تنش های اخیر بین ایران و اسرائیل و موقعیت آتی ایران در منطقه و بخصوص در سوریه و راهکارهای عملی برای ادامه توافق برجام بدون شک از عمده دلایل سفر ولایتی به روسیه باید ارزیابی شود.
اندیشه نو-سفر علی اکبر ولایتی به مسکو برای دیدار با و گفتگو با ولادیمیر پوتین، رئس جمهور روسیه، دیروز اعلام شد. این سفر در زمانی انجام می گیرد که نتانیاهو قرار است سفری همزمان به روسیه داشته باشد به اضافه اینکه قرار است پوتین در هلسینکی، دیدار و گفت و گو با دونالد ترامپ داشته باشد.
روزنامه اعتماد، در رابطه با سفر ولایتی به مسکو، می نویسد:” به نظر مي‌رسد كه يكي از اصلي‌ترين محورهاي گفت‌وگوي ولايتي با پوتين نيز همين مساله حضور نيروهاي ايراني در سوريه و فشارهاي تل‌آويو بر مسكو براي بيرون راندن ايران از اين كشور باشد. بسياري از تحليلگران معتقدند كه روسيه حداقل در يك سال گذشته با تغيير شرايط ميداني جنگ در سوريه به نفع بشار اسد، نقش بسيار مهمي در جلوگيري از رويارويي نظامي ميان نيروهاي ايراني و اسراييلي در سوريه داشته است. سفر ولايتي به مسكو 4 روز پس از حمله نظامي اسراييل به پايگاه T4 در سوريه كه گفته مي‌شود نيروهاي مورد حمايت ايران در آن مستقر هستند، صورت مي‌گيرد. از سوي ديگر مشاور رهبري در امور بين‌الملل در حالي راهي روسيه شده كه كمتر از يك هفته تا ديدار تاريخي ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه با دونالد ترامپ، همتاي امريكايي‌اش در هلسينكي فنلاند زمان باقي مانده است. اين ديدار نخستين ديدار رسمي دو جانبه ميان دو رييس‌جمهور از زمان روي كار آمدن ترامپ در كاخ سفيد است. با توجه به عزم ترامپ براي تشديد فشارهاي اقتصادي و سياسي بر ايران و عزم پوتين براي مهار اين فشارها، پرونده هسته‌اي ايران، فرجام توافق هسته‌اي و همچنين فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران از جمله پرونده‌هايي خواهد بود كه روي ميز رايزني دو وزير در هلسينكي قرار خواهد گرفت.”
روزنامه جوان نیز در همین ارتباط، نوشت:” سخنگوي وزارت خارجه، سفر علي‌اكبر ولايتي، مشاور رهبر در امور بين‌الملل به مسكو را سفري بسيار مهم خواند و گفت: «ولايتي حامل پيام رهبر معظم انقلاب و رئيس‌جمهور براي رئيس‌جمهوري روسيه است.»
جوان در ادامه به نقل از قاسمی، می نویسد:” مسكو و تهران به عنوان دو همسايه با يكديگر اشتراك‌ها و منافع مشتركي در عرصه‌هاي منطقه‌اي و جهاني دارند لذا ديدار آقاي ولايتي در كاخ كرملين با پوتين و انتقال پيام‌هاي مقامات عاليرتبه ايراني مي‌تواند بسيار حايز اهميت باشد. البته در كنار اين ديدارها آقاي ولايتي ديدارهاي ديگري نيز در حوزه مسائل دوجانبه سياسي و اقتصادي و ساير زمينه‌ها با مقامات روسي خواهد داشت و همچنين آخرين تحولات و مسائل منطقه‌اي و جهاني نيز در اين مذاكرات مورد بحث و رايزني قرار خواهد گرفت. موضوع برجام و خروج امريكا از اين معاهده بين‌المللي عمده‌ترين محور گفت وگوهاي آقاي ولايتي و هيئت همراه در مسكو خواهد بود.”
روزنامه شرق، نیز نوشت:” بهرام قاسمی در خصوص این سفر گفت: «پس از خطای راهبردی رئیس‌جمهور آمریکا و خروج این کشور از برجام، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت با اعزام تعدادی از فرستادگان ویژه که حامل پیام مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران هستند، دیدگاه‌ها و مواضع کشورمان را در قبال این رفتار خودخواهانه و خلاف موازین بین‌المللی آمریکا برای سایر کشورها تشریح کند».
شرق در ادامه، اشاره به نکته قابل تامل دارد و می نویسد:” قرار است پوتین و ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در تاریخ بیست‌وپنجم تیرماه با هم دیدار داشته باشند. بر همین اساس خبرگزاری «بلومبرگ» چندی‌پیش مدعی شد که رؤسای جمهور آمریکا و روسیه، احتمالا درباره عقب‌نشینی «نیروهای تحت حمایت ایران» از سوریه توافق می‌کنند. به گزارش ایلنا به‌گفته بلومبرگ، این اطلاعات حاکی از آن است که نقش ایران در سوریه محور نشست دو رئیس‌جمهوری خواهد بود.”
