پیشبینی ریزش دانشجو در رشتههای فنیو حرفهای با اعمال سیستم ۳-۳-۶/ اعلام نیاز به نیرو از طرف صنایع نداریم! در گفتگو با ایلنا رییس دانشگاه فنی و حرفهای مطرح کرد تا زمانی که سیستمهای تولیدی و فعالیتهای اقتصادی در جامعه پا نگیرد، آموزش عالی نیز بیاثر خواهد شد و خود به خود پدیده بیکاری فارغالتحصیلان رخ میدهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، دانشگاه فنی و حرفهای به عنوان دانشگاهی ماموریتگرا وظیفه تربیت نیروهای متخصص و نیروی ماهر را برای رشد اقتصادی جامعه و رونق تولید به عهده دارد. این دانشگاه بنا دارد با کمک و همکاری صاحبان صنایع نیازهای آنها را شناسایی و بر اساس آن اقدام به آموزش دانشجویان خود کند. این دانشگاه از امسال با تغییر در سرفصلهای درسی به صنعت کشور ثابت کرد که تمایل دانشگاه و صنعت باید دو سویه باشد تا بتوان بخشی از مشکلات اقتصادی کشور که محرک اصلی آن تولید داخل است را حل کرد. رییس دانشگاه فنی و حرفهای تولید نیروی متخصص و ماهر را منوط به سرمایهگذاری و توجه خاص میداند و معتقد است تا سرمایهگذاری درست و اصولی صورت نگیرد، نمیتوان کارگاهها و آزمایشگاهها را تجهیز و در ادامه آن نیروی مورد نیاز صنعت را تامین کرد.انتظارات از دانشگاه فنی و حرفهای به جهت تربیت نیروی کار ماهر به مراتب بیش از دیگر دانشگاههاست، اما در حال حاضر رصدی درباره میزان اشغال فارغالتحصیلان انجام نمیشود تا بر اساس آن عملکرد دانشگاهها را مورد نقد قرار دارد. ابراهیم صالحی عمران؛ رییس دانشگاه فنی و حرفهای در گفتوگو با خبرنگار ایلنا به ابعاد مختلف تربیت نیروی آماده به کار در جامعه و همچنین بیتوجهی صنعت به این نیروها پرداخته که در ادامه میخوانید:
با توجه به اینکه مهارت آموزی و اقدامات کارگاهی در دانشگاه فنی و حرفهای به طور ویژه دنبال میشود، وضعیت بودجهای این دانشگاه در برگزاری این دورههای مهارتی و کارگاهی چگونه است؟
دانشگاه فنی و حرفهای به عنوان یک دانشگاه ماموریتگرا نقش اساسی در فراهمآوری فرصتهای شغلی ایفا میکند به دلیل اینکه مستقیما با آموزش مهارت سروکار دارد. بر اساس آموزشها و فرصتهای کاری که این دانشگاه به دانشجویان خود ارائه میدهد؛ قطعا ورود مناسبتری به بازار کار در مقایسه با سایر دانشجویان دانشگاههای دیگر دارند. آموزشهای مهارتی معمولا در نُرم دنیا پرهزینه است و هزینه آموزش عملی در مقایسه با آموزشهای نظری بالاتر است، زیرا نیازمند تجهیزات آزمایشگاهی است و باید محیط کار عملی برای دانشجویان آماده شود، اما در کنار تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی مواد مصرفی نیاز است. ماهیت این دروس نیز چون عملی است، حقالزحمه این کار نیز بسیار بالا خواهد بود. دانشگاه فنی و حرفهای در سراسر کشور ۱۷۳ مرکز به صورت تفکیک شده برای دختران و پسران دارد که همین امر نیز هزینههای آموزش را برای آموزشهای مهارتی افزایش میدهد. از طرف دیگر نگرش کلی آموزش عالی بر این است که رشتههای مربوط به