یک پژوهشگر توسعه گفت: دولت تصور می‌کرد با خرد محدود عده‌ای محدود می‌توان به توسعه دست پیدا کرد و خود همین مساله نیز یک مانع بزرگ بر سر راه توسعه در کشور است و همین هم در بودجه وجود دارد. اما این خرد محدود که در بودجه منعکس شده است نمی‌تواند توسعه بخش باشد.
سید ابراهیم رئیسی در حالی برای دفاع از بودجه سال ۱۴۰۲ راهی مجلس شد که ادعای وی درباره ایجاد یک میلیون شغل باعث بروز حساسیت‌ها و گمانه زنی‌های تازه شد.
رئیس دولت سیزدهم در صحن مجلس در دفاع از کلیات بودجه ۱۴۰۲ به آمار ایجاد اشتغال در دولت خود اشاره کرد و گفت: ایجاد یک میلیون شغل بر اساس مستندات محقق شده است. مستندات بر اساس کد ملی، کد بیمه و محل اشتغال، تحقق نزدیک به یک میلیون شغل را نشان می‌دهد البته این میزان کافی نیست و همه دستگاه‌ها باید برای اشتغال بیشتر تلاش کنند.
اما کمال اطهاری اقتصاددان و پژوهشگر توسعه درباره ادعای رئیس دولت سیزدهم و شرایط بودجه ۱۴۰۲ در همان ابتدا در پاسخ به پرسش اقتصاد ۲۴ درباره ایجاد یک میلیون شغل گفت: «آنقدر ادعای طرح شده عجیب و دور از واقعیت موجود است که ترجیح می‌دهم به آن نپردازم و اساسا قابل طرح برای پاسخگویی نیست.»
درباره اشتغال زایی هیچ آمار دقیقی وجود ندارد
این پژوهشگر توسعه در ادامه، اما با توجه به مساله اشتغال در کشور به اقتصاد ۲۴ گفت: «وقتی ما آمار دقیقی از وضعیت نداریم، هر ادعایی نیز قابل طرح است. البته مردم نیز بعدتر پاسخ این سخنان را به روش خود می‌دهند. اصلا مساله این است که چطور امکان دارد هم با افت رشد اقتصادی همراه باشیم و هم اشتغال افزایش پیدا کرده باشد، این خیلی عجیب است. از سوی دیگر وقتی آمار به‌روز نداریم، حرف زدن از این مساله سخت‌تر نیز می‌شود.»
کمال اطهاری که در میان پژوهشگران اقتصادی ایران به صراحت بیان شهره است البته در ادامه توضیحاتش و در پاسخ به مساله توسعه و اشتغال زایی در بودجه ۱۴۰۲ و عدم توجه به توسعه و ضدیت این بودجه با امکان اشتغال زایی نیز می‌گوید: «ایران مدتهاست فاقد الگوی توسعه است و از هیچ برنامه‌ای نیز تبعیت نمی‌کند. اجزای این دولت مردمی نیز به ملغمه‌ای بدون ارتباط با یکدیگر و بسیار متناقض تبدیل شده که از یک طرف مسکن را موتور توسعه اعلام می‌کند و از سوی دیگر نیز برای رکود تورمی در بخش مسکن هیچ برنامه‌ای ندارد».
وی می‌افزاید: «از سوی دیگر توانی برای اقداماتی که دولت قصد انجامش را داشته وجود ندارد. مجموع این موارد نشان می‌دهد که موتور توسعه در کشور کار نمی‌کند. تورم نیز بسیار شدید است و بسیاری از کارگاه‌ها نیز در طول زمان تعطیل شده اند، چرا که بیشتر صنایع کوچک و متوسط امکان دریافت تسهیلات و وام نیز برایشان وجود ندارد. بانک‌ها نیز خودشان در همین بخش مسکن که اکنون قفل شده است، سپرده‌ها را به آجر و آهن تبدیل کرده اند. پس هیچ کدام از شرایطی که برای افزایش و رشد اشتغال مورد نظر است، اساسا وجود ندارد، به خصوص که پژوهش‌ها نشان می‌دهد در یک دهه گذشته رابطه منفی بین سرمایه گذاری و اشتغال وجود داشته است.»
