از نظر عملی ساختارهای مالی اتحادیه اروپا مخصوصا نظام بانکی آن نشان داد که این اتحادیه قادر نیست بعنوان یک تصمیم‌گیر مستقل و یک مجموعه قدرتمند برای حفظ دستاوردهای اتحادیه اروپا و تعهدات این اتحادیه در فضای جهانی ظاهر شود.
ایران در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب با وضعیت ویژه‌ای در عرصه داخلی و بین المللی رو به رو است: خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، چگونگی همکاری ایران و اتحادیه اروپا برای ادامه حیات توافق هسته‌ای، نارضایتی‌های گسترده اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی در میان بخش‌های مختلف جامعه از جمله زنان و کارگران و بحث فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی از جمله چالش‌های کنونی ایران به شمار می‌روند. آیا اتحادیه اروپا قادر است مستقل از آمریکا تصمیم گیری کند؟ آیا آنها می توانند از منافع و تعهدات بین المللی خودشان دفاع کند؟ تا این لحظه عملکرد موثری از اتحادیه اروپا مشاهده نکرده‌ایم
جواد منتظری، خبرنگار یورونیوز در تهران با اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری ایران درباره این چالش‌ها و مشکلات گفتگو کرده است.
یورونیوز: برجام امروز به چه مرحله ای رسیده است؟ به نظر می رسد که مردم ایران از بحث‌های تکراری در خصوص برجام خسته شده اند. پاسخ شما به منتقدان برجام چیست؟ و این که چگونه از آن دفاع می‌کنید؟
اسحاق جهانگیری:”یکی از اقدامات مهم جمهوری اسلامی ایران توافق برجام بود؛ توافقی برای رفع اتهامی که بر مبنای آن فشارهایی بر نظام جمهوری اسلامی و مردم ایران وارد شده بود. جمهوری اسلامی ایران متهم شده بود که فعالیت‌ها و حرکتش از مسیر استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای به سمت سلاح‌های هسته‌ای منحرف شده، این در حالی بود که ما عضو فعال آژانس بین الملی انرژی اتمی هستیم و NPT را هم پذیرفته‌ایم و تقریبا همه فعالیت‌هایمان تحت کنترل و نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشته و دارد. گفتگوهای فشرده و سنگینی با شش کشور انجام شد. نتیجه این گفتگوها به توافق برجام ختم شد. جمهوری اسلامی ایران پس از این توافق به تمامی تعهدات خود عمل کرد و به آن پایبند است و در همه گزارش‌های رسمی هم این موضوع اعلام شده است. اما با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا، آقای ترامپ رئیس جمهور این کشور یکجانبه این توافق را کنار گذاشت.”
معاون اول رئیس جمهوری در ادامه می‌گوید: «ما چه در طول مذاکرات و چه در حال حاضر سعی کرده‌ایم همه مسایل را صادقانه با مردم در میان بگذاریم. متاسفانه با تصمیم یکجانبه واشنگتن، تحریم‌های آمریکا به صورت جدی‌تر برگشت. آمریکایی‌ها در این دور از تحریم‌ها با روش‌های مختلف اعم از تهدید و تطمیع کشورها و شرکت‌های دیگر دنبال این هستند که مانع روابط کشورها و شرکت‌های خارجی با جمهوری اسلامی ایران شوند. ما متقابلا در چند زمینه اقداماتی انجام داده‌ایم. یکی از این اقدامات این بوده؛ تا زمانی که دیگر امضاکنندگان برجام به تعهداتشان پایبند باشند، خصوصا در این زمینه ما شاهد اقدام عملی از سوی اتحادیه اروپا باشیم، علاقمند هستیم که برجام پابرجا بماند و همچنان از آن حفاظت خواهیم کرد. در عین حال در داخل نیز به دنبال این هستیم که با روش‌های مدیریتی، فشارهایی که بر اثر تحریم به اقتصاد کشور وارد شده است را کاهش دهیم و زندگی مردم را به نقطه ای برسانیم که آسیب پذیری کمتری داشته باشد.”