دانشگاه فنی را ارتقا و افزایش دهد. یک بخشی از ارتقا در قالب کارشناسی ناپیوسته و تکمیل و پیشرفت مهارتهاست که باید این فرصتها به دانشجویان ارائه شود. مجموعه این عوامل هزینههای آموزشی دانشگاه فنی و حرفهای را افزایش میدهد، طبیعی است که این آموزشها میتواند، اثرات خوبی در جامعه به لحاظ اقتصادی، تولید و فراهم آوردن فرصتهای خوداشتغالی، کارآفرینی و… داشته باشد. نکته قابل توجه این است که اگر ما به دنبال نتیجه خوب هستیم، باید در آن کار سرمایهگذاری مناسب داشته باشیم. بدون انجام سرمایهگذاری مناسب نتیجه مناسب هم بدست نمیآید. به همین خاطر باید دانشگاه فنی و حرفهای در مقایسه با سایر دانشگاهها از بودجه مناسبتر و بالاتری برخوردار باشد. البته ما همیشه یک سری کمبودها هم داریم به طور مثال حدود ۱۲۰۰ کارگاه و آزمایشگاه داریم که تجهیزاتشان قدیمی هستند و نیاز به بهسازی دارند و فراهم آوردن تجهیرات جدید مستلزم سرمایهگذاری و توجه خاص است. مشکلات بودجه انتهایی ندارد، اما ما سعی میکنیم اولویتهای رشتهای را تشخیص دهیم و تا آنجایی که لازم است قطببندی کنیم و از امکانات موجود کشور حداکثر استفاده را ببریم.
انتظار داریم بودجه دانشگاهها مانند سال گذشته به طور کامل اختصاص یابد
با توجه به شرایطی که کشور دارد لازم است دانشگاهها با کارایی بیشتری بودجهشان را مدیریت کنند تا از این بحران عبور کنیم.
در حال حاضر بودجه به طور مرتب از سوی خزانه داده میشود؟
شرایط ما نیز مانند سایر دستگاههای اجرایی و اداری است، خوشبختانه سال گذشته دولت صد در صد بودجه را به دانشگاههای کشور داده، اما امسال هنوز به پایان سال نرسیده تا ببینیم دقیقا چه اتفاقی خواهد افتاد. به به طور کل انتظار داریم این تخصیص مانند سال گذشته کامل باشد.
روسای دانشگاهها از میزان بودجه گلایه زیادی داشتند و عنوان کردند، با این میزان بودجه تنها میتوان حقوق اساتید و کارکنان را پرداخت کرد، شما در این زمینه چه نظری دارید؟
بله، این طبیعی است، ما باید برای آموزش عالی سرمایهگذاری کنیم، زیرا آموزش عالی تامینکننده نیروی متخصص جامعه است و فعالیتهای پژوهشی جامعه را مدیریت میکند، آموزش عالی به تمام دستگاههای دولتی و خصوصی خدمات مشاورهای ارائه میکند. این نهاد علمی مستلزم سرمایهگذاری است و در کل بودجه آموزش عالی در مقایسه با سایر دستگاهها، از بودجه مناسبی برخوردار نیست. بودجه برخی از دستگاهها به اندازه بودجه شهرداری شهرهای بزرگ هم نیست. اگر ما به رشد پژوهش، فناوری و آینده جامعه میاندیشیم باید در تمام سیستمهای آموزش کشور و حتی آموزش و پرورش سرمایهگذاری کنیم. البته با توجه به شرایطی که کشور دارد، لازم است دانشگاهها با کارایی بیشتری بودجهشان را مدیریت کنند تا ما از این بحران عبور کنیم.
کارگاهها و آزمایشگاههای دانشگاهی باید با کالای داخلی تجهیر شوند
وقتی دانشجویان با تجهیزات کارگاهی ایرانی آموزش داده شوند و بتوانند کالای ایرانی تولید کنند، قطعا مورد حمایت قرار میگیرند.
