جدیدترین اطلاعات مربوط به هزینه و درآمد خانوارهای کشور روز گذشته در سامانه مرکز آمار ایران منتشر شد. بررسی و تحلیل این اطلاعات حاکی از آن است که خانوارهای روستایی کشور شرایط رفاهی نامساعدتری را نسبت به خانوارهای شهری تجربه کرده‌اند. علاوه بر این، بررسی هزینه‌های خانوارهای شهری و روستایی در دو سال اخیر حاکی از آن است که رشد هزینه‌های هر دو گروه خانوار نسبت به سال‌های قبل از آن رکورد جدیدی را ثبت کرده است؛ واقعیتی که ریشه در افزایش بی‌سابقه نرخ تورم در دولت سیزدهم دارد.
درآمد خانوار شهری بیش از 1.5 برابر روستاییان
طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار از سال 1342 در مناطق روستایی و از سال 1347 در مناطق شهری کشور به اجرا درآمد. از سال 1353، اطلاعات مربوط به درآمد خانوار نیز گردآوری شد. هدف از گردآوری این داده‌ها در سال‌های گذشته، ارزیابی آثار سیاست‌های اقتصادی بر خانوارها خصوصا در زمینه توزیع درآمد و عدالت اجتماعی است. در این مجال به بررسی و تحلیل اطلاعات این گزارش پرداخته شده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، هر خانوار شهری در سال گذشته به‌طور متوسط 166 میلیون تومان و هر خانوار روستایی 98 میلیون تومان درآمد داشته‌اند. به عبارت دیگر به‌طور متوسط هر خانوار شهری ماهانه 13میلیون‌و 900 هزار تومان و هر خانوار روستایی ماهانه هشت‌میلیون‌و 200 هزار تومان درآمد داشته‌اند. بررسی متوسط هزینه و درآمد خانوارها در بین استان‌های کشور حاکی از آن است که در سال گذشته، استان تهران بالا‌ترین سطح درآمد و استان کرمان پایین‌ترین سطح درآمد را داشته‌اند. هر خانوار شهری تهرانی در سال گذشته به طور متوسط 230 میلیون تومان درآمد و 196 میلیون تومان هزینه داشته است. این در حالی است که هر خانوار شهری در کرمان در همین مدت 111 میلیون تومان درآمد و 79 میلیون تومان هزینه داشته است. بر این اساس، هر خانوار شهری در استان تهران بیش از دو برابر هر خانوار شهری در استان کرمان درآمد داشته است.
موتورسیکلت وسیله نقلیه عمده روستاییان
بخشی از گزارش هزینه و درآمد خانوار به سهم مصرف‌کنندگان مناطق شهری و روستایی از لوازم خانگی اشاره دارد. بر اساس این گزارش 53.7 درصد از خانوارهای شهری اتومبیل شخصی دارند؛ درحالیکه این رقم در خانوارهای روستایی 37.1 درصد است. این نسبت درخصوص مالکیت موتورسیکلت برعکس است. درحالیکه 12.6 درصد خانوارهای شهری در سال 1401 دارای موتورسیکلت بوده‌اند، این رقم در خانوارهای روستایی به 23.4 درصد می‌رسد. به نظر می‌رسد درباره استفاده از ماشین لباسشویی و جاروبرقی نیز تفاوت عمده‌ای در مناطق شهری و روستایی وجود دارد. درحالیکه 88 درصد خانوارهای شهری از ماشین لباسشویی استفاده می‌کنند، این رقم در مناطق روستایی حدود 60 درصد است. همچنین 91 درصد از خانوارهای شهری از جاروبرقی استفاده می‌کنند، اما در مناطق روستایی این رقم به 69 درصد می‌رسد. درباره کالاهایی مانند تلویزیون رنگی، دوچرخه، اجاق گاز، یخچال و فریزر می‌توان گفت تفاوت چندانی بین مناطق شهری و روستایی وجود ندارد.
روستاییان دو برابر شهری‌ها شغل آزاد دارند
در گزارش مرکز آمار ایران، درآمد خانوار از سه بخش درآمد حاصل از مشاغل مزد و حقوق‌بگیری، مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و غیرشغلی تشکیل شده است. درآمدهای غیرشغلی خانوار شامل حقوق بازنشستگی، برآورد اجاره‌بهای مسکن شخصی، یارانه و سایر منابع درآمدی مانند اجاره ملک، محل کسب، سود سپرده، بیمه و کمک‌هزینه‌های تحصیلی و… است.
بررسی ترکیب درآمد خانوارهای شهری و روستایی در سال 1401 حاکی از آن است که:
• درآمدهای ناشی از حقوق و دستمزد در هر دو خانوارهای شهری و روستایی، در حد 32 درصد بوده است که با توجه به حقوق و دستمزد برابر در مناطق مختلف کشور، این مسئله منطقی به نظر می‌رسد.
• درآمد مشاغل آزاد 16 درصد درآمدهای خانوار شهری را به خود اختصاص داده است؛ درحالیکه این نسبت در خانوار روستایی به 30 درصد می‌رسد. بنابراین در مناطق روستایی حدود یک‌سوم درآمد خانوار ناشی از کسب‌و‌کار شخصی است.