روزنامه فرهیختگان با بررسی روابط نظامی و اقتصادی ایران و روسیه و حجم تجارت بین دو طرف در سال های گذشته، می نویسد:” در آستانه سفر دکتر ولایتی به مسکو، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز به مسکو سفر خواهد کرد. نتانیاهو که در یک سال گذشته برای پنجمین بار به روسیه سفر می‌کند، قرار است در دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه درخصوص برجام، مساله سوریه، اوضاع خاورمیانه و اختلافات رژیم صهیونیستی با فلسطین گفت‌وگو کند. آخرین بار اردیبهشت‌ماه سال جاری که نتانیاهو به مسکو سفر کرد در جریان سفرهای خود به روسیه گفته بود که با پوتین درباره حضور نظامی ایران در سوریه مذاکره خواهد کرد اما هر بار پس از سفرهای او به روسیه، رسانه‌‌های صهیونیستی از ناکامی او در این سفرها خبر دادند. او این‌بار نیز به روسیه می‌رود تا با پوتین درباره ایران مذاکره کند اما به نظر می‌رسد این بار هم در دستیابی به اهدافی که به دنبال آن است، ناکام خواهد ماند.”
خبرگزاری تسنیم در گزارشی به موضوع،” تقویت روابط راهبردی با روسیه”، می نویسد:” سفر علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل به روسیه را باید در چارچوب منافع ملی ایران و در راستای روابط راهبردی ارزیابی کرد که مقامات ارشد دو کشور بر آن تأکید دارند. می‌توان گفت رایزنی و هماهنگی تهران و مسکو در خصوص مسائل منطقه‌ای و بین المللی که با توجه به بحران‌های خاورمیانه پررنگ‌تر شده است، به‌معنای عدول از شعار نه شرقی و نه غربی نظام جمهوری اسلامی ایران نیست.”
موضوع روابط ایران با روسیه کم کم محل منازعه جناح های داخلی در حاکمیت می شود. روزنامه های وابسته به جناح اعتدال یا در باره این سفر سکوت کرده و جنبه خبری آن را برجسته کرده اند و یا اینکه آشکارا و یا در لفافه به هر نوع گسترش روابط با روسیه با دیده منفی نگاه می کنند. روزنامه های وابسته به جناح اصولگرا بر عکس با اشاره به سیاست های تاکنونی آمریکا و کشورهای اروپایی نوعی اشتیاق برای گسترش بیشتر روابط با روسیه و چین را تشویق می کنند. گزارش روزنامه فرهیختگان که تحت نظر طیف وابسته به ولایتی انتشار می یابد، سرمقاله روزنامه کیهان، 19 تیر به قلم سعدلله زارعی و گزارش تحلیلی خبرگزاری تسنیم که 20 تیر انتشار یافت از نمونه های اخیر این رویکرد می باشد.
نکته قابل تامل دیگر این است که رهبری به هنگام موارد مهم و ضروری که توام با پنهان کاری هم می باشد، ماموریت های حساس را به ولایتی فرد مورد اعتماد خود واگذار می کند و این موضوع از آن رو قابل تامل است که ولایتی رسما در وزارت خارجه دارای پست و مقام نیست. این به روشنی نشان می دهد که سیاست خارجی ایران به ظاهر در دست دولت اما در واقع امر، تحت کنترل و هدایت رهبری می باشد.
نکته سوم در این میان مربوط به سفر ولایتی به روسیه می باشد. به طور حتم و یقین ماموریت ولایتی در این سفر از سوی رهبری به هیچ عنوان گفت و گو در رابطه با بسط روابط سیاسی و اقتصادی نیست. با توجه به داده های بالا و استنتاج از لابلای اظهار نظرات، باید به این نتیجه رسید که حاکمیت به دلیل موقعیت متزلزل و بحران اقتصادی فزاینده بی تمایل نیست که به نوعی فشارهای خارجی را کاهش دهد. با اینکه در چند هفته گذشته خبرهای پراکنده مبنی بر زمینه سازی نوعی مذاکرات بین حاکمیت و آمریکا بیشتر شنیده می شود اما هنوز با همان سیاست های تکرای مواجه هستیم که هسته اصلی آن در اول مخفی کاری و سپس برنامه ریزی برای همگانی کردن آن در مرحله بعد می باشد. تنش های اخیر بین ایران و اسرائیل و موقعیت آتی ایران در منطقه و بخصوص در سوریه و راهکارهای عملی برای ادامه توافق برجام بدون شک از عمده دلایل سفر ولایتی به روسیه باید ارزیابی شود. به نظر می رسد مقامات حکومتی به این نتیجه رسیده اند که روسیه می تواند واسطه مناسب برای تبادل نظرات بین ایران و آمریکا باشد. تحولات آینده نقاط مبهم این رفت و آمدها را بیشتر آشکار می سازد.