به زودی بحران حوزه چاپ دوساله می‌شود. پاییز سال ۹۶ بود که گله‌ها از گرانی کاغذ و مواد اولیه حوزه چاپ آغاز شد. سال ۹۷ بحران ادامه یافت و در دو ماه گذشته نیز قیمت کاغذ به رغم خط و نشان کشیدن مسئولان برای دلالان، همچنان روند افزایشی خود را ادامه داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد شماری از چاپخانه‌ها تعطیل یا با کاهش تولید مجبور به تعدیل نیرو شده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، جست‌و‌جو در خبر‌های مربوط به چاپ، نشر و صنایع مرتبط با کاغذ ما را به نتایج خوشحال‌کننده‌ای نمی‌رساند. از پاییز سال ۹۶ که زمزمه‌های گرانی ۲۵ درصدی کاغذ بلند شد تا حالا که چند وزارت‌خانه وعده داده‌اند بحران کاغذ و چاپ را حل می‌کنند، مسئولان همواره تلاش کرده‌اند خبر‌های خوشی به فعالان حوزه نشر، چاپخانه‌داران و واحد‌های مرتبط با صنعت کاغذ بدهند. واقعیت‌های بازار بلافاصله خبر‌های خوش را خنثی می‌کنند و یادآور می‌شوند بحران همچنان ادامه دارد. بحران از کجا شروع شد؟ چرا کاغذ گران شد و چرا این گرانی ادامه یافت؟ گرانی کاغذ چه تاثیری بر کار چاپخانه‌ها دارد و آیا با سونامی تعدیل نیرو و بیکاری در این زمینه مواجه هستیم؟
داستان یک گرانی
آذر سال ۹۶ رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران از گرانی ۲۵ درصدی قیمت کاغذ خبر داد.
ابوالفضل روغنی گلپایگانی آن زمان چند دلیل برای افزایش قیمت کاغذ برشمرد. حذف ارز مبادله‌ای، گرانی قیمت ارز، کاهش تولید داخلی و کاهش ثبت سفارس دلایلی بود که برای این گرانی برشمرده شد. یک سال و نیم بعد که بحران در حوزه صنایع مرتبط با کاغذ و حوزه چاپ و نشر تعمیق شد، نه تنها این شرایط به قوت خود باقی بود که حادتر نیز شد.
نرخ دلار به یکباره از آغاز سال ۹۷ افزایش نجومی پیدا کرد. هر چند دولت تلاش کرد با اختصاص ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی از گرانی برخی کالا‌های وارداتی از جمله کاغذ و مواد مربوط به صنعت کاغذ جلوگیری کند، اما عملا نه تنها بازار کاغذ آرام نگرفت که شرایط سخت‌تر از قبل شد. حالا تقریبا همه می‌دانند که افزایش قیمت ارز به علاوه محدودیت در واردات کاغذ و مواد مرتبط با صنعت چاپ و نشر دلیل گرانی لجام گسیخته در حوزه‌ای است که مستقیم یا غیرمستقیم بر حوزه‌های دیگر تاثیر می‌گذارد.
تولیدات صنعت کاغذ به چهار گروه انتشارات و تحریر، بسته‌بندی، مطبوعات و کاغذ‌های بهداشتی تقسیم می‌شود. این گستردگی نشان می‌دهد که حتی اگر طرح‌هایی مانند چاپ الکترونیک کتاب و روزنامه را که این روز‌ها بیشتر مطرح می‌شود، عملی کنیم، باز هم در صنایع مختلف با مشکلات عدیده‌ای رو‌به‌رو هستیم. خبر گرانی کاغذ دیگر به گوش همه رسیده است؛ از روزنامه‌خوان‌هایی که یک روز صبح چشم باز کردند و دیدند قیمت روزنامه مورد علاقه‌شان دو برابر شده تا کسانی که به شیرینی‌فروشی رفتند و در کمال ناباوری دیدند قیمت جعبه شیرینی هم افزایش یافته و برخی ترجیح دادند شیرینی‌ها را در نایلون بریزند و به خانه ببرند!
