نوشته ی: بهیم بهورتل²

برگردان: مینا آگاه – اختصاصی اندیشۀ نو

هند و چین٬ در حاشیه ی نشست اخیرا بریکس٬ به توافق رسیدند که از بن‌بست طولانی‌مدت اختلاف مرزی خود در بخش غربی در مرز هیمالیا خارج شوند. تنش از ۱۵ ماه جون ۲۰۲۰ بعد از آن بالا گرفت که ۲۰ سرباز هندی و تعداد نامعلومی سرباز چینی در برخورد دو ارتش در کوه کشته شدند.

بعد از این که نارندرا مودی نخست وزیر هند شد٬ و روابط قدرتمندی با آمریکا٬ برقرار کرد٬ نارضایتی اصلی چین پدید آمد. هند شروع به امضای توافقنامه هایی کرد که بطور موثری این کشور را به عنوان شریک و متحد آمریکا در آسیای جنوبی مشخص می کرد.

چین این روابط را بخشی از برنامه « سیاست مهار چین» دانست که در دوره دوم ریاست‌جمهوری باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین، در استراتژی «چرخش به طرف آسیا» او نقش محوری داشت. چین در پی این بود که با فشار به هند٬ مانع نزدیکی زیاد هند به آمریکا شود.

هند در بیست و نهم ماه اوت ۲۰۱۶ نسخه‌ای تطبیق‌یافته از یادداشت تفاهم تبادل لجستیکی (LEMOA) را با ایالات متحده امضا کرد. چین در جواب٬ فشار به هند را بالا برد٬ به خصوص در منطقه ی مرز سه جانبه ی دوکلام³٬ جایی که مرزهای بوتان٬ چین و هند به هم می رسند.

در تلاشی برای متوقف کردن تنش٬ وزیر خارجه ی وقت٬ سابرامانیام جایشانکار٬ به پکن رفت و به همتای چینی خود اطمینان داد که هند متعهد به حل اختلافات از طریق یک سازوکار مذاکره در سطح بالا است.

این منجر به اولین نشست غیررسمی بین مودی و رئیس جمهور چین٬ شی٬ در ۲۷ و ۲۸ آوریل ۲۰۱۸ شد که طرفین بر سر موضوع های مختلفی به بحث نشستند و توافق کردند که اختلافات خود را مدیریت کنند.

علیرغم تضمین مودی به چین٬ هند به راه خود ادامه داد و در ۶ سپتامبر ۲۰۱۸ در حاشیه نخستین گفت‌وگوی ۲+۲ میان دو کشور٬ توافقنامه ی اساسی دیگری« یادداشت تفاهم امنیت ارتباطات و اطلاعات (CISMOA)» را با آمریکا امضا کرد.

در ۱۱ و ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹ ٬ دومین نشست غیررسمی بین شی و مودی٬ در ماهابالی پورام٬ تامیل نادو⁴ صورت گرفت. به نظر رسید که این نشست، به واسطه ی تصمیم مودی به نزدیک شدن هرچه بیشتر به آمریکا و موافقت با سومین توافقنامه ی مهم با آمریکا٬ با شکست مواجه شد. ممکن است مودی در ضمن مذاکرات خود با شی جین‌پینگ به طور صریح پاسخ داده باشد که هند قصد دارد شراکت خود با ایالات متحده را رسمی کند.

این فرضیه ی را بیانیه ی شی که طی دیداری از کاتماندوی نپال٬ مستقیما بعد از نشست ماهابالی پورام٬ اعلام کرد٬ تقویت می کند. شی در این بیانیه هشدار داده بود « هر کسی که تلاش کند چین را در هر بخشی از کشور تقسیم کند، به بدن‌های له‌شده و استخوان‌های شکسته تبدیل خواهد شد.» این می توانست جوابی تهدید کننده به وابستگی رشد یابنده ی هند به آمریکا تعبیر شود.

بعد از برخورد مرگبار در گالوان در ۱۵ جون ۲۰۲۰ رسانه های هندی- که اکثرا به واسطه ی طرفداری افراطی از مودی به آن « گودی مدیا» می گویند٬ کمپین ضد چینی ای را شروع کرد. علیرغم نگرانی های چین و اطمینان اولیه ی مودی به شی در نشست وهان٬ هند به تقویت بیشتر پیوندهای خود به آمریکا ادامه داد.

در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۰ ، هند برای همبستگی بیشتر با متحد خود٬ چهارمین توافقنامه اساسی خود با آمریکا٬ به نام توافقنامه ی مبادله و همکاری اساسی برای مبادلات زمین‌فضایی⁵ را امضا کرد. و این به دنبال توافقنامه ی قبلی موافقتنامه ی امنیت عمومی اطلاعات نظامی⁶ در سال ۲۰۰۲ بود. هند بدون در نظر گرفتن اعتراضات چین با پیشبرد این توافقات، رسماً خود را همسو با آمریکا کرد.

