فرشاد مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه و اقتصاددان در یک نشست مجازی با موضوع «اقتصاد دانش بنیان و توسعه ملی» با بیان اینکه دانش بنیان شدن چیزی نیست که یکباره در تاریخ بشر رخ داده باشد، گفت: توسعه به مثابه اقدام های مشخص، دگرگونی های اعتلا بخش و نتایج معین است. در کلی ترین و عام ترین تلقی از توسعه به مثابه فرایندهای اعتلا بخش، می توان آن را دگرگونی های معطوف به هم راستاسازی منافع فردی و جمعی و همچنین فرآیندهای هم راستاساز ملاحظات کوتاه مدت و بلند مدت دانست. ما باید ساز و کارهایی پیدا کنیم که افراد در خدمت منافع جمعی هم قرار بگیرند. چنین امری با علم محوری و تولید محوری تضمین می شود.
وی افزود: قابلیت کاربست این دانایی ها به ظرفیت ها و کیفیت نهادهای جامعه بستگی دارد. اگر دانایان منزوی شوند و هزینه فرصت کسب دانایی بالا برود، دولت ها خود و مردم را از نتایج آن محروم می کند. پس اگر توسعه می خواهید باید قبول کنید که علم در فرآیندهای تصمیم گیری، تخصیص منابع و نظم بخشی به حیات جمعی فصل الخطاب باشد. آن اختراعات و اکتشافاتی که اروپا را برای چند سال به قدرت مطلقه جهان تبدیل کرد، بیش از هزار سال قبل تر توسط چینی ها کشف شده بود اما حکومت جاهل چین در آن زمان تصور می کرد که اگر راه برای دستیابی به این دانایی ها باز شود، سلطه حکومت در همه شئون زندگی مردم چین کاهش پیدا می کند بنابراین راه را بستند و هزار سال را در فقر و فلاکت گذراندند پس ببینید انتخاب های تاریخی به ما می گوید اگر خواستید هر موضوعی از جمله دانایی محوری را بفهمید، باید سوابق تاریخی آن را بنگرید.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه در ادامه با اشاره به آثار تولید محوری در کنار علم محوری بیان کرد: برای اینکه ببینید چه خاکی بر سر ما شده ببینید که پاداش هایی که نصیب تولیدکنندگان می شود بیشتر است یا پاداشی که به مفت خوار ها و رانت خوار ها می دهند؟ آیا کسی می داند که همین الان مالیات بر صنعت شش برابر مالیات ساختمان و مستغلات است؟ یعنی اگر شما به سوداگری در این زمینه بپردازید، یک سوبسید بالغ بر ۸۵ درصدی در مقایسه با تولید می گیرید. سهم سود پرداختی به سپرده های بلند مدت از GDP از سهم تولید صنعتی و کشاورزی بالاتر است.من خیلی متاسفم که در تبلیغات جمعی این نکات تمدن ساز و آبروساز را زیر ذره بین قرار نمی دهند که چرا همه متفکران توسعه، نقطه عزیمت علم و فناوری را بر بنگاه های تولیدی صنعتی می گذرانند؟ چون بنگاه های تولیدی بزرگترین کانون انباشت دانایی و بزرگترین متقاضی دانایی های جدید هستند.
با دلال‌پروری نمی‌توانید دانش‌بنیان شوید
وی با بیان اینکه دانش بنیان شدن یک لوازمی دارد، گفت: شما با دلال پروری نمی توانید دانش بنیان شوید. دانش بنیانی با یک اصلاحات بنیادی همراه است و در غیاب آن ها رخ نمی دهد. داده های رسمی میگوید تعداد واحد های صنفی توزیعی 6 برابر واحدهای صنفی تولیدی است. شما نمی توانید با این شیوه کسب و کار و آن شیوه بانکداری دانش بنیان شوید. چه کسی باور می کند که ما ادعای دانش بنیانی داریم اما در مجلس و دولت هیچ التزامی درباره کارکرد علم ارائه نشده است؟ گزارش های رسمی می گوید از 1370 تا 1400 حدود 350 میلیارد دلار دارایی بین نسلی خود را تحت عنوان کنترل نرخ ارز دود کرده ایم که با لحاظ کردن از دست رفتن 75 درصد از قدرت خرید دلار، می توان گفت نرخ ارز 18 هزار برابر شده است البته چقدر خدا رحم کرد که عزیزان می خواستند این نرخ را کنترل کنند وگرنه اگر می خواستند آن را رها کنند، چه اتفاقی رخ می داد!
