الف. هوشیار – اندیشهٔ نو
پنجشنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۴
جهان در آستانهٔ یک تحول بزرگ پولی قرار دارد. محرک این تحول نهتنها فناوری بلاکچین، بلکه رقابت ژئوپلیتیک برای تعیین شکل پول در آیندهٔ دیجیتال است. پس از چین، که پیشتاز طراحی و بهکارگیری پول دیجیتال بانک مرکزی (e-CNY) است، ایالات متحده با تصویب قوانین پیشگامانه بهسرعت در حال مشروعیت بخشیدن و تقویت کردن «پول دیجیتال خصوصی» مبتنی بر دلار، یعنی استیبلکوینهاست. از سوی دیگر، اتحادیهٔ اروپا با احتیاط و تأنی پروژهٔ «یورو دیجیتال» را بهعنوان پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) پیش میبرد. از آنجا که تحولات در حوزهٔ پول پیامدهای مهمی برای اقتصادهای غربی و همچنین جهان دارد، این مقاله در صدد است به بررسی ابعاد این رقابت، انگیزهها، خطرات، و پیامدهای احتمالی آن بپردازد.
بخش اول: مدل آمریکایی: خصوصیسازی دلار دیجیتال تحت نظارت دولت
ایالات متحده با تصویب همزمان سه لایحهٔ کلیدی در «هفته کریپتو» – لایحه شفافیت (Clarity Act)، لایحه جنیوس (GENIUS Act) و لایحه ضد نظارت دولت بر سیبیدیسی (Anti-CBDC Surveillance State Act) یک چارچوب نظارتی جامع برای داراییهای دیجیتال ایجاد کرد.
۱. مشروعیتبخشی به استیبلکوینها (استراتژی محوری آمریکا)
لایحه جنیوس به صراحت شرایط صدور استیبلکوینهای وابسته به دلار را تعیین میکند. این لایحه از صادرکنندگان (که میتوانند بانکها یا شرکتهای خصوصی باشند) میخواهد که به ازای هر واحد استیبلکوین، داراییهای ایمنی مانند دلار نقد یا اوراق قرضه کوتاهمدت دولت آمریکا را به عنوان پشتوانه نگهداری کنند.
هدف ظاهری، ایجاد ثبات و جلب اعتماد سرمایهگذاران است. اما پیامد استراتژیک این کار، تبدیل دلار به یک ارز دیجیتال فراگیر با پشتیبانی بخش خصوصی است. این مدل، تلاش دارد سلطه دلار را به عصر دیجیتال گسترش دهد، بدون آنکه دولت آمریکا مستقیماً مسئولیت صدور و مدیریت آن را بر عهده بگیرد.
۲. تقسیم و کاهش نظارت دولتی
لایحه شفافیت، مسئولیت نظارت را بین کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) و کمیسیون معاملات آتی کالا (CFTC) تقسیم میکند. این تقسیمبندی به دنبال ایجاد فضایی است که در آن پروژههای غیرمتمرکز بتوانند با نظارت کمتر CFTC فعالیت کنند، در حالی که داراییهای مشابه اوراق بهادار تحت نظارت سختگیرانهتر SEC باقی میمانند.
۳. خطرات و انتقادات وارد بر مدل آمریکایی: ریسک سیستمیک
استیبلکوینها شکلی از «بانکداری سایه» هستند. اگر صادرکنندگان به دنبال بازدهی بیشتر، پشتوانههای خود را به داراییهای پرریسک تبدیل کنند، یک شوک همانند بحران مالی ۲۰۰۸، میتواند منجر به سقوط آنها شود. با حجم ۲۸۰ میلیارد دلاری کنونی، شکست یک استیبلکوین بزرگ میتواند بحرانآفرین باشد و دولت را تحت فشار برای نجات با پول مالیاتدهندگان قرار دهد.
این در حالی است که گزارشها با توجه به سرمایه گذاری و ارتباط مالی خانواده ترامپ با استیبلکوین ها (World Liberty Financial) از خطر کاستن بیش از پیش حاکمیت دولتی در این زمینه حکایت دارد. این موضوع نگرانی از «تسخیر نظارتی» (Regulatory Capture) را برمیانگیزد، جایی که مقررات به نفع بازیگران قدرتمند تنظیم میشود. از همه مهمتر، خلق پول دیجیتال توسط بخش خصوصی، بهطور جدی حاکمیت پولی دولت را تضعیف و کنترل اقتصاد را به دست الیگارشها و سفتهبازان میسپارد.
بخش دوم: مدل اروپایی: تأکید بر حاکمیت دولتی و احتیاط محتاطانه
در مقابل رویکرد تهاجمی-خصوصی آمریکا، اتحادیه اروپا مدلی دولتی-متمرکز را در پیش گرفته است.
۱. یورو دیجیتال: یک ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) برای حفظ استقلال پولی
پروژه یورو دیجیتال توسط بانک مرکزی اروپا (ECB) رهبری میشود و هدف اصلی آن، ارائه یک شکل دیجیتالی از پول نقد عمومی است. بر خلاف استیبلکوینها، یورو دیجیتال مستقیماً توسط بانک مرکزی صادر میشود و ادعای پشتوانه ندارد؛ خودش همان پول است.