تاثیر یک گرانی
گرانی کاغذ بیش از هر چیز بر آن گروه از واحد‌های تولیدی یا خدماتی تاثیر گذاشت که مستقیما با تهیه کاغذ درگیر بودند. سال ۹۷ حداقل دو روزنامه «همبستگی» و «اعتدال» طاقت گرانی کاغذ را نیاوردند و تن به تعطیلی خودخواسته دادند. دو هفته نامه «صدا» و «مثلث» هم حداقل برای مدتی دست از انتشار کشیدند. وقتی مدیران نشریات مختلف به رئیس جمهور نامه نوشتند تا فکری به حال وضعیت نشر کند، انتظار می‌رفت مشکل حل شود. آذر سال گذشته یعنی درست یک سال بعد از شروع بحران کاغذ، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: «نمی‌گویم در زمینه کاغذ مشکلی نداریم، اما از بحران خارج شدیم.» اشاره سیدعباس صالحی به قرار گرفتن کاغذ در فهرست کالا‌های اساسی و اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کاغذ بود. با این وجود در ماه‌های اخیر بیشتر اخبار مربوط به کاغذ به تخلفات گسترده‌ای اشاره دارد که برخی دریافت‌کنندگان ارز دولتی در روند واردات کاغذ انجام داده‌اند. بعد از اینکه بانک مرکزی فهرست واردکنندگان با ارز دولتی را منتشر کرد، بازهم اخبار و اظهارنظرات در این باره کم نشد، بلکه برعکس شاهد طرح مطالبات جدیدی بودیم. بنابر اعلام رسمی، دو شرکت هانا تجارت ترولیت و صنعت ساحل پرشیا ۶۷ درصد ارز دولتی اختصاص یافته به کاغذ یعنی ۲۳ میلیون یورو را دریافت کرده‌اند. اظهارات زیادی در این‌باره مطرح شده که تخلفات گسترده‌ای در این حوزه رخ داده است. کار آنقدر بالا گرفت که مسئولان آشکارا به متخلفان و محتکران هشدار می‌دهند. نهم اردیبهشت امسال، رضا رحمانی (وزیر صنعت، معدن و تجارت) در دیدار با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به کسانی‌که با ارز ۴۲۰۰ تومانی کاغذ خریدند، اما در انبار یا خارج از شبکه توزیع آنها را پخش کردند، هشدار داد که با آنها برخورد خواهد شد. از کم و کیف برخورد‌ها اطلاعی در دست نیست، اما خبر‌هایی که از گوشه و کنار به گوش می‌رسد از ادامه گرانی کاغذ حکایت دارد و البته تعطیلی یا حداقل کاهش تعداد صفحات برخی روزنامه‌های چاپی.
اخیرا مدیرعامل موسسه فرهنگی و مطبوعاتی «ایران» از کاهش هشت صفحه‌ای این روزنامه خبر داد. پیش از این روزنامه «همشهری» هم تعداد صفحات خود را کاهش داده بود و مجله «کرگدن» در برهه‌ای اعلام کرد به دلیل گرانی چاپ نمی‌شود. این البته تنها بخشی از مشکلات است. گرانی کاغذ روی نشر کتاب، صنایع بسته‌بندی و تبلیغاتی و حتی صنایعی که مواد اولیه‌شان کاغذ است، تاثیر گذاشته است. علاوه بر تعطیلی روزنامه‌ها و مجله‌ها که به بیکاری اهالی رسانه می‌انجامد، چاپخانه‌ها هم با بحران کاهش تولید، تعطیلی و تعدیل نیرو رو‌به‌رو هستند.
تعطیلی چاپخانه‌ها
ماهنامه صنعت چاپ به نقل از علی‌اصغر شادمانی، مدیر و موسس چاپخانه شادیران که چاپخانه‌اش در شمار چاپخانه‌های تعطیل شده است، نوشته: «من دور و بر خودم ۳۵ چاپخانه را می‌شناسم که تعطیل شده‌اند.»
مدیر چاپخانه صنوبر می‌گوید: در سال‌های اخیر با بالا رفتن قیمت ارز هر روز به مشکلات ما اضافه شده است. گرانی مواد اولیه فقط منحصر به کاغذ نیست. ما برای چاپ مقدار زیادی مواد اولیه وارداتی لازم داریم که همه گران شده‌اند.