یورونیوز: به کشورهایی اشاره کردید که طرف دیگر برجام بودند، به جز آمریکا، به اتحادیه اروپا اشاره کردید؟ می‌خواهم به صورت مشخص در رأس اتحادیه اروپا کشورهایی مثل آلمان، فرانسه و یا حتی بریتانیا را نام ببرم، این کشورها از نظر شما برای حفظ برجام چه کرده‌اند؟
اسحاق جهانگیری: «این سه کشوری که از آنها نام برده شد، جزء کشورهایی هستند که متعهدند در صورتی که ایران طبق توافق برجام به تعهداتش عمل کرد، آنها نیز به تعهداتی که در برجام پذیرفتند، عمل کنند. از آنها و روسیه و چین یعنی از پنج عضو باقی مانده در برجام، انتظار می‌رود که به همه تعهداتشان پایبند باشند. تا این زمان، سه کشور انگلیس، فرانسه، آلمان و کل اتحادیه اروپا در حد سیاسی و موضع‌گیری‌های دیپلماتیک و اعلام نظر، به موقع و خوب عمل کرده‌اند و ما راضی هستیم. ولی از نظر عملی و اقدامات اجرایی هنوز اقدام عملی از این سه کشور دیده نشده است تا ما بتوانیم در جهت منافع مردم و اقتصاد کشورمان از این توافق استفاده کنیم. من فکر می‌کنم که الان اتحادیه اروپا بعد از جنگ جهانی دوم در یک آزمون بسیار مهمی قرار گرفته است. آیا اتحادیه اروپا قادر است مستقل از دولت آمریکا خصوصأ دولتی مثل دولت ترامپ تصمیم گیری کند؟ آیا آنها می توانند از منافع و تعهدات بین المللی خودشان دفاع کند؟ واقعیت این است که تا این لحظه عملکرد موثری از اتحادیه اروپا مشاهده نکرده‌ایم.”
یورونیوز: آیا فکر می‌کنید اتحادیه اروپا اراده لازم یا بهتر است بگویم توانایی لازم برای ایستادن در مقابل ترامپ را دارد؟
اسحاق جهانگیری: «تصور ما این بود که اتحادیه اروپا چنین توانی را دارد. از نظر رویکرد و مسایل نظری هم تا الان خوب عمل کرده، ولی از نظر عملی ساختارهای مالی اتحادیه اروپا مخصوصا نظام بانکی آن نشان داد که این اتحادیه قادر نیست بعنوان یک تصمیم‌گیر مستقل و یک مجموعه قدرتمند برای حفظ دستاوردهای اتحادیه اروپا و تعهدات این اتحادیه در فضای جهانی ظاهر شود. در عین حال ما همچنان امیدوار هستیم که آنها به تعهداتشان در برجام عمل کنند.»
یورونیوز: خط قرمز شما کجاست؟
اسحاق جهانگیری: «ما در ارتباط با هر تصمیم بین المللی، هزینه‌ها و منافع ملی کشورمان را در نظر می‌گیریم، آنجایی که منافع کشورمان نسبت به هزینه‌هایی که پرداخت کرده‌ایم بیشتر باشد، تحمل می‌کنیم. اگرچه از کارآمدی اتحادیه اروپا برای انجام یک اقدام عملی تا حدود زیادی ناامید شده ایم، ولی هنوز جای امیدواری وجود دارد که اتحادیه اروپا بتواند اقدامی انجام دهد تا ما نیز بتوانیم از منافع برجام برخوردار شویم. در داخل کشور فشارهای سیاسی زیادی بر دولت از سوی گروهی که از ابتدا معتقد بودند اروپایی ها به تعهداتشان عمل نمی‌کنند و نباید به آنها اعتماد کرد، وارد می‌شود. در واقع بعد از این که اتحادیه اروپا به تعهداتش عمل نکرد، این فشارها بر دولت بیشتر نیز شده است، ولی ما فکر می کنیم تا آنجایی که منافع مردم ایران ایجاب کند باید برجام پا برجا بماند.»
یورونیوز: به صورت مشخص آیا دولت ایران این اختیار را دارد که در مقابل وعده‌هایی که اروپایی‌ها دادند از خودش گام داوطلبانه دیگری را بردارد یا فکر می‌کنید که هزینه‌هایی که داده شده تا همینجا هم زیاد است؟
اسحاق جهانگیری: «برجام توافقی است که همه چیز در درونش تعریف شده است یعنی اینکه ایران چه گام هایی باید برمی‌داشته و چه اقداماتی باید انجام می‌داده، همه در قالب برجام مشخص شده است.»
یورونیوز: منظورم فراتر از تعهدات برجامی است.
