نوشتهٔ لارنس ویتنر (استاد بازنشستهٔ تاریخ) در شبکهٔ اخبار تاریخی (HNN)، نشریهٔ کالج هنر و علوم دانشگاه جورج واشنگتن، ۸ ژوییه ۲۰۲۲ [۱۷ تیر ۱۴۰۱]
ترجمهٔ امید مجد – اختصاصی اندیشه نو
قرن‌ها و سال‌هاست که از نیروهای مزدور [نظامیان مزدبگیر و حرفه‌یی] در عملیات نظامی کوچک و بزرگ استفاده می‌شود؛ از سربازان حرفه‌یی استخدام شده برای جنگیدن با قدرتمندان اروپایی در قرن ۱۴ میلادی [تکاوران موسوم به «موغافاریون» در جنگ اسپانیایی‌ها با تُرک‌ها]، تا نیروهای رزمی بلَک واتر، شرکت خصوصی آمریکایی طرف قرارداد دولت آمریکا برای انجام عملیات خشونت‌آمیز در «جنگ علیه ترور» در اوایل قرن بیست‌ویکم.
شاید بتوان گفت که گروه واگنر، که یک شرکت در سایه و کمتر شناخته شدهٔ روسی است که به کسب‌وکار پُررونق به‌کارگیری نیروهای مزدور مشغول است، امروزه شرکت پیشگام در عملیات نظامی خصوصی در جهان باشد. دفتر مرکزی این شرکت که در حدود ۱۰هزار پرسنل نظامی در استخدام دارد، در شهر مولکینو (Molkino) روسیه، درست در کنار یکی از پایگاه‌های نظامی سازمان اطلاعات و امنیت نظامی روسیه (GRU) قرار دارد. این شرکت خصوصی برای عملیات گسترده و پراکنده‌اش در سراسر جهان، تا حدّ زیادی به تأیید [مستقیم و غیرمستقیم] دولت روسیه و زیرساخت‌های نظامی آن متکی است.
گروه واگنر را ظاهراً شخصی به نام دیمیتری اوتکین، از نظامیان پیشین روسیه، در سال ۲۰۱۴ تأسیس کرده است. اوتکین به‌قدری هیتلر را تحسین می‌کند که این سازمان نظامیان مزدور را به نام آهنگساز مورد علاقهٔ «پیشوا» [ویلهلم ریچارد واگنر] نام‌‌گذاری کرد. ولی حامی مالی گروه واگنر، فردی به نام یوگنی پریگوژین، الیگارش صاحب‌قدرت و نفوذ روس است که روابط نزدیکی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور آن کشور دارد. در وضعیتی که بسیاری از نظامیان پیشین روس داشتند، و خواهان بازپرداخت سریع‌تر بدهی‌هایشان و برخورداری از شغل و درآمدی مطمئن بودند، کار استخدام در این شرکت در همان سال تأسیس به‌سرعت پیش رفت. نخستین عملیات قابل‌توجه گروه واگنر در اواخر همان سال انجام شد، زمانی که دولت روسیه در حدود هزار سرباز مسلح این شرکت را با یونیفورم‌های بی‌نام و نشان به مناطق لوهانسک و دونتسک در اوکراین اعزام کرد تا از قیام جدایی‌طلبان طرفدار روسیه پشتیبانی کنند.
در این عملیات در اوکراین در سال ۲۰۱۴ و در عملیات بعدی این مزدوران، برون‌سپاری طرح‌های نظامی به گروه واگنر دو مزیت عمده برای دولت روسیه داشت. اول، امکان انکار آنها بود. کرملین در این موارد بی‌نام و نشان و عملیات سایه‌وار، می‌توانست حملهٔ نظامی به کشوری دیگر را انکار کند. علاوه بر این، اگر هر مشکلی در این گونه عملیات پیش آید- برای مثال، اگر سربازان روس متحمل تلفات زیادی شوند- کرملین می‌تواند از پیامدهای سیاسی داخلی چنین تلفاتی اجتناب کند. مارات گابیدولین، از فرماندهان پیشین این شرکت، می‌گوید سربازی که برای واگنر کار می‌کند، با مسئولیت خودش در آنجا شاغل است، زیرا شغلش رسماً وجود ندارد. وقتی این شرکت در روسیه یا در هیچ جای دیگری ثبت نشده است، در نتیجه کارکنان آن «در خلأ قانون» کار می‌کنند. به گفتهٔ گابیدولین، این در ضمن بدان معنی است که سربازان از هر گونه پیامد رفتارشان مبرّا هستند، چون کسی که «وجود ندارد»، می‌تواند هر کاری بکند.