محمد کیان احمدی با تاکید بر اینکه دلیل گرانی‌ها، افزایش قیمت ارز و محدودیت در واردات است به ایلنا می‌گوید: البته موارد دیگری نیز در رابطه با گرانی کاغذ مطرح می‌شود که همگی می‌توانند مشکلات را افزایش دهند. مواردی مانند احتکار و تخلف قابل حل هستند و اگر اراده‌ای وجود داشته باشد می‌توان افراد متخلف و محتکران را ردگیری کرد، اما گرانی مواد اولیه بیش از همه مربوط به نوسانات ارزی است و به نظر اجتناب‌ناپذیر می‌رسد.
او درباره تاثیر گرانی‌ها بر کار چاپخانه‌داران می‌گوید: ما قبلا سعی می‌کردیم از بهترین مواد برای کار خود استفاده کنیم، اما گرانی‌ها باعث شده در مواردی به مواد اولیه با کیفیت کمتر رو بیاوریم که باعث کاهش کیفیت محصول نهایی می‌شود.
این فعال صنعت چاپ ادامه می‌دهد: تاثیر مهم دیگر گرانی کاغذ بر تولید و نیروی کار است. در چاپخانه من ۱۰۰ نفر مستقیما کار می‌کردند، اما با گرانی‌های اخیر مجبور به تعدیل ۳۰ درصدی نیرو شده‌ام.
وزارت ارشاد خود کاغذ را توزیع کند
یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه دو وزارت‌خانه در حوزه کاغذ مسئولیت دارند، عنوان می‌کند: وزارت ارشاد باید در زمینه تهیه کاغذ به انتشارات و مطبوعات کمک کند و کاغذ مصرفی در صنایع بسته‌بندی نیز باید تحت نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت باشد.
علی اکبر کریمی با اشاره به اینکه برای تنظیم بازار کاغذ مطبوعات و نشر، ارز دولتی در نظر گرفته شد، به ایلنا می‌گوید: با وجود این، برخی تخلفات صورت گرفته باعث بی‌اثر شدن این حمایت‌ها شد و ما شاهد تداوم گرانی کاغذ و ایجاد مشکل برای مطبوعات بودیم.
او ادامه می‌دهد: این اتفاق در مورد بسیاری دیگر از کالا‌هایی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شدند نیز رخ داد. به نظر می‌رسد باید در این مورد بازاندیشی صورت گیرد و جای اینکه ارزی به واردکننده برای واردات اختصاص یابد، دولت با سودی مشخص از تجار بخواهد کاغذ را وارد کنند و خود وظیفه توزیع آن را برعهده بگیرد.
گم شدن ۹۰ درصد کاغذ روزنامه و کتاب
۱۲ اردیبهشت امسال دستیار ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در سال گذشته ۲۶۰ هزار تن کاغذ، ویژه مطبوعات و کتاب با ارز دولتی وارد شده که فقط ۱۰ درصد آن با موافقت معاونت‌های تخصصی وزارت فرهنگ به دست مصرف‌کنندگان مطبوعاتی و انتشاراتی رسیده است.
حسین انتظامی توضیح داد: در این بین ۱۳۰ شرکت بازرگانی، تخلف داشته‌اند که تخلف ۴۵ شرکت بیش از هزار تن است؛ یعنی کاغذ وارد شده با ارز دولتی را به صورت آزاد در بازار فروخته‌اند.
گرانی کاغذ و دیگر مواد اولیه مربوط به صنعت چاپ در وهله اول به ناشران و مطبوعات لطمه زده و به گرانی محصولات آنها منجر شده است. این گرانی خود باعث کاهش فروش شده است. در نمایشگاه امسال کتاب به رغم افزایش رشد فروش، ناشران از کاهش تعداد کتاب‌های فروخته شده خبر دادند. گرانی مطبوعات نیز با افزایش صد در صدی قیمت چند روزنامه کلید خورد که بی‌شک می‌تواند به کاهش خرید منجر شود. وقتی چنین اتفاقاتی می‌افتد در بهترین حالت تیراژ روزنامه و کتاب پایین می‌آید و در شرایط بدتر شاهد توقف انتشار کتاب‌ها و روزنامه‌ها خواهیم بود. این اتفاق منجر به کاهش تولید چاپخانه‌ها یا تعطیلی آنها خواهد شد که خود به بیکاری کارگران می‌انجامد.
گزارش: محمدجواد صابری