در زمینه تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی آیا دانشگاه فنی و حرفهای آسیبی از تحریمها دیده است؟
قطعا تحریمها یک چالش است، اما ما سعی داریم آن را به فرصت تبدیل کنیم. بحث اصلی ما این است که تولید ملی و تولید داخل را مورد توجه جدی قرار بدهیم. در همه سالها تحریمها بوده و امسال هم بیشتر شده، اما از آنجا که نگاه ما حمایت از تولید داخل است برای تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی سراغ تولید داخل در کارخانهها، شرکتها و بنگاههای اقتصادی کوچک و بزرگ رفتیم. اصرار ما بر این است که کارگاهها و آزمایشگاهها با محصولات شرکتهایی که کالای ایرانی تولید میکنند، تجهیز شوند، اما به طور کل ما تحت فشار خاصی از این لحاظ قرار نگرفتیم، شاید به لحاظ بودجهای این مشکلات بیشتر باشد، اما در خصوص تجهیزات آزمایشگاهی مشکلات خاصی پیدا نکردهایم.
شما به تولید داخل و استفاده از کالای ایرانی اشاره کردید، در حالی که تولید داخل مستلزم استفاده از علم و فناوری دانشگاهها است، اما چرا تعاملات صنعت و دانشگاه همواره با مشکل مواجه بوده است؟
به اعتقاد من ایراد دو طرفه است. ما امسال به همه کارفرمایان صنایع کارخانههای بزرگ، متوسط و کوچک اعلام کردیم که حاضریم با آنها ارتباط برقرار کنیم و یکی از راههای ارتباط این است که آنها در قبال تجهیز کارگاهها و آزمایشگاههای ما، یک سری امتیازات دانشگاهی دریافت کنند. وقتی دانشجویان ما با تجهیزات کارگاهی ایرانی آموزش داده شوند و بتوانند کالای ایرانی تولید کنند، قطعا مورد حمایت قرار میگیرند. همچنین برای تغییر در برنامهریزیهای درسی از صاحبان صنایع و کارفرمایان دعوت کردیم تا با همکاری آنها سرفصلها را متناسب با نیازها تغییر دهیم. همچنین چندین برنامه درسی را در شورای برنامهریزی تصویب کردهایم و در تمام این کمیتهها نمایندگان، کارفرمایان و صاحبان صنایع حضور دارند. وقتی اینها حضور دارند، یعنی میتوانیم دانشها و نگرشهایی که مورد نیاز صنعت هستند را در دروس لحاظ کنیم. به تعبیر دیگر ما سرفصلهای درسی را از صاحبان صنایع میگیریم، زیرا برخی از آنها گلایه دارند که دانشها و مهارتهایی که فارغالتحصیلان دانشگاهی دارند، نیاز صنایع را رفع نمیکند. ما مصمم هستیم که بسیاری از برنامههای درسی دیگر را تا مهرماه تغییر بدهیم تا به نحوی نیاز آنها را پاسخ دهیم. در حال حاضر این اختیار در دانشگاه فنی و حرفهای وجود دارد که اگر شرکتها و صنایع به دورههای آموزشی نیاز دارند، ما برای آنها تشکیل بدهیم و اگر متقاضی نیرو هستند آن را تربیت کنیم. از این رو باید تعامل بین دانشگاه و صنعت دو طرفه باشد و آنها هم نباید خیلی به ما انتقاد کنند، زیرا ما به مسئولان وزارت صنایع و معادن اعلام کردیم که آمادگی تربیت نیروی مورد نیاز آنها را داریم.
اعلام نیاز کتبی از سوی صنایع نداریم
دانشگاه فنی و حرفهای دانشجو را برای حضور در بخشهای دولتی آماده نمیکند، زیرا اغلب دانشجویان به خوداشتغالی و کارآفرینی روی میآورند.
به طور کل صنعت چه قدر در زمینه تامین نیروهای مورد نیاز و متخصص به شما اعلام نیاز کرده است؟
معاون آموزش و پژوهش وزارت صنایع و معادن، عضو کمیته برنامهریزی و آموزشی و درسی دانشگاه فنی و حرفهای است و ما اعلام نیاز خاصی را به صورت کتبی از سوی آنها ندیدهایم.
