌اند نامشان فاش شود، ظریف در پارلمان گفت که این توافق نامه برای تصویب نهایی به مجلس ارسال می شود. ظریف همچنین اعلام کرد که این توافق مورد حمایت آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی است.
علی آقا محمدی، مشاور اقتصادی ارشد خامنه‌ای، اخیراً در تلویزیون دولتی ایران حضور یافت تا در مورد لزوم مقابله ایران با تحریم های اقتصادی آمریکا صحبت کند. وی گفت: «برای اینکه ایران بتواند در بازار انرژی جهان باقی بماند، باید تولید نفت خام خود را حداقل به ٨,٥ میلیون بشکه در روز افزایش دهد و برای این امر ایران به چین نیاز دارد.»
حامیان مشارکت استراتژیک ایران با چین می گویند که با توجه به گزینه های اقتصادی محدود کشور، سقوط آزاد ارز و چشم انداز نامحتمل رفع تحریم های ایالات متحده، توافق با چین راه نجات اقتصاد ایران است.
فریدون مجلسی، دیپلمات سابق و سرمقاله نویس برای چندین روزنامه دیپلماسی در ایران می گوید: «همه راه ها به روی ایران بسته شده است. تنها راه باز، دستیابی به چین است. در هر صورت، تا زمانی که تحریم ها برداشته نشوند، این توافقنامه بهترین گزینه ایران است.»