انگیزه اصلی اروپا، حفظ حاکمیت پولی و استقلال اقتصادی در برابر هجوم دلار دیجیتال (چه به شکل سی بی دی سی رسمی آمریکا و چه به شکل استیبلکوینهای تنظیمشده) است. اروپا نگران است که سلطه دلار دیجیتال، توانایی آن را در اجرای سیاستهای پولی مستقل تحت تأثیر قرار دهد.
۲. فشار ناشی از اقدامات آمریکا
تصویب قوانین در آمریکا، یک فشار رقابتی شدید بر اروپا وارد کرده است. اگر اروپا نتواند به سرعت چارچوب قانونی یورو دیجیتال را تکمیل کند، خطر آن وجود دارد که کسبوکارها و حتی کشورهای ثالث، به استفاده از استیبلکوینهای دلاری که اکنون قانونی و به ظاهر ایمن شدهاند، روی آورند و نقش یورو در تجارت بینالملل کمرنگ شود.
۳. ملاحظات اروپایی: حریم خصوصی در مقابل کارایی
اروپا به مسائل حریم خصوصی در طراحی یورو دیجیتال اهمیت زیادی میدهد. آنها میخواهند از ایجاد یک ابزار نظارتی کامل (مانند بیمهای موجود در مورد سی بی سی دی های متمرکز و قابل برنامهریزی) اجتناب کنند. این احتیاط، روند توسعه را کندتر میکند، اما نشاندهنده تعهد به ارزشهای دموکراتیک اروپایی است.
بخش سوم: سناریوهای آینده
رقابت بین این دو مدل، آینده نظام پولی جهان غرب را شکل خواهد داد.
۱. سناریوی سلطه دلار دیجیتال
اگر اروپا در اجرای یورو دیجیتال تعلل کند و استیبلکوینهای دلاری به سرعت در سیستم مالی جهانی نفوذ کنند، شاهد تثبیت بیشتر سلطه دلار در عصر دیجیتال خواهیم بود. این امر میتواند با ریسکهای سیستمیک ناشی از بانکداری سایه و کاهش حاکمیت دولتی بر پول در سراسر جهان همراه باشد.
۲. سناریوی جهان چندقطبی
اگر اروپا موفق شود یورو دیجیتال را به موقع و با یک چارچوب قانونی قوی راهاندازی کند، و چین نیز یوان دیجیتال خود را گسترش دهد، جهان شاهد یک نظام پولی دیجیتال چند قطبی خواهد بود. در این سناریو، استیبلکوینها احتمالاً به عنوان ابزارهای مکمل در حوزههای خاصی مانند امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)* باقی خواهند ماند.
۳. سناریوی بحران و تنظیممقررات پس از آن
محتملترین سناریو کوتاهمدت، ادامه رشد سریع و بیضابطه استیبلکوینها و سپس وقوع یک بحران مالی است – همانطور که ریچارد مورتی و جوزف استیگلیتز هشدار میدهند. این بحران میتواند منجر به یک واکنش تنظیممقرراتی شدید و جهانی شود که مدل آمریکایی را به سمت کنترل بیشتر سوق دهد.
نتیجهگیری نهایی
ایالات متحده در رویارویی با نظامهای مالی نوظهور مانند چین، روسیه، هند و دیگر کشورها با انتخاب مدل «پول دیجیتال خصوصی تحت نظارت»، در حال ریسک کردن برای حفظ هژمونی دلار است. این مدل نوآوری سریع را ممکن میسازد، اما با خطرات بزرگ سیستمیک و تمرکز قدرت در دست شرکتهای دیجیتال بزرگ همراه است. آنها با انتشار و گسترش پولهای دیجیتال خاص خود در پلتفرمهایی که به صدها میلیون کاربر مرتبط است، به سرعت به قدرتهای مالی بزرگ تبدیل می شوند و انحصار دولت در تولید پول و بانک ها در تراکنشهای مالی را پشت سر می گذارند.
در مقابل، اروپا با مدل «پول دیجیتال عمومی» (یورو دیجیتال)، بر ثبات، حاکمیت دولتی و حریم خصوصی تأکید دارد، اما با خطر از دست دادن قطار تحولات دیجیتال مواجه است.
رقابت کنونی، تنها یک نبرد فناورانه بین آمریکا و اروپا نیست؛ بلکه نبردی عمیقاً سیاسی درباره این پرسش است: در عصر دیجیتال، خلق و کنترل پول در دنیای سرمایه داری در دست نهادهای دولتی خواهد ماند یا به دست بازیگران خصوصی با انگیزه سوداگری خواهد افتاد؟ پاسخ به این سؤال، سرنوشت اقتصاد جهانی و توازن قوای ژئوپلیتیک بین قطب های مختلف در دهههای آینده را مشخص خواهد کرد.
* Decentralized Finance (DeFi) یا امور مالی غیرمتمرکز یک حوزه از فناوری مالی (FinTech) است که تلاش میکند خدمات مالی سنتی مثل وام گرفتن، وام دادن، خرید و فروش دارایی، بیمه و سرمایهگذاری را بدون نیاز به بانکها، کارگزارها یا مؤسسات مالی متمرکز ارائه دهد. این کار معمولاً روی بلاکچینها (مثل اتریوم) انجام میشود و قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) جایگزین واسطهها میشوند.