نیما حیدری – اختصاصی اندیشۀ نو : زندگی شایسته و عدالت اجتماعی فقط با قدرتمندتر شدن نیروی مردم در برابر حافظان و بهره‌مندان از وضع موجود امکان تحقق می‌یابد
بنا به نوشتهٔ ویکی‌پدیا، همایش یا مجمع جهانی اقتصاد یکی از سازمان‌های بزرگ اقتصادی سوئیس است که در ژانویه ۱۹۷۱ (بهمن ۱۳۴۹) تأسیس شد. درآمد سالانه این سازمان بیش از ۸۰ میلیون دلار است و بیش از یک‌هزار شرکت بزرگ جهان، که معمولاً گردش مالی بیشتر از ۵ میلیارد دلار دارند، با پرداخت حق عضویت هزینه‌های آن را تأمین می‌کنند. در دههٔ گذشتهٔ میلادی، حق عضویت در این مجمع برای یک شرکت معمولی ۵۲هزار دلار آمریکا بود که برای شرکت‌های شریک استراتژیک مجمع به بیشتر از ۶۲۰هزار دلار می‌رسید. شرکت در نشست داووس حدود ۲۰هزار دلار هزینهٔ ورودی دارد و برای شرکت در برنامه‌های مجمع نیز هزینه‌های دیگری در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰هزار دلار باید پرداخت. هیئت‌مدیرهٔ این مجمع و هیئت امنای آن متشکل از صاحبان شرکت‌ها، سیاستمداران، و دانشگاهیان است. کلاوس شواب، بنیادگذار این مجمع، ریاست مجمع و هیئت‌مدیرهٔ آن را به عهده دارد. دفتر مرکزی این مجمع در سوئیس است، ولی دفترهایی نیز در نیویورک و پکن و توکیو دارد.
نشست سالانه معروف مجمع جهانی اقتصاد، که فقط اعضا حق شرکت در آن دارند، معمولاً در اواخر ژانویهٔ هر سال و با موضوع محوری خاصی در منطقهٔ داووس، بر فراز کوه‌های آلپ، در سوئیس برگزار می‌شود. بنا به تشخیص برگزارکنندگان، از شماری از سیاستمداران، رهبران مذهبی، دانشگاهیان، و نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها برای حضور در مجمع دعوت می‌شود.
نشست امسال مجمع یا همایش جهانی اقتصاد در روزهای ۱۵ تا ۱۹ ژانویه (۲۵ تا ۲۹ دی) در داووس با موضوع محوری «بازسازی اعتماد» و در حالی برگزار شد که نابرابری‌ها و خطرهای هستی‌برانداز در جهان شدت یافته است. گزارش تازهٔ آکسفم که هم‌زمان با برگزاری این نشست منتشر شد حاکی از شتاب سرسام‌آور در افزایش فاصلهٔ میان اندک‌شمار «تریلیاردرهای آیندهٔ نزدیک» و انبوه عظیم زحمتکشان جهان از بعد از وقوع همه‌گیری جهانی کووید-۱۹ است. در همین چند سال اخیر، ثروت پنج میلیاردر اول دنیا ۱۱۴درصد افزایش یافت، یعنی بیش از دو برابر شد.
لحن بحث‌ها در نشست امسال نیز مانند سال گذشته حاکی از نگرانی‌های بسیاری بود، از جمله «خطرهای ژئوپلیتیکی» (بخوانید جنگ‌ها و کشتارها) بی‌شماری که در سال 2024 ادامه دارد. دو جنگ و درگیری عمده و خونین در اروپا و خاورمیانه همچنان در جریان است و درگیری‌های دیگری نیز در آفریقا و آسیا و آمریکای لاتین ادامه دارد. هنوز هیچ چشم‌اندازی برای پایان یافتن جنگ اوکراین دیده نمی‌شود و خطر گسترش درگیری‌های غزه به منطقه‌ای گسترده‌تر همچنان نگران‌کننده است.
در عین حال، در هشت کشور از ده کشور پرجمعیت جهان امسال انتخابات برگزار می‌شود که می‌تواند بر روند رخدادهای سیاسی آتی اثر بگذارد.
یکی از مهم‌ترین آنها انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا در ماه نوامبر است. اهمیت این انتخابات به‌خاطر نقش و سهم این قدرت سرمایه‌داری دنیا در جهت دادن به رخدادهای آتی و تلاش آن برای حفظ سرکردگی‌اش بر جهان به‌اتکای قدرت نظامی و اقتصادی و فناوری‌اش است. پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات مقدماتی حزب جمهوری‌خواه آمریکا در ایالت آیووا در روز اول نشست سالانهٔ همایش جهانی اقتصاد نگرانی‌هایی در میان اعضای مجمع به وجود آورد. سران شرکت‌های جهانی و حتی برخی سیاستمداران نگران‌اند که رئیس‌جمهوری وارد کاخ سفید شود که از نگاه آنها توجه کافی به اتحادهای سنتی آمریکا و حفظ «نظام بین‌المللی قانون‌محور» ندارد و با دخالت در مسئلهٔ تایوان، که موضوع داخلی چین است، باعث شدیدتر شدن تنش آمریکا با چین شود. همهٔ اینها در حالی است که همین «نظم حقوق بین‌المللی» نتوانست یا نخواست اسرائیل و متحدانش در آمریکا و اروپا را از ادامهٔ بمباران‌ها و کشتارها در سرزمین‌های فلسطینی بازدارد.