اسحاق جهانگیری: «ما هیچ تعهدی را فراتر از برجام قبول نمی‌کنیم، آنچه مهم است فعلا موضوع برجام است. طبق برجام باید همه طرفینی که به این توافق متعهدند و آن را امضا و در خصوص آن مذاکره کردند به تعهداتشان عمل کنند.»
یورونیوز: انتخابات پارلمان اروپا در ماه «مه» برگزار می‌شود و این احتمال وجود دارد که خانم موگرینی و تیمش بروند، با رفتن آنها احتمال دارد چپ‌ها در پارلمان اروپا بر سر کار بیایند، با رفتن خانم موگرینی چشم‌انداز روابط تهران-بروکسل را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اسحاق جهانگیری: «ما در مسائل داخلی اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی و اینکه افراد چقدر قدرت دارند و یا تأثیرپذیرند، ورود نمی‌کنیم. ما به تعهداتی که به همدیگر داده می‌شود، توجه داریم. دولت‌ها می‌آیند و می‌روند، حتی شخصیت‌هایی مثل خانم موگرینی که منتسب به کل اتحادیه اروپا هستند تعهداتی که می‌دهند، تعهد شخص نیست، تعهد مجموعه‌ای به نام اتحادیه اروپا وکشورهای فرانسه، بریتانیا، آلمان و کل اتحادیه اروپاست. چه کسی در آنجا سر کار است و قدرت را در دست دارد، تعیین کننده نیست، انتظار ما این است که هر تغییری به وجود می‌آید به تعهداتی که در برجام دادند، بتوانند عمل کنند.»
یورونیوز: بحث گشایش دفتر اتحادیه اروپا در ایران همچنان مطرح است، این موضوع به کجا رسیده است؟
اسحاق جهانگیری: «وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پیگیر این موضوع است و گفتگوهایی نیز انجام شده است. من امیدوارم که وزارت خارجه ما بتواند هر چه سریعتر با اتحادیه اروپا به نتیجه برسند.»
یورونیوز: اخیرا جنبشی به نام «جلیقه زردها» (Gillet Jaune) در فرانسه به راه افتاد، حتما در مورد آن شنیده و اخبارش را پیگیری کرده‌اید. به نظرتان آیا نقطه اشتراک و قرابتی بین مطالبات «جلیقه زردها»در فرانسه و اتفاقاتی که اخیرا در تهران بین جامعه کارگری ایران پیش آمده می‌بینید؟
اسحاق جهانگیری: «هیچ نسبتی بین این دو نیست. در ایران، در ۴۰ سال قبل انقلاب اسلامی به پیروزی رسید که در این روزها در آستانه پیروزی آن انقلاب هستیم. مهمترین جهت‌گیری انقلاب اسلامی این بود که به طبقات ضعیف جامعه توجه شود، از مناطق محروم کشور صیانت و به عمران و آبادانی آن کمک کند و عدالت و آزادی را به عنوان خواسته‌های عمومی مردم در جامعه محقق کند. انقلاب در ۴۰ سال گذشته شاهد تجمعات مسالمت آمیز در شهرهای بزرگی مثل تهران بوده است. شعارهایی هم که در این تجمعات بیان می‌شد در مسیر همان شعارهای انقلاب و خواسته های اولیه مردم بوده و کاملا با این اتفاقاتی که امروز در فرانسه و برخی کشورهای اروپایی رخ می‌دهد، متفاوت است، من زمانی که در دولت آقای خاتمی وزیر صنعت و معدن بودم، خاطرات وزرای صنایع و معادن قبل از انقلاب اسلامی را هم مطالعه کردم. کشوری که چندین هزار واحد صنعتی دارد، طبیعی است که برخی واحدهای صنعتی آن دچار مشکل شوند؛ حقوق‌ها دیر پرداخت شود، یا حتی ممکن است کارخانه‌ای با تعطیلی روبرو شود. در اتحادیه اروپا و آمریکا هم ده‌ها و صدها و گاهی چند هزار واحد صنعتی سالانه تعطیل می‌شود. ممکن است یک کارخانه به دلیل عدم برخورداری از ساختار مناسب و عدم استفاده از فناوری‌های نوین با مشکل روبرو شود و تلاش دولت این بوده که حتی کارخانه‌هایی که مالکیت خصوصی دارند و دولت به جهت مالکیت در آنها دخالتی ندارد، مشکلاتشان را حل و مطالبات کارگری‌شان را مرتفع کند. البته تلاش دولت این است که هیچ وقت جای مالک خصوصی کارخانه قرار نگیرد؛ ولی همواره کمک کرده که مشکلات این دست کارخانه ها برطرف شود.»
