تهیه و تنظیم1: مینا آگاه – – اختصاصی اندیشۀ نو
در سال ۲۰۲۴، بنگلادش شاهد یک انقلاب دموکراتیک به رهبری دانشجویان بود که نقش شبکه‌های اجتماعی در آن بسیار برجسته بود. این حرکت در واکنش به حکم دادگاه عالی بنگلادش در ۵ ژوئیه همان سال آغاز شد که حکم بر غیر قانونی بودن بخشنامهٔ سال ۲۰۱۸ دولت مبنی بر لغو سهمیهٔ ۳۰ درصدی فرزندان «مبارزان آزادی» در مشاغل دولتی صادر کرد. تصمیم دادگاه باعث نارضایتی گسترده در میان دانشجویان شد که آن را مانعی برای فرصت‌های شغلی برابر و تضعیف شایسته‌سالاری می‌دانستند.
رسانه‌های اجتماعی همچون فیسبوک، توییتر و تلگرام به سرعت به ابزاری حیاتی برای سازماندهی، اطلاع‌رسانی و بسیج دانشجویان تبدیل شدند. هنگامی که دسترسی به این شبکه ها مسدود شد، دانشجویان با استفاده از شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) کار خود را ادامه دادند و با قطع اینترنت، توانستند پیام‌های خود را با حمایت خبرنگاران بین‌المللی، به گوش جهانیان برسانند و خواسته‌های دموکراتیک خود را مطرح کنند.
روایت‌های شخصی که در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شد، سبب توجه بیشتر مردم به اعتراضات و جلب حمایت عمومی شد. روایت میر مغدو، دانشجویی که در حین کمک به دیگران مورد اصابت گلوله قرار گرفت، و ابوسعید2 یک دانشجوی ۲۲ ساله که پس از کشته شدن در جریان تظاهرات به نماد اعتراضات تبدیل شد، از نمونه ی این روایت هاست. کشته شدن جوانان موجب تشدید جنبش شد و احساسات بسیاری را برانگیخت و به خشم عمومی دامن زد. این روایت‌ها باعث شد که مقامات نتوانند اعتراضات را نادیده بگیرند و مجبور به پاسخگویی شوند.
با این حال، دولت با قطع اینترنت، اعمال منع رفت‌وآمد و استقرار نیروهای نظامی تلاش کرد اعتراضات را سرکوب کند. این اقدامات منجر به افزایش نارضایتی عمومی و گسترش اعتراضات شد. در ۵ اوت، میلیون‌ها نفر در راهپیمایی تاریخی «راهپیمایی طولانی به داکا» شرکت کردند که به استعفای شیخ حسینه نخست وزیر منجر شد. این جنبش نه تنها توجه داخلی را جلب کرد، بلکه واکنش‌های بین‌المللی را نیز برانگیخت. سازمان‌های حقوق بشری و دولت‌های خارجی از خواسته‌های دانشجویان حمایت کردند و بر لزوم اصلاحات دموکراتیک در بنگلادش تاکید نمودند.
این اعتراضات نشان داد که رسانه‌های اجتماعی چگونه می‌توانند نارضایتی عمومی را به تغییرات دموکراتیک ملموس تبدیل کنند.
این انقلاب، به‌ویژه با مشارکت فعال زنان جوان از نسل زد٬ نشان‌دهندهٔ تغییر نسل در بنگلادش است. دولت موقت اکنون در تلاش است تا با ایجاد یک قرارداد اجتماعی جدید بر پایه دموکراسی و عدالت، کشور را به سوی آینده‌ای روشن هدایت کند.
این تحولات فرصتی برای بنگلادش فراهم کرده است تا با بهره‌گیری از انرژی و انگیزهٔ نسل جوان، به‌ویژه زنان، مسیر جدیدی را به سوی دموکراسی و عدالت اجتماعی ترسیم کند. با این حال، چالش‌های متعددی پیش رو است که نیازمند همکاری ملی و حمایت بین‌المللی است.
بازیگران کلیدی و اینفلوئنسرها:
در این جنبش، زنان جوان نقش برجسته‌ای ایفا کردند. ناهیده بوشرا، دانشجوی ۲۳ ساله دانشگاه داکا، با بسیج همکلاسی‌های زن خود، به یکی از چهره‌های کلیدی اعتراضات تبدیل شد. او با مقابله با شایعات و اطلاعات نادرست در رسانه‌های اجتماعی، اتحاد دانشجویان را حفظ کرد و بر اهمیت حضور زنان در مشاغل دولتی تأکید کرد3.
زنان دیگری نیز در این جنبش نقش داشتند. به عنوان مثال، نصرت تبسم، زن ۲۳ ساله‌ای که در اعتراضات شرکت کرده بود، او به خبرگزاری فرانسه گفت: «مردم راه برگشتی نداشتند و خشم از نابرابری‌ها رو به افزایش بود…»4. همچنین، در این اعتراضات، دانشجویان زن افغان در بنگلادش نیز حضور داشتند.