تورم یکی دیگر از نگرانی‌های شرکت‌کنندگان در همایش امسال بود، گرچه ادعا شد که وضع اقتصاد جهانی از این لحاظ امسال بهتر از سال گذشته است.
از لحاظ رشد اقتصادی، صندوق بین‌المللی پول در تازه‌ترین چشم اندازش رشد اقتصادی آمریکا در سال ۲۰۲۳ را ۲٫۱ درصد دانست که بیش از دو برابر نرخ پیش‌بینی‌شده در سال گذشته است. این صندوق برآوردش از نرخ رشد جهانی برای سال ۲۰۲۳ را به ۳ درصد افزایش داد و پیش‌بینی کرد که این رشد آهنگ مشابهی در سال ۲۰۲۴ داشته باشد.
فرانسوا ویلروی دو گالائو، رئیس بانک مرکزی فرانسه، نیز تأکید کرد که مهار تورم کامل نشده است ولی «کاهش نرخ بهره تا کنون بسیار موفق‌تر آن است که یک سال پیش در داووس انتظار می‌رفت.» او افزود: «آنچه در هر دو سوی اقیانوس اطلس می‌بینیم چیزی شبیه به “فرود نرم” است.»
به‌رغم این خوش‌بینی‌های سران نظام مالی سرمایه‌داری، نگرانی از اثرگذاری خطرهای ژئوپلیتیکی (بخوانید جنگ‌ها و کشتارها) بر سیاست‌های اقتصادی در میان حاضران در مجمع بارز بود. گویا بیشتر نگران روند «عادی» کسب‌وکارند تا جان و زندگی مردم، گرچه بسیاری‌شان از این وضع بسیار سود می‌برند.
اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، گفت جهان وارد عصر «درگیری و رویارویی، تفرقه و ترس» شده است و افزود: «شکی نیست که ما با بزرگ‌ترین خطر برای نظم جهانی در دوران پس از جنگ [جهانی دوم] مواجهیم.»
با وجود این، در حاشیهٔ برگزاری نشست امسال، ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، که در روز سه‌شنبه ۲۶ دی دیداری با اورسولا فون در لاین داشت، در سخنرانی‌اش در مجمع بار دیگر دربارهٔ «جاه‌طلبی‌های روسیه برای فتح [سرزمین‌ها] در فراتر از اوکراین» هشدار داد و خواستار تجهیز تسلیحاتی و تأمین مالی بیشتر اوکراین شد.
نگرانی صاحبان شرکت‌ها از احتمال گسترش درگیری‌های اسرائیل در غزه به مناطق دیگر ظاهراً بیشتر به‌خاطر «شوک قیمتی و اختلال در قیمت‌ها» بود تا جنگ و خون‌ریزی‌ها و بی‌خانمانی‌های بیشتر.
بیت سیمون، مدیر تجاری خدمات لجستیکی در شرکت ترابری دریایی اماراتی دی‌پی ورلد که یکی از بزرگ‌ترین مالکان و اداره‌کنندگان پایانه‌های کانتینری است، در صحبت‌هایش گفت: «کل موضوع [اختلال‌های ژئوپلیتیکی] واقعاً پیچیده است». او، که گویا به حملهٔ حوثی‌های یمن و «بحران دریای سرخ» اشاره داشت، هشدار داد که افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل همراه با افزایش بالقوهٔ قیمت نفت می‌تواند به افزایش تورم دامن بزند. و البته در این میان صحبتی از مهار اسرائیل و قطع ریشهٔ مشکلات در فلسطین نمی‌شود.
روز چهارشنبه ۲۷ دی، خاویر میلئی، رئیس‌جمهور راست‌گرای افراطی آرژانتین، نیز در مجمع امسال سخنرانی کرد. به نوشتهٔ فایننشال تایمز، او در صحبت‌هایش گفت: «اینجا آمده‌ام به شما بگویم جهان غرب در خطر است […] چون آنهایی که باید از ارزش‌های غربی دفاع کنند، دیدگاه‌هایی را انتخاب کرده‌اند که به سوسیالیسم ختم می‌شود، و در نتیجه به فقر.» او در ادامه گفت که «سازمان‌های بین‌المللی» تحت تأثیر «جمع‌گرایی»، «فمینیسم رادیکال»، و «دستورهای زیست‌محیطی […] بی‌رحمانه» هستند و افزود: «فارغ از اینکه چقدر ثروتمندید، یا اینکه چقدر منابع طبیعی دارید […] اگر اقدامی مخل کارکرد آزاد بازار کنید […] فقر تنها سرنوشت ممکن خواهد بود.» شاید بتوان صحبت‌های او را صریح‌ترین و بی‌پرده‌ترین دفاع از نظم سرمایه‌دارانهٔ جهان بحران‌زدهٔ کنونی و یورش به زحمتکشان دانست.