• یارانه 4.8 درصد از درآمدهای خانوار شهری را تشکیل می‌دهد؛ درحالیکه 14 درصد درآمد خانوار روستایی مربوط به یارانه است. بر این اساس می‌توان گفت اهمیت مبلغ یارانه در درآمد خانوارهای روستایی سه برابر خانوارهای شهری است.
• 51 درصد درآمد خانوار در خانوار شهری را درآمدهای غیرشغلی تشکیل می‌دهد؛ درحالیکه در خانوار روستایی این نسبت معادل 38 درصد است. بنابراین خانوارهای شهری بیش از نیمی از درآمد خود را از منابعی غیر از شغل خود به دست آورده‌اند.
جهش هزینه‌های خانوار
بررسی هزینه‌های خانوارهای شهری و روستایی در دو سال اخیر (فعالیت دولت سیزدهم) حاکی از آن است که رشد هزینه‌های هر دو گروه خانوار نسبت به سال‌های قبل از آن (نمودار شماره یک) رکورد جدیدی را ثبت کرده است. درحالیکه طی سال 1397 تا 1399 رشد هزینه‌های خانوار بین 20 تا 30 درصد بوده، در دو سال اخیر با جهش مواجه شده و به 48 تا 53 درصد رسیده است. دلیل اصلی این افزایش، رشد بی‌سابقه نرخ تورم (به‌خصوص در روستاها) و به تبع آن صعود هزینه‌های خانوارها در دو سال فعالیت دولت سیزدهم است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، هزینه مسکن و سوخت 38.1 درصد از هزینه‌های یک خانوار شهری را تشکیل می‌دهد اما این رقم در خانوار روستایی 19.1 درصد است. به عبارت دیگر اهمیت هزینه مسکن و سوخت در کل هزینه خانوارهای شهری دو برابر خانوارهای روستایی است. حمل‌ونقل و ارتباطات حدود هشت درصد از هزینه‌های سالانه یک خانوار شهری و بیش از 10 درصد از هزینه‌های سالانه یک خانوار روستایی را تشکیل می‌دهد. ازاین‌رو می‌توان گفت هزینه حمل‌ونقل در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری اهمیت بیشتری در هزینه‌های خانوار دارد. هزینه‌های بهداشت و درمان در هر دو گروه خانوارها حدود 9 درصد از کل هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد. اهمیت گروه تفریحات و سرگرمی‌ها، پوشاک و کفش و لوازم و خدمات خانوار با اندکی اغماض در هر دو گروه یکسان است.
افزایش هزینه غذا هشدار گسترش فقر
نسبت هزینه‌های خوراکی از کل هزینه‌های خانوار یکی از معیارهای گسترش فقر است. بر این اساس، هر‌چه سهم هزینه‌های خوراکی از هزینه‌های خانوار افزایش یابد، نشان می‌دهد نسبت خانواده‌های فقیر از کل خانوارها افزایش یافته است. بررسی نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی مرکز آمار ایران در هفت سال گذشته نشان می‌دهد سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی از کل هزینه‌های خانوار در هر دو گروه شهری و روستایی افزایش یافته است. بر اساس این گزارش، سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی در یک خانوار شهری در سال 1395 معادل 66 میلیون ریال بوده است که این رقم 23 درصد از کل هزینه‌های خانوار را تشکیل داده است. این شاخص در پایان سال 1401 به
376 میلیون ریال رسیده است که 27.5 درصد از هزینه‌های یک خانوار شهری را در این سال تشکیل می‌دهد. در خانوارهای روستایی نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی در یک خانوار روستایی در سال 1395 معادل 59 میلیون ریال بوده که این رقم 37.7 درصد از کل هزینه‌های خانوار را تشکیل داده است. این شاخص در پایان سال 1401 به 328 میلیون ریال رسیده است که 41.7 درصد از هزینه‌های یک خانوار روستایی را در این سال تشکیل می‌دهد.
هزینه‌خوراکی دهک‌ها
اگر‌چه سهم هزینه‌های خوراکی خانوارهای شهری و روستایی در سال‌های گذشته رو به افزایش بوده است اما مهم‌تر از این افزایش، سهم هزینه‌های خوراک در دهک‌های مختلف درآمدی است. از بررسی دقیق این اطلاعات نتایج زیر حاصل می‌شود:
• درحالیکه متوسط سهم خوراک از کل هزینه‌های خانوارهای شهری در کشور 27.5 درصد است، این رقم در دهک اول 46 درصد و در دهک دهم 20 درصد است. درواقع دهک اول بیش از دو برابر دهک دهم برای خوراک هزینه می‌کند.
• درحالیکه متوسط سهم خوراک از کل هزینه‌های خانوارهای روستایی در کشور 42 درصد است، این رقم در دهک اول 64 درصد و در دهک دهم 34 درصد است. درواقع خانوارهای روستایی در دهک اول، حدود دوسوم از هزینه‌های خود را صرف مواد خوراکی و دخانی می‌کنند.
• مجموع هزینه پنج دهک اول در هر دو مناطق شهری و روستایی از هزینه دهک دهم در این مناطق کمتر است.
• دهک‌های اول تا چهارم درآمدی در مناطق روستایی، 50 درصد و بیشتر از هزینه‌های خود را به خوراک و دخانیات اختصاص می‌دهند.
سعیده شفیعی – شرق