انتظار میرود دانشگاه فنیوحرفهای آمار بالایی از فارغالتحصیلان شاغل داشته باشد، آیا از وضعیت اشتغال دانشجویان خود پس از فارغالتحصیلی اطلاع دارید؟
خیر، متاسفانه آمارها در داخل کشور همیشه اما و اگر دارد. دانشجویان پس از فارغالتحصیلی ارتباطشان را با دانشگاه قطع میکنند. البته انجمن فارغالتحصیلان در این دانشگاه تاسیس شد و ما در حال رصد این موضوع هستیم، اما هنوز نمیتوان به صورت قطعی این آمار را ذکر کرد. در وزارت علوم و در دانشگاه حرکتهایی صورت گرفته تا بتوان میزان و نوع اشتغال فارغالتحصیلان را رصد کرد، اما آماری که ما از دانشکدهها و آموزشکدههای مختلف کشور میگیریم، آمار قابل توجهی است. در بسیاری از رشتهها ۷۰ تا ۱۰۰ درصد از فارغالتحصیلان وارد بازار کار میشوند. البته من در حال حاضر آماری ندارم که به شما بگویم. روح دانشگاه فنی و حرفهای به این صورت هست که دانشجو را برای حضور در بخشهای دولتی آماده نمیکند. به طور مثال رشته طراحی مد و لباس که اغلب دختران در آن تحصیل میکنند، طبیعی است که بسیاری از آنها خودشان بنگاههای کوچک اقتصادی دایر میکنند، زیرا این روشها خوداشتغالی و کارآفرینی را در جامعه ترویج میدهد و به استخدام دولت هم در نمیآیند. البته بنای ما این است که آنها به استخدام دولت در بیایند.
آسیب سیستم آموزشی ۳-۳-۶ به پذیرش در دانشگاه فنی و حرفهای
پیشبینی ما این است؛ با اعمال سیستم آموزشی ۳-۳-۶ با ریزش دانشجو مواجه شویم، اما باید تا مهر منتظر باشیم تا ببینیم چه اتفاقی رقم خواهد خورد.
سیستم آموزشی ۳-۳-۶ که در آموزش و پرورش اعمال شده است، دانشگاه فنی و حرفهای را در در زمینه پذیرش دانشجو با مشکلی مواجه نکرده است؟
پذیرش دانشجوی ما تا قبل از این سیستم به این صورت بود که دانشآموزان فنی و حرفهای پیش دانشگاهی نداشتند و دانشجویان این رشته تنها دانشگاههای فنی و حرفهای را برای ادمه تحصیل انتخاب میکردند و کنکور جداگانهای داشتند، مگر اینکه پیش دانشگاهی را میگذراندند و در کنکور رشتههای نظری شرکت میکردند، اما در مهر ۹۸ دانش آموزان فنی و حرفهای و کاردانش مانند سایر رشتههای نظری دیپلم میگیرند و طبق قوانین مجاز هستند در رشتههای مختلف نظری کنکور بدهند. البته اینکه دانشآموزان در رشتههای دیگر آزمون بدهند را حق خودشان میدانند و قانونا هم میتوانند این کار را کنند، لذا اگر فرهنگسازی لازم در سیستم آموزش و پرورش و خانوادهها برای راهنمای تحصیلی درست انجام نشود، ممکن است دانشآموزان انتخاب درستی نداشته باشند، از طرفی در دانشگاههای کشور ظرفیتهای زیادی وجود دارد که برخی از آنها خالی هستند و پذیرش دانشجو نیز در بسیاری از مناطق به صورت بومی صورت میپذیرد. ضمن اینکه دانشآموزان رشته ریاضی فیزیک آنقدرها هم نیستند که بتوانند این ظرفیت را پر کند، طبیعی است که فارغالتحصیلان رشتههای فنی و حرفهای و کاردانش متقاضی رشتههای مهندسی شوند. از این رو پیشبینی ما این است با اعمال سیستم آموزشی ۳-۳-۶ ما با ریزش دانشجو مواجه شویم، اما باید تا مهر منتظر باشیم تا ببینیم چه اتفاقی رقم خواهد خورد. به تازگی آموزش و پرورش شاخه کاردانش و فنی و حرفهای را کمی تقویت کرده و طبق برنامه باید ۵۰ درصد از دانش آموزان به سمت این رشته گرایش داشته باشند، اگر این اتفاق بیفتد و سیستم هدایت تحصیلی به گونهای باشد که ۵۰ درصد دانشآموزان وارد شاخه فنی و حرفهای و کاردانش شوند، شاید مشکلات ما به این اندازه نباشد.