و البته جای تعجب بود اگر شرکت‌کنندگان در مجمع امسال به «مسئلهٔ تایوان» نمی‌پرداختند. بحث‌های طوری بود که به‌نظر می‌آید از حالا باید خودشان را برای تنش‌آفرینی‌های آینده آماده کنند تا یا سودی از آن ببرند یا دست‌کم اگر ضربه‌ای به چین زده می‌شود، آنها ضرری نکنند. تاثیر تغییرات آب‌وهوایی در کانال پاناما، یکی دیگر از گلوگاه‌های تجارت جهانی، نیز مورد توجه بود، جایی که به‌علت خشک‌سالی شدید، رفت‌وآمد در آن مختل شده بود. هوش مصنوعی نیز از دیگر موضوع‌های مورد بحث در میزگردهای نشست امسال در داووس بود که در وصف مزایای آن برای رشد اقتصادی (که البته در نظام سرمایه‌داری بالقوه باعث افزایش فاصلهٔ بیشتر فقر و ثروت می‌شود) و احتمال سوءاستفادهٔ «دولت‌های غیردوست» و «نیروهای بدخواه» از آن صحبت شد.
علاوه بر اینها، اولویت بیشتر دادن به امنیت ملی- در مقابل «جهانی‌سازی» دهه‌های گذشته- نیز در گفت‌وگوها مشهور بود. یک نظرسنجی از ۳۰ اقتصاددان ارشد پیش از نشست امسال نشان داد که تقریباً ۷۰درصد آنها نگران شتاب گرفتن تفرقهٔ سرزمینی-اقتصادی در سال نو میلادی‌اند.
در این میان، لی چیانگ، نخست‌وزیر چین، در سخنرانی‌اش در روز ۲۶ دی، ظاهراً با کنایه و اشاره به موضوع اصلی مجمع امسال که «بازسازی اعتماد» بود، به «کمبود اعتماد» در میان کشورها اشاره کرد و هشدار داد: «اگر فقط برخی کشورهای یا چند کشور قوانین را تعیین کنند، آنگاه باید در مورد ادعای چندجانبه‌گرایی تردید کنیم، زیرا هنوز هم در اساس یکجانبه‌گرایی خواهد بود.»
با توجه به وعدهٔ ترامپ برای شتاب بخشیدن به سیاست «اول آمریکا»، از جمله اعمال تعرفهٔ احتمالی ۱۰درصدی، و تقابل بی‌محابا با چین، پیروزی انتخاباتی او در ایالت آیووا به نگرانی‌های بیشتری در مورد وخیم‌تر شدن رابطهٔ بین این دو اقتصاد بزرگ جهان دامن زد.
به گفتهٔ اِسوار پراساد، از مدیران مالی سابق صندوق بین‌المللی پول، جهان به انتخابات آمریکا در ماه نوامبر با «نگرانی زیادی» نگاه می‌کند، زیرا نتیجه این انتخابات می‌تواند تقابل‌های ژئوپلیتیکی را بدتر کند، اعتماد را از بین ببرد، و در نتیجه باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌های شود. او افزود: « احساس می‌شود که نظم چندجانبه در حال فروپاشی است. این روند می‌تواند درگیری و بی‌ثباتی را بسیار بیش از پیش کند.»
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، از مجمع جهانی اقتصاد، این همایش صاحبان انحصارها و شرکت‌های عظیم فراملی و پایگاه قدرتمند امپریالیسم جهانی، نمی‌شود توقع داشت که مسائل و بحران‌هایی را حل کند که زندگی و جان میلیاردها انسان زحمتکش را به خطر انداخته است. سران مجمع و نهادهای مالی بین‌المللی سرمایه‌داری و دولت‌های کشورها و حتی پاپ همه صحبت از نیاز به تغییر می‌کنند. ولی از دید زحمتکشان جهان، تغییر این وضع، پایان دادن به درگیری‌های خون‌بار و سودورزانه، لغو بدهی‌های کشورهای در حال توسعه، حفظ محیط‌زیست، افزایش خدمات دولتی، و به‌طور خلاصه، تحقق زندگی شایسته و عدالت اجتماعی فقط با قدرتمندتر شدن نیروی مردم در برابر حافظان و بهره‌مندان از وضع موجود امکان تحقق می‌یابد.
اندیشه نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.