مومنی خاطرنشان کرد: وقتی به جای تلاش برای نوشتن مقاله در خصوص بهره وری کل عوامل تولید، بهبود رابطه مبادله و بالا رفتن توان مقاومت برای نمایش دادن مقاله می نویسند، نتیجه این می شود که وقتی شاخص اندازه مقاله هایی که به طور متوسط در ایران به ثبت یک اختراع جدید منجر می شود را بررسی می کنیم، می بینیم که در ایران 167 برابر حوزه OECD مقاله داریم. ببینید چه هرز روی وحشتناکی به نام علم صوری و بدون کارکرد دنبال می کنیم. اگر این شاخص را با ژاپن مقایسه کنید آن 167 برابر، به 460 برابر می رسد. یعنی شما علم را به مثابه یک زینت توخالی در نظر می گیرید در حالیکه در آنجاهایی که توسعه صورت می گیرد، از بنگاه های صنعتی شروع می کنند لذا ما به جای ادا در آوردن باید با خودمان صادق باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه همچنین افزود: یکی از طنزهای تلخ این است که در دهه 1390 تعداد شرکت های دانش بنیان بیش از 100 برابر افزایش پیدا کرده اما اندازه تولید سرانه کشور بیش از 36 درصد سقوط کرده است. اگر در خانه کس است، همین یک حرف بس است. تمام فلاسفه علم می گویند علم و فناوری در جایی رشد می کند که سوالی یا مسئله ای وجود داشته باشد. اگر یک اختراع ابتدا در یک کشوری رخ می دهد به این خاطر است که آنجا تقاضایی برای این اختراع وجود داشته است لذا باید دید اگر حکومتی ادعای دانایی محوری می کند، چقدر تقاضا در آن وجود دارد چون در اینجا بالاترین سطح مسئولیت با حکومت است.
وی با اشاره به اینکه قاعده گذاری روی حقوق مالکیت دانایی، بزرگترین معمای نهادی طول تاریخ بشر است، گفت: نظام تبلیغات رسمی به جای پرداختن به این مسائل به یک سری مسائل فاقد نسبت با جامعه می پردازد. دیوید لندز در کتاب ثروت و فقر ملل راجع به فراز و فرود تمدن اسلامی می گوید اساس ماجرای انحطاط در جوامع اسلامی این است که اینها نوآوری ها را بدعت تلقی کردند سپس می گوید رمز عظمت و بالندگی تمدن اسلامی در سده های ظهور خود این بود که قدرت هضم و برخورد متساهل با دانایی های جدید را داشتند همانطور که پیغمبر(ص) با سنت های جاهلانه برخورد کردند. این برخورد بعمنای حذف و جذب نیست بلکه یک برخورد انتقادی و خلاق است. وقتیکه دانایی محوری یک نظام حیات جمعی است یعنی به همانگونه که به طرز سلوک، اندیشه، رواداری و میزان اخلاق ما وابسته است به صلاحیت های حکومت نیز وابسته است یعنی تولید ابتدا به ساکن قادر به رقابت با فعالیت های مفت خوارانه نیست. بنابراین حکومت است که یک نظام قاعده گذاری تعریف می کند که در آن هزینه فرصت فساد را بالا برده و تولید را تشویق می کند تا دانایی محوری امکان پذیر شود. متاسفانه محاسبات نشان می دهد که به جای تولید یک کالای معین، اگر آن را قاچاق یا از خارج وارد کنی، 11 تا 24 برابر بیشتر از تولید کننده سود می کنی در نتیجه از دل این مناسبات دانش بنیانی شدن بیرون نمی آید.