گرایش ۶۰ درصد دانشآموزان به رشتههای تجربی
وقتی ۶۰ درصد داوطلبان کنکور متقاضی رشتههای علوم تجربی هستند، یعنی ما مسیر مناسب و درستی را طی نکردهایم.
در حال حاضر آموزش و پرورش و آموزش عالی این بنا را دارد که دانشجویان را به سمت رشتههای مهارتمحور سوق دهند، آموزش و پرورش نیز این ادعا را دارد که توانسته بسیاری از دانشآموزان را به تحصیل در رشتههای فنی و حرفهای و کاردانش تشویق کند، آیا شما با توجه به میزان پذیرش دانشجو در دانشگاه فنی و حرفهای با این مساله موافقید؟
به نظرم آمارها نشان نمیدهد که دانشآموزان به سمت رشتههای فنی و حرفهای سوق داده شدهاند، اگر به آمار داوطلبان کنکور امسال توجه کنیم، در مییابیم که حدود ۶۰ درصد دانشآموزان در رشتههای علوم تجربی شرکت کردهاند، یعنی ۴۰ درصد از افراد نیز در سایر زیر گروههای آموزشی بودهاند. وقتی ۶۰ درصد داوطلبان کنکور متقاضی رشتههای علوم تجربی هستند، یعنی ما مسیر مناسب و درستی را طی نکردهایم. این نشانه خوبی نیست و فکر میکنم، باید هدایت و راهنمایی تحصیلی درستتری در آموزش و پرورش عمومی در نظر گرفت. از طرفی خانوادهها نیز میتوانند در آگاهی دادن به فرزندان خود برای انتخاب رشته نقش مهمی ایفا کنند.
به طور کل نقش دانشگاه فنی و حرفهای در اشتغال پایدار و مولد چیست؟
همه ابعاد آموزش عالی و دانشگاه برای اشتغال نیست، بلکه بخش مهمی از آموزش عالی برای توسعه علم، دانش و معرفت در جامعه است. اخیرا توقعات شغلی و آموزشی از آموزش عالی در دنیا و حتی در ایران زیاد شده، به این صورت که بسیاری از خانوادهها انتظار دارند فرزندشان با ورود به آموزش عالی، به مشاغل بهتری بروند و در ادامه درآمد خوبی هم کسب کنند. این یک انتظار طبیعی است که در ذهن مردم و تصور متقاضیان آموزش عالی ایجاد شده است. به همین خاطر در رتبهبندیهایی که از دانشگاهها صورت میگیرد، یکی از شاخصههای مهم ارزیابی این است که دانشگاه چقدر توانسته بازار کار مناسب را برای فارغالتحصیلان خود مهیا کند. ما یک مسئولیت اجتماعی در مقابل دانشآموزان، دانشجویان و خانوادههای آنها نسبت به تقاضاهایشان داریم و باید بتوانیم به آن نیاز پاسخ دهیم. به همین دلیل توسعه رشتهها باید متناسب با مشاغل و حرفهها باشد. ما در شورای برنامه آموزشی و درسی در دانشگاه فنی و حرفهای در اول سرفصلها و وضعیت شغلی هر رشته را توضیح دادهایم تا دانشجو با آگاهی آن را انتخاب کند، در واقع نگاهمان یک نوع نگاه نیازسنجی حرفهای و شغلی است. و حتی بعدها درباره وضعیت درآمدی رشتهها نیز اطلاعاتی ارائه خواهیم داد. دانشگاهها مسئولیت دارند، دانشجویان را برای مشاغل و بازار کار آماده کنند و این توقع اجتماعی را پاسخ دهند.