کاهش بودجه‌های عمرانی و نابودی اشتغال
اطهاری در ادامه می‌گوید: «این نکته هم قابل ذکر است که در این دوران حتی اشتغال‌هایی که پیش از دوران کرونا و در زمان محدود توافق برجام ایجاد شده بود نیز در دوران کرونا از بین رفتند و بعد هم این تورم باعث شده که اشتغال‌هایی که مستقیم به مردم مربوط است (مثل رفتن به رستوران) نیز به دلیل بحران معیشت شهروندان در حال نابود شدن است چرا که مردم درآمدی ندارند که به این نوع خرج ها، تفریحات یا حتی رفتار‌های فرهنگی بپردازند.
این پژوهشگر اقتصادی می‌افزاید: «در واقع همه این شواهد به همراه رشد منفی سرمایه گذاری در کشور در کنار افزایش میزان یارانه‌ها به ما می‌گوید که عملا بودجه‌های عمرانی کاهش پیدا کرده اند و خب این مجموعه نشان می‌دهد که شرایط و فرایند به هیچ وجه نمی‌تواند اشتغال زا باشد. حالا توجه کنید که برای مثال تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نشان می‌دهد که اولویت‌های صنعتی اصلا در ایران تعیین نشده و یا سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای ایجاد اشتغال در مناطق آزاد صورت نگرفته است و عامل اصلی این بخش نیز عدم پیوستن ایران به FATF است. به این ترتیب بودجه‌هایی که صرف می‌شوند نیز از برنامه تبعیت نمی‌کنند بلکه از یک قانونگذاری پراکنده یا متناقض از هم پیروی می‌کند و در واقع این بودجه تابع برنامه نیست. این بودجه تابع امیال نمایندگان است که بیشتر این امیال نیز بر مبنای دسترسی به رانت است.»
اقتصاد ایران در تله توسعه
اطهاری همچنین با اشاره به این مساله که توسعه برای ایران به تله‌ای در مقابل اقتصاد تبدیل شده است به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «به این ترتیب نمی‌شود ارزیابی کرد که ما بتوانیم از این تله توسعه که در آن گرفتار شده ایم با این بودجه بیرون بیاییم و این تله حتما با این اقدامات و این بودجه سخت‌تر و عمیق‌تر نیز خواهد شد، مگر اینکه فرایند مثبت و تعاملی خوبی با خارج از کشور و در مراودات خارجی برقرار شود و در کنار آن نیز یک برنامه توسعه محور با اجماع همگانی تهیه شود که این مورد نیز به نظر نمی‌رسد این مسئله در دستور کار دولت باشد چرا که دولت گمان می‌کند که با یک دست شدن حاکمیت، توسعه به دست می‌آید.»
این کارشناس اقتصادی با اشاره به روند برنامه ریزی برای بودجه ۱۴۰۲ اظهار می‌کند: «در واقع دولت تصور می‌کرد با خرد محدود عده‌ای محدود می‌توان به توسعه دست پیدا کرد و خود همین مساله نیز یک مانع بزرگ بر سر راه توسعه در کشور است و همین مسئله هم در بودجه مشاهده می‌شود؛ اما این خرد محدود که در بودجه منعکس شده است نمی‌تواند توسعه بخش باشد.»
این پژوهشگر توسعه در پایان درباره تصور دولت درباره اینکه بدون رابطه با جهان می‌تواند اقتصاد کشور را اداره کند، گفت: «اصلا امکان اینکه مذاکره نکنیم و فکر کنیم فقط با توانمندی‌های داخل می‌توان مشکل را حل کرد وجود ندارد و متاسفانه به اشتباه همه راه‌ها بسته شده است و این بسته شدن راه مذاکره و گفتگو، به درد و رنج جامعه می‌افزاید.»