مومنی افزود: در تمام زمینه ها سرنا را از دهن گشاد نواخته ایم. تولید را به محملی برای سودآوری فعالیت های وارداتی و قاچاق تبدیل کرده ایم و به همین خاطر کمترین اهتمام به دانایی در فرآیندهای تولیدی ما مشاهده می شود. ما می دانیم در یک ساخت توسعه نیافته رانتی، معمولا ملاحظه کار ترین داده ها منتشر می شود. با این قید صفحه 50 سند ملی توسعه ی بخش کشاورزی و منابع طبیعی در آغاز برنامه 20 ساله دانش بنیان سازی ایران را ببینید، می گوید در دوره سال های 1370 تا 1380 از 3.5 میلیون نفر بهره بردار بخش کشاورزی، تنها برای 35 هزار نفر فرصت مهیا شده که یک بار تحت پوشش آموزش های مهارتی غیر رسمی قرار گرفته اند و می گویند اگر این روند ادامه پیدا کند 100 سال زمان نیاز است تا کشاورزان ما یک بار تحت آموزش قرار بگیرند. تا زمانی که ما کشاورزی خود را مجهز به تولید فناورانه نکنیم، فقر، فلاکت و بحران خصیصه ذاتی کشور ما خواهد شد. عین این قضیه در یک گزارش رسمی دیگر آمده مبنی براینکه بیش از 95 درصد بنگاه های صنعتی بزرگ مقیاس ایران اصلا واحدی به نام تحقیق و توسعه ندارند. حالا که کشاورزی و صنعت را رها کرده اید، مدام مقاله چاپ می کنید؟ نتیجه این کارها این است که هرکس که شرافت و صلاحیت بیشتری داشته باشد فشار معیشتی به او بیشتر است. اگر ما یک استراتژیست هایی داشته باشیم که به حکومتگران گرامی ما مشاوره دهند باید ذهن آنان را فعال کنند که چرا معلمان در این مملکت جدی ترین و فراگیر ترین قشر ناراضی شده اند؟ چرا بازنشسته ها که 30 سال عمر خود را گذاشته اند باید معترض شوند؟ اینها نتیجه پشت کردن به تولید است. یک روز تاخیر در فهم این قضیه یعنی تعمیق بحران.
وی خاطرنشان کرد: در دوره سال های 1380 تا 1396 گونه های متفاوت خام فروشی در ایران با جهش های صادراتی وحشتناک روبرو شدند. در این دوره حجم صادرات محصولات پتروشیمی که خام فروشی بزک شده است، 10 برابر، صدور آهن و فولاد خام 17 برابر و صدور سنگ آهن 39 برابر شده است. ای کاش دوستان اقتصادخوانده ما بگویند این 39 برابر دیگر به معنی تغییرات چنددرصدی نیست و هر یک برابرش به معنی 100 درصد افزایش است. به نام دانش بنیانی بی سابقه ترین صنعت زدایی در تاریخ اقتصادی معاصر ایران اتفاق افتاده است. گزارش رسمی وزارت کار گفته است در 8 ساله احمدی نژاد 7 هزار کارگاه ورشکسته شده اند. داده های سرشماری 1385 و 1390 حدود 621 میلیارد دلار به اقتصاد ایران تزریق شده اما خالص فرصت های شغلی بخش صنعت منفی 415 هزار نفر بوده است یعنی وقتی به سمت آن نمایش دادن های ظاهری رفتیم، چنین ماجراهایی ایجاد شد تا جاییکه حتی نظام دانایی ما با مشارکت زدایی و امنیتی کردن به شدت دفرمه شد.
مومنی در پایان سخنان خود گفت: ما باید بپذیریم قبل از آنکه ما بهره وری بخش کشاورزی خود را بالا ببریم و قبل ازینکه به یک شکل معقول و یک حدنصاب حداقلی از این صنعتی شدن بدوی عبور نکنیم، نمی توانیم دانش بنیان شویم. جامعه دانش بنیان، جامعه پس از قابلیت های مربوط به تولید انبوه صنعتی است که ما هنوز در اوایل آن گرفتار هستیم. اگر واقعا قرار بود ما دانش بنیان شویم وزیر صنعت نباید می گفت که ما واردات همه چیز را از فلان تاریخ آزاد می کنیم. اینگونه می توان از بانیان خیری که بحث دانش بنیانی را رونق بخشیدند سپاسگزاری کنیم لذا ما باید یک گزارشی از واقعیت های موجود و مرحله کنونی توان تولیدی خود ارائه کنیم و از ارائه حرف های دهن پر کن پرهیز کنیم چون دیدیم آن کسانی که با این حرف ها و نمایش ها وزیر و وکیل شدند، چه ماجراهایی برای شان پدید آمد. در تمام این دورانی که ما شاهد جهش چین، کره، سنگاپور و … بودیم، عده ای می گفتند اگر ما قابلیت های خود را در استفاده از نرم افزار بالا ببریم دانش بنیان می شویم در حالیکه تمام کشورهای موفق قابلیت های خود را در تولید سخت افزار های مایکروالکترونیک قرار دادند و از طریق آن تقاضا برای نرم افزار را ایجاد کردند.من هشدار می دهم که این مناسبات ما را در معرض وابستگی هایی قرار می دهد که تزلزل و بی ثباتی را بسیار فراتر از آنچه که تا امروز تجربه کرده بودیم، مشاهده خواهیم کرد.
*وبسایت جماران