مودی مطمئن به نظر می رسید که ارتباط نزدیک او با رئيس جمهور وقت آمریکا٬ دونالد ترامپ٬ دسترسی به بازار ممتاز و تکنولوژی آمریکا را برای هند تضمین می کند. طی سفر او به آمریکا٬ مودی در مراسم « سلام٬ مودی» هوستون تگزاس٬ برای انتخاب دوباره ی ترامپ حتی کمپین به راه انداخت و آنجا شعار معروف « ابکی بار٬ ترامپ سرکار»⁷ به معنی « دور بعد٬ دولت ترامپ» از او حمایت مستقیم کرد.

آن زمان٬ مقامات بلند مرتبه ی آمریکا بارها اعلام کردند که کاروانی از شرکت های آمریکایی از چین به هند منتقل خواهند شد. در هر صورت این جابجایی هیچگاه بطور قابل ملاحظه ای صورت نگرفت٬ و سرمایه گذاری آمریکا در هند در سطح حداقل باقی ماند. و در طی این مدت وابستگی تجارت هند به چین بطور عمده ای افزایش یافت.

مودی در دوره دوم نخست وزیری خود در ۲۰۱۹ ٬ اس جایشانکار را به این امید وزیر امور خارجه خود کرد که طرفدار آمریکا بودن او به جلب سرمایه و تکنولوژی از آمریکا کمک خواهدکرد٬ و در ضمن دسترسی به کالاهای هندی در بازار آمریکا را تامین خواهد کرد٬ مانند جایگاهی که چین در دهه ی ۱۹۹۰ بدست آورده بود.

اما نقش دولت آمریکا در اقتصاد آمریکا عمدتا محدود به ایجاد چارچوب قانونی برای تجارت بین المللی و سرمایه گذاری از طریق معاهدات و مقررات است. وظیفه ایجاد محیطی مساعد برای سرمایه‌گذاری بر عهده کشور میزبان است. سرمایه گذاران آمریکایی احساس می کنند چنین شرایطی در هند وجود ندارد. بجای افزایش سرمایه گذاری آمریکا در هند٬ بسیاری از شرکت ها مانند فورد٬ جنرال موتورز٬ و هارلی دیویدسون طی این دوران از هند خارج شدند.

اخیرا٬ این امید وجود داشت که مونتاژ آیفون های اپل در هند تجربه ی موفقی باشد. اما این امید به واسطه ی میزان ۵۰ درصد مردودی محصول و مسئله ی آلودگی باکتری ای کولی⁸ و پايين بودن سطح تولید نیروی کار در هند نسبت به چین٬ مبدل به ناامیدی شد. در نتیجه منافع اقتصادی ای که هند از متحد شدن با آمریکا انتظار داشت٬ آنطور که پیش بینی می شد محقق نشد.

هند در جبهه ی ژئوپلیتیک اهمیت خود را از دست داد. زمانی بطور سنتی، هند جنوب آسیا و اقیانوس هند را حوزه ی تحت نفوذ خود می دانست. اما وقتی که متحد آمریکا شد٬ هیچ کدام از کشورهای همسایه ی هند در حوزه ی آن باقی نماندند و بجای آن٬ هند بیشتر به متحدی تابع ایالات متحده تبدیل شد.

این امر زمانی مشهود شد که آمریکا عملیاتی با نام آزادی ناوبری (FONOPS)⁹ را در اقیانوس هند در ۷ آوریل ۲۰۲۱ انجام داد، که با وجود اینکه هند شریک ایالات متحده بود، واکنش شدیدی را در رسانه ها و دانشگاه های هند برانگیخت. علاوه بر این، ایالات متحده متهم به دامن زدن به احساسات ضد هندی در کشورهای همسایه و کمک مخفیانه به سرنگونی دولت‌های طرفدار هند در سریلانکا، نپال و مالدیو شده است.

این موجب شد که هند تشخیص دهد آمریکا انتظار دارد که هند « استقلال استراتژیک» خود را رها کند و ادعای هند در مورد نفوذ در حوزه ی جنوب آسیا نیز برای واشنگتن غیرقابل قبول است.

هنری کیسینجر این جمله معروف را گفته که: « ممکن است دشمن آمریکا بودن خطرناک باشد٬ اما دوست آمریکا بودن مصیبت است». این گفته کاملا در مورد هند صدق می کند. آمریکا همچنان به وارد آوردن فشار سیاسی به هند در مسائل بین المللی ادامه می دهد. و این در حالی است که علیرغم محدودیت‌های تجاری نمایشی هند بر کالاهای چینی٬ تجارتش با چین به رشد خود ادامه می دهد. و افزایش تجارت هند با آمریکا عمدتا به واسطه ی افزایش واردات آن از چین بوده است. این دینامیک نشان می دهد در حالی که هند به چین برای رشد اقتصادیش احتیاج دارد٬ چین چنین نیازی به هند ندارد.

نهایتا٬ بعد از چهار سال تجربه ی سیاست خارجی٬ دولت مودی درک کرد که شرکت های چینی برای رشد اقتصادی هند اساسی هستند.