معاون اول حسن روحانی می‌افزاید: «اینها یک سری مطالبات صنفی است، تلاش برخی از مخالفان جمهوری اسلامی ایران و مخالفلن دولت در این مسیر بوده است که این مطالبات صنفی را به مطالبات سیاسی تبدیل کنند. البته بعضأ ممکن است در بین یک مجموعه کارگری یک سری مطالبات سیاسی هم وجود داشته باشد. ولی به هیچ وجه این مطالبات، یک اعتراض عمومی که به دنبال یک اقدام انقلابی نظیر اعتراضات جلیقه زردهای فرانسه باشند، نبوده و نیست.»
یورونیوز: روز یکشنبه هیأتی از طالبان در وزارت خارجه ایران حاضر بوده و مذاکراتی داشته است. این سفر و مذاکرات به چه معناست؟ آیا ایران قصد دارد که میان طالبان و کابل، نقش میانجی‌گری را داشته باشد؟ یا به نوعی چرخش استراتژیک مواضع ایران در مقابل افغانستان است؟
اسحاق جهانگیری: «وضعیت کشورهای منطقه و خصوصا کشورهای همسایه برای ما بسیار مهم است، ثبات و امنیت در این کشورها به ثبات و امنیت جمهوری اسلامی ایران مربوط می‌شود. ممکن است با گروه‌هایی مثل طالبان که در این کشورها حضور دارند، اختلاف نظرهای بسیار جدی داشته باشیم، اما تلاش ما این است که در جهت منافع دولت افغانستان تلاش کنیم. دولت افغانستان، دولت دوست ماست. ما با دولت افغانستان ارتباط بسیار خوبی داریم، همواره در همه زمینه‌ها از دولت افغانستان حمایت کرده‌ایم. هر گفتگویی که انجام می‌گیرد حتما با اطلاع دولت افغانستان و در راستای منافع آنها خواهد بود.»
یورونیوز: در مورد تحولات اخیر سوریه و خروج نیروهای آمریکایی از سوریه چه ارزیابی دارید؟ به‌نظر می‌رسد در آینده سوریه قرار است نقش ایران کمرنگ‌تر باشد. آیا فکر نمی‌کنید که به نوعی روسیه و ترکیه تلاش می‌کنند که ایران در سوریه نقش کمرنگ‌تری داشته باشد؟
اسحاق جهانگیری: «تنها دولتی که از ابتدا در مسائل سوریه همواره موضع ثابت و پایداری داشته، دولت جمهوری اسلامی ایران است. برخی از کشورها و حتی کشورهای دوست ما که الان راجع به مسایل سوریه با آنها گفتگو می‌کنیم در مواقعی مصر بودند و پافشاری می‌کردند که باید دولت کنونی سوریه ساقط و اسد برکنار شود. به نظر می‌آید که دولت اسد، مردم و ارتش سوریه با حمایت‌هایی که از آنها صورت گرفت، موفق شدند در مقابل گروه‌ها و افراطی‌هایی که می‌خواستند این دولت را به سقوط بکشانند و در آنجا دولت تشکیل دهند، ایستادگی کرده و به پیروزی رسیده است. حضور آمریکایی‌ها در سوریه یک حضور غیرقانونی بود، دولت سوریه هیچ گاه از آمریکا برای مبارزه حتی با داعش، دعوت نکرد. همه می‌دانند که داعش و گروه‌های تروریستی که در عراق و سوریه شکل گرفتند، با حمایت آمریکایی‌ها، غربی‌ها و برخی از کشورهای منطقه از جمله دولت سعودی و رژیم صهیونیستی به وجود آمدند. آنها بعد از این که دیدند دولت سوریه و حامیان سوریه با موفقیت توانستند بحران را پشت سر بگذرانند، متوجه شدند که ماندنشان در آنجا بی فایده است و باید بیرون می‌رفتند. من فکر می‌کنم معنای بیرون رفتن آمریکا از سوریه این است که در نهایت آمریکایی‌ها پذیرفتند که ماندنشان در سوریه پرهزینه بوده و هیچ منفعتی برایشان نداشت. البته به هیچ وجه حضور ایران در آنجا منتفی نخواهد بود، این طور نیست که دیگران قادر باشند ایران را در آنجا محدود کنند. تا زمانی که دولت سوریه نیاز داشته باشد، ایران به سوریه کمک می کند.»