در واقع، اعضای این ارتش مخفی روسیه، که رها از هر مسئولیت قانونی‌اند و پس از هر عملیات، به میدان دیگری اعزام می‌شوند، در برابر نقض حقوق بشر «مصونیت» دارند. [سال پیش] فیلمی از سربازان گروه واگنر منتشر شد که در سوریه برای حفظ دیکتاتوری اسد می‌جنگیدند. در این فیلم، سربازان در حالی که می‌خندند، استخوان‌های یک سرباز فراری ارتش سوریه را قبل از تکه‌تکه کردن و بریدن سرش، با چکش خرد می‌کنند. بازرسان سازمان ملل متحد سال گذشته گزارش دادند که نیروهای گروه واگنر در جمهوری آفریقای مرکزی غیرنظامیان را شکنجه کردند، به آنها تجاوز کردند، و به قتل رساندند، کودکان را به‌زور به عنوان سرباز استخدام کردند، و دست به غارت گسترده‌ای زدند. بنا به گزارش‌های منتشر شده، مزدوران شرکت واگنر در لیبی خانه‌های غیرنظامیان را با مواد منفجره متصل به صندلی توالت و خرس عروسکی تله‌گذاری کردند [تا به محض تماس، منفجر شود]. به گزارش دیده‌بان حقوق بشر، بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ عامل گروه واگنر در لیبی برای به قدرت رساندن یکی از جنگ‌سالاران عمل می‌کردند. آنها مین‌های زمینی ضدنفر در حومهٔ طرابلس کار گذاشتند که به کشته یا زخمی شدن (قطع دست و پا) تعداد زیادی از ساکنان غیرنظامی منجر شد.
نیروهای مسلح گروه واگنر به‌ویژه در آفریقا فعال بوده‌اند، و علاوه بر ایجاد وحشت و هراس در جمهوری آفریقای مرکزی و لیبی، در موزامبیک و سودان و مالی نیز فعالیت داشته‌اند. بر اساس گزارش مفصلی که نیویورک تایمز در ۳۱ مه ۲۰۲۲ منتشر کرد، این نیروها «با رهبران سیاسی و نظامی معیّنی متحد می‌شوند که بتوانند هزینهٔ خدمات این گروه را به صورت نقدی، یا با دادن امتیازهای پُرسود استخراج مواد معدنی گران‌بها مانند طلا، الماس، و اورانیوم، بپردازند.»
در کشور مالی، جایی که نظامیان حاکم اقدام به استخدام نیروهای مسلح واگنر برای مبارزه با شورشیان کردند، مزدوران واگنر در اواخر ماه مارس ۲۰۲۲ و زیر فرماندهی نظامیان حاکم، از هلیکوپتر به یک بازار شلوغ در شهر مورا یورش بردند و تعداد زیادی غیرنظامی را بازداشت کردند. طی پنج روز بعد از آن یورش، خانه‌ها را غارت کردند، روستاییان را به اسارت گرفتند، و شمار زیادی از آنها را اعدام کردند. به گزارش تایمز، روس‌ها «شهر را غارت کردند، مردم را بی‌رویّه در خانه‌ها کشتند، جواهرات را دزدیدند، و گوشی‌های تلفن همراه مردم را گرفتند تا هرگونه شاهد و مدرک را از بین ببرند.» به گفتهٔ شاهدان و تحلیلگران، کمترین برآورد شمار کشته‌شدگان در مورا بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر بوده است که بیشتر آنها غیرنظامی بودند.
پریگوژین، مدیر واگنر، در پاسخش به پرسش‌هایی که از او دربارهٔ این قتل عام شد، رهبر کنونی مالی، ارتش آن کشور، و اقدامات آن در مورا را ستود. او همچنین حضور عوامل واگنر در مالی را تکذیب کرد و این را که گروه واگنر حتی وجود دارد، «افسانه» خواند. اما سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در ماه مه امسال در تلویزیون ایتالیا گفت که گروه واگنر در واقع «برای امور تجاری» در کشور مالی حضور دارد و «خدمات امنیتی» ارائه می‌دهد. به گفتهٔ یک دیپلمات ارشد فرانسوی در مالی، در حدود هزار مزدور واگنر دست‌کم در ۱۵ پایگاه نظامی، پاسگاه انتظامی، و ایست بازرسی مستقرند.
جای تعجب نیست که عوامل واگنر برای کمک به جنگ روسیه در سال ۲۰۲۲ در اوکراین نیز اعزام شده‌اند. چند هفته پیش از تهاجم، بسیاری از نظامیان سابقه‌دار در عملیات گذشتهٔ واگنر دعوت شدند تا به آنچه «پیک‌نیک» در اوکراین تبلیغ میشد، بپیوندند. ولی برای پنهان کردن نیروهای واگنر، به واحدهای مزدور واگنر نام‌های جدیدی داده شد.
اریک پرینس، بنیان‌گذار بلَک واتر، برای اینکه در نبرد مزدوران عقب نیفتد، به جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، پیشنهاد کرد که او [به‌جای تانک و نفربر زرهی] جت‌های جنگندهٔ قدیمی‌تر آمریکا و خلبانان بازنشستهٔ آمریکایی را [که گویا در استخدام این شرکت‌اند] برای دفاع از اوکراین در برابر تهاجم روسیه به آن کشور اعزام کند. اما بایدن این طرح را رد کرد.
فعالیت‌های شرکت خصوصی واگنر نیز مانند فعالیت‌های دیگر شرکت‌های تأمین‌کنندهٔ مزدوران نظامی، در ادامهٔ همان روند تاریخی استخدام سرباز برای راه‌اندازی جنگ و انباشت ثروت است. بعید به نظر می‌رسد که بدون تقویت اساسی نهادهای امنیتی بین‌المللی، از جمله سازمان ملل متحد، بتوان مسئلهٔ عملیات گروه‌های نظامی مزدور را- مانند مسئلهٔ خودِ جنگ- حل کرد.
آیا ملت‌های جهان حاضرند این گام را بردارند؟ یا ترجیح می‌دهند با فجایع ناشی از فعالیت مزدوران امروزی بسازند؟
اندیشه نو: استفاده از تمام یا بخش‌هایی از این مطلب با ذکر منبع بدون مانع است.