معاون اقتصادی نخست وزیر استدلال می کند که چین احتمالاً به دلیل وابستگی به هند و همچنین چشم‌انداز افزایش سرمایه‌گذاری‌های چینی، از مداخله در مسائل مرزی هند خودداری خواهد کرد.

از سوی دیگر٬ در پی جنگ اوکراین٬ غرب به هند فشار وارد آورد که علیه روسیه موضع بگیرد. آمریکا در مورد عواقب ادامه ی خرید نفت از روسیه به هند هشدار داد و اصرار داشت که هند رابطه اش را با روسیه رها کند٬ و در ازای آن قول ارائه تسلیحات می دهد.

علیرغم این فشار٬ هند به خرید نفت ارزان روسیه ادامه داد و در حال حاضر بزرگترین خریدار نفت روسیه می باشد. روسیه تقریباً ۳۶ درصد از واردات تسلیحات هند را به خود اختصاص داده است. آمریکا به هند فشار می آورد که خرید تسلیحات و نفت از روسیه را کنار بگذارد که این علیه منافع ملی هند است.

اخیرا٬ آمریکا و کانادا به هند فشار وارد آوردند که از چین فاصله بگیرد و از بریکس بیرون بیاید. این تلاش به دنبال اخراج دیپلمات های هندی از کانادا در پی قتل سیک نیجار¹⁰ آشکار شد. علاوه بر آن وزارت دادگستری آمریکا رسیدگی به پرونده علیه یکی از کارکنان دولت هند را در ارتباط با تلاش برای قتل سیک جدائی طلب گروپاتوانت سینگ پانون¹¹ را آغاز کرده است.

متحدان مودی تشخیص داده اند که ادامه ارتباط با چین برای رشد اقتصادی هند ضروریست. اگر چین محدودیت‌های تجاری بر هند اعمال کند، این کشور با چالش‌های قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد و آمریکا نمی تواند امتیازاتی که در دهه ی ۱۹۹۰ به چین داده است٬ به هند ارائه دهد.

از این گذشته٬ توافقات ایجاد اتحاد با ایالات متحده در اعمال فشار بر چین بی اثر بوده است. مودی به این درک رسیده است که هند نمی تواند به بازار ممتاز٬ تکنولوژی یا سرمایه گذاری آمریکایی٬ به واسطه ی سیاست های حفاظت از صنعت و تجارت بین المللی٬ که به نفع بازگرداندن کارخانه ها به آمریکا است٬ دسترسی پیدا کند. نتیجتا٬ وی می داند که هند می تواند به دنبال فناوری، سرمایه گذاری و فرصت های بازار در چین باشد. برای مقاومت در برابر فشار آمریکا، دولت دکتر مانموهان سینگ مسلماً از هر دولت دیگری در هند انعطاف پذیرتر بود. قبل از انتخابات ۲۰۱۴ ٬ آمریکا برای حمایت هند از سیاست چرخش به آسیا ی آمریکا٬ فشار زیادی به هند وارد آورد.

به هر حال دولت سینگ در مقابل این خواسته مقاومت کرد. زمانی که آمریکا دویانی خوب گاد٬ دیپلمات هندی را بازداشت کرد و او را برای بازرسی لخت کرد٬ تنش بین هند و آمریکا بالا گرفت٬ و در هند واکنش بدی نشان داده شد. در جواب٬ دولت سینگ امتیازات نانسی پاول٬ سفیر آمریکا در هند را لغو کرد. بعد از بازگشت به آمریکا٬ او از سمت خود استعفا داد و به عنوان یک شهروند معمولی وارد کشور شد.

به عنوان اعتراض٬ پلیس دهلی نرده های محافظتی مقابل سفارت آمریکا٬ را برداشت و مدارس و کسب‌وکارهای مرتبط با آمریکا با ممنوعیت‌هایی روبه‌رو شدند. هرچند که سینگ انتخابات بعدی را شش ماه بعد باخت٬ اما در موضع خود علیه متحد شدن با آمریکا پایداری کرد. بجای آن او سیاستی را با هدف پیشبرد توسعه اقتصادی از طریق مشارکت با چین دنبال کرد و تصمیم گرفت به طور موقت اختلاف مرزی را کنار بگذارد.

برعکس، سیاست مودی که با هدف تبدیل شدن به یک متحد و شریک پایدار برای ایالات متحده و در خدمت منافع هند طراحی شده بود، اساساً نادرست از آب درآمده است. تنش‌های مرزی مداوم با چین، اولویت‌های ملی هند را منحرف کرده و منابع مالی محدود را به هدر داده است. مودی به حقیقت سخنان کیسینجر درباره خطرات دوستی با آمریکا پی برده است.

دوره‌ی اول و دوم دولت مودی٬ از نظر روابط بین المللی٬ یکی از بدترین دهه‌ها در تاریخ هند را رقم زده است. در این دوره، هند با تجربه ی راهبردهای بین‌المللی و ژئوپلیتیکی، فرصت های بی‌سابقه‌ای را از دست داد. مودی در دوره سوم خود، در پی تغییر مسیر و حرکت از ایالات متحده به سمت چین است.