همه ایرادها معطوف به دانشگاهها نیست
سرمایهگذاری در برخی از رشتهها باید خارج از آموزش عالی صورت بگیرد و تا زمانی که سیستمهای تولیدی و فعالیتهای اقتصادی در جامعه پا نگیرد، آموزش عالی نیز بلااثر خواهد شد و خود به خود پدیده بیکاری فارغالتحصیلان رخ میدهد.
اگر توقع دانشجویان یا خانوادههای آنها از آموزش عالی بی پاسخ بماند، ایراد کار به دانشگاه است یا دانشجویان؟
ممکن است، ایراد به خیلی چیزها وجود داشته باشد، یک بخشی از این ایرادها به وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور بر میگردد، بنابراین همه ایرادات معطوف به دانشگاهها نیست. این را فراموش نکنیم که سرمایهگذاری در برخی از رشتهها باید خارج از آموزش عالی صورت بگیرد و تا زمانی که سیستمهای تولیدی و فعالیتهای اقتصادی در جامعه پا نگیرد، آموزش عالی نیز بلااثر خواهد شد و خود به خود پدیده بیکاری فارغالتحصیلان رخ میدهد، بنابراین عمده کار سرمایهگذاری مناسب به راهاندازی فعالیتهای اقتصادی در جامعه مربوط میشود.
نامگذاری امسال به عنوان سال رونق تولید وظیفه خطیری را بر عهده دانشگاه فنی و حرفهای گذاشته است، در این راستا چه برنامههایی را در نظر دارید؟
این شعار و اسمگذاری بسیار مناسب است، زیرا تولید و رشد اقتصادی در جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است.هرگاه بتوانیم باعث رونق تولید و اقتصاد در جامعه شویم، شاهد امکانات رفاهی و شرایط بهتر شغلی نیز خواهیم بود. دانشگاه فنی و حرفهای سعی میکند، برنامه درسی خود را تنگاتنگ با بحثهای اقتصادی، نیروی انسانی متخصص، رشد اقتصادی و… تنظیم کند. دانشگاه فنی و حرفهای همیشه سعی کرده این علامتها و اطلاعات را از بازار کار دریافت کند. مبانی برنامهریزی آموزشی و درسی ما طبق اطلاعات بازار کار است. یک مسئله در جامعه این است که ما همیشه از اطلاعات بازار کار دوریم، از این رو لازم است که در آموزشهایمان اطلاعات بازار کار امروز و بازار کار فردا را رصد کنیم، زیرا در آینده شغلهایی ایجاد میشوند که نیاز به آموزش بروز دارند، از طرف دیگر دانشکده فنی و حرفهای برای رونق تولید تاکید بر تولید کالای ایرانی و تولید ملی دارد، به همین خاطر در بخش تجهیز کارگاهها و آزمایشگاهها با توجه به مسئولیت ملی هدفگذاری شده و ما برای تجهیز کردن سراغ محصولات ملی کشور خواهیم رفت.
جذب اعضای هیات علمی در دانشگاه فنی و حرفهای بر اساس رابطه نیست
مولفه شایستگی چقدر در جذب اعضای هیات علمی دانشگاه فنی و حرفهای موثر است؟
در دانشگاه فنی و حرفهای انتخاب اعضای هیئت علمی بر اساس شایستگی است و در هیچ جا “رابطه” وجود ندارد، زیرا فراخوان به صورت عمومی و در سایت جذب صورت میگیرد. سالانه ۳۰ تا ۴۰ نفر به این دانشگاه به عنوان اعضای هیئت علمی جذب میشوند. از طرفی کمیتهای برای بررسی صلاحیتها تعیین شده و غربالگری از افراد صورت میگیرد تا فردی که تجربه عملی مناسبتری دارد، جذب شود. باید مستندات مطمئنی در خصوص شخصی که جذب میشود وجود داشته باشد، همچنین آزمون مهندسی از تک تک افراد گرفته میشود. ما حتی میتوانیم به طور شفاف توضیح دهیم که چه کسانی را با چه ویژگیهایی و از کجا برای اعضای هیئت علمی جذب کردهایم. همچنین تاکنون هیچ کدام از مسئولان برای عضویت در هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفهای اقدام نکردهاند.
گفتوگو: اکرم رضایی ثانی