چهرهٔ دیگر آقای ناهید اسلام5 است. ناهید اسلام، فارغ‌التحصیل ۲۶ سالهٔ رشته جامعه‌شناسی از دانشگاه داکا، به‌عنوان یکی از رهبران برجسته در جریان اعتراضات ظاهر شد. او پس از تحمل شکنجه توسط سرویس‌های اطلاعاتی و بیان خواستهٔ جنبش مبنی بر استعفای نخست‌وزیر شیخ حسینه، به شهرت رسید. پس از استعفای حسینه در ۵ اوت ۲۰۲۴، اسلام به‌عنوان یکی از دو وزیر نسل زد در دولت موقت به رهبری محمد یونس، برنده جایزه نوبل، منصوب شد. هدف اصلی او بازگرداندن نظام‌های دموکراتیک و پایان دادن به خشونت‌های سیاسی در بنگلادش بوده است.
به جز ناهید اسلام، رهبران و گروه‌های دیگری نیز در رهبری و سازماندهی جنبش دانشجویی ۲۰۲۴ بنگلادش نقش کلیدی داشتند. برخی از این افراد و گروه‌ها عبارتند از: آصف محمود6: آصف محمود یکی از رهبران برجسته جنبش دانشجویی در بنگلادش است که در اعتراضات گسترده علیه دولت شیخ حسینه نقش مهمی ایفا کرده است. در جریان این اعتراضات، آصف محمود به‌عنوان هماهنگ‌کننده اعتراضات، از آغاز اعتصاب‌های گسترده در سراسر کشور خبر داد و اعلام کرد که معترضان فعالیت تمامی نهادهای دولتی به‌جز بیمارستان‌ها و فوریت‌های پزشکی را متوقف خواهند کرد.
پس از سرنگونی دولت شیخ حسینه، آصف محمود به‌عنوان وزیر ورزش و جوانان در دولت موقت بنگلادش منصوب شد. او در مصاحبه‌ای با رسانه‌ها به مسئولیت بزرگی که متوجه معترضان است اشاره کرده و اظهار داشت که اکنون زمان آن است که به اداره کشور کمک کنند.
در کنار این اعتراضات تشکل های دانشجویی نیز فعالیت داشته اند.
ائتلاف دانشجویان علیه تبعیض
- ائتلافی از نیروهای دانشجویی که به رهبری گانا تانتریک چاترا شکتی (نیروی دموکراتیک دانشجویی) شکل گرفت، در اکتبر ۲۰۲۳ در دانشگاه داکا تاسیس شد. این گروه به شدت مخالف سهمیه‌بندی‌های شغلی دولت برای فرزندان بازماندگان جنگ آزادی‌بخش ۱۹۷۱ بود که به اعتقاد آنها به نفع حامیان حزب حاکم «عوامی لیگ» عمل می‌کرد. ائتلاف دانشجویان نقشی مهم در بسیج و هدایت اعتراضات سراسری داشت.
چهره‌های دانشگاهی و مدنی
- اساتید و روشنفکران دانشگاه داکا در سازماندهی بحث‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای تبیین اهداف جنبش نقش داشتند.
- چهره‌های تأثیرگذاری از جامعه مدنی و روزنامه‌نگاران نیز در انتشار پیام جنبش در داخل و خارج از کشور سهیم بودند.
چهره‌های هنری و رسانه‌ای حامی جنبش7
- در تاریخ ۱۶ ژوئیه، بازیگر با سابقه و آزادی‌خواه، سهیل رانا، چهره فرهنگی معروف، رامندو ماژومدار، نمایشنامه‌نویس برجسته، مامونور رشید، دبیرکل انجمن بازیگران بنگلادش، روناك حسن، بازیگر نیلوی عالمگیر از اصلاحات سهمیه‌ها حمایت کردند. در همین حال، کارگردان اشفاق نیپون، فیلمساز میشوک مانی، نویسنده محمد نازیم‌الدین، کارگردان خجیر حیات، بازیگران پری مانی و سادیا ایمن به‌طور مستقیم نگرانی‌های خود را بیان کرده و اقدامات سختگیرانه حزب حاکم سابق را در برخورد با معترضان مورد انتقاد قرار دادند.
- کمار احمد سیمون، اکرم خان، امیتاب رضا چودری، لیسا گازی، سادیا خالد ربطی، سیام احمد، عظمیری حق بادان، زکیه باری مامو، زهد و عارفات کاظمی از جمله افرادی بودند که با تغییر تصاویر پروفایل خود به رنگ قرمز، حمایت خود را از دانشجویان اعلام کردند.
نقش رسانه‌های اجتماعی
- اگرچه رهبران رسمی دیگری نیز وجود داشتند، بسیاری از دانشجویان ناشناس به کمک رسانه‌های اجتماعی، جنبش را از طریق شبکه‌های مختلف مانند فیسبوک، توییتر و تلگرام سازماندهی و گسترش دادند.
1. این مطلب با بهره گیری از هوش مصنوعی و مجموعه ای از مقالات مرتبط تهیه و تنظیم شده است
3. https://bipss.org.bd/pdf/September%20commentary%20Sirat.pdf
4. https://40942781.khabarban.com/?utm_source=chatgpt.com
5. https://time.com/7023527/nahid-islam/
6. RFI7. https://www.thedailystar.net/entertainment/tv-film/news/stars-spine-media-personalities-who-voiced-out-students-3671006?utm_source=chatgpt.com
اندیشه نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.
جمعه ۲۸ دی ۱۴۰۳