خشکسالی بی‌سابقه ۲۹ استان ایران را تحت تأثیر قرار داده است. پیامدهای اجتماعی خشکسالی به روایت سازمان هلال احمر ایران هولناک‌اند: خالی شدن روستاها، بدترشدن وضعیت زندگی در شهرها، محدودشدن فعالیت‌های درآمدزا، تشدید آسیب‌پذیری و به‌حاشیه‌راندن زنان، و به خطر افتادن سلامت کودکان. در سال‌های اخیر شمار کودکان آسیب‌پذیر در اجتماع‌های روستایی و دورافتاده سه برابر شده است. حکومت اما به جای سرمایه‌گذاری برای رفع مشکل، به افزایش تمهیدهای پلیسی برای کنترل نارضایتی روی آورده است.
۲۲ مارس روز جهانی آب است و دومین روز سال و قرن جدید در ایران. بحران آب در ایران در سال پیشین شمسی به شکل وخیمی شدت گرفت. بهار سال گذشته سازمان هواشناسی ایران نسبت به «خشکسالی بی‌سابقه» و کاهش قابل توجه میانگین بارش خبر داد. همزمان ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی هم رو به کاهش است و خشک‌شدن آنها، به فرونشست زمین انجامیده است.
از ۳۱ استان ایران، ۲۹ استان تحت تأثیر این خشکسالی بی‌سابقه قرار گرفته اند. هفت استان در معرض وخیم‌ترین پیامدهای آن هستند: سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان، خوزستان، هرمزگان، اصفهان و خراسان رضوی.
در پاییز سال جاری، وزیر نیروی جمهوری اسلامی تأیید کرد که ۱۴۰۰ خشک‌ترین سال آبی ایران در نیم‌قرن اخیر بوده است. علی اکبر محرابیان ۲۷ مهر هنگام بازدید از سد اکتابان همدان گفت که حجم ذخیره آب پشت سدهای ایران به ۱۸ میلیارد متر مکعب رسیده درحالی‌که مهر سال گذشته ۲۵ هزار میلیارد متر مکعب بوده است.
محرابیان از کاهش ۵۰ درصدی بارش نسبت به سال گذشته خبر داد و در عین حال گفت که مجموع مصرف آب آشامیدنی و مصرفی در صنعت از ۷۸ میلیارد متر مکعب در ۱۳۸۰ به ۱۰۰ میلیارد متر مکعب در ۱۴۰۰ رسیده است: کمبود بحرانی آب همزمان با افزایش شدید مصرف.
این دو دست در دست یکدیگر باعث شده که استخراج آب از سفره‌های زیرزمینی نیز به شکلی ویرانگر افزایش یابد. به گفته محمدرضا بختیاری، مدیرعامل آب و فاضلاب استان تهران، میزان برداشت بیش از حد مجاز از منابع زیرزمینی آب به ۱۵۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.
روح‌الله نوری متخصص منابع آب در دانشگاه اولو و همکارانش، ژوئن سال گذشته میلادی در تحقیقی نشان دادند که ایران در حال خشک کردن سفره‌های آب زیرزمینی خود است. آنها با بررسی داده‌ها در سطح کشور هشدار دادند که استخراج آب از منابع زیرزمینی در ایران بیش از آن است که بتواند به شکل طبیعی جبران شود.
۶۰ درصد کل منابع آبی مورداستفاده در ایران منابع زیرزمینی هستند و تقریباً به طور کامل در بخش کشاورزی مصرف می‌شوند.
بنا به پژوهش نوری و همکاران، بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ شمار چاه‌ها و دیگر تأسیساتی که در ایران از داخل زمین آب استخراج می‌کردند، دو برابر شده است اما میزان استخراج آب از آنها ۱۸ درصد کاهش یافته است. در این سال‌ها به طور متوسط سطح ایستایی آب سالانه نیم متر پایین‌تر رفت و آب بسیاری از چاه‌ها شورتر شد.
بحران از نگاه هلال احمر
سازمان هلال احمر ایران سوم مارس، ماه میلادی جاری درخواست کمک سالانه ۹ میلیون و نیم دلاری برای امدادرسانی به اجتماع‌های آسیب‌دیده در بحران آب و خشکسالی را به دفتر هماهنگی امور بشردوستانه ملل متحد ارائه داد. این سازمان اعلام کرده تلاش‌های خود در راستای پاسخ به قربانیان خشکسالی را از ژوئیه ۲۰۲۱ و با بودجه‌ای اضطراری حدود ۸۰۰ هزار دلار آغاز کرده است.
در گزارشی از بحران آب همراه این درخواست کمک، سازمان هلال احمر می‌نویسد:
«فقدان عرضه آب امن و کافی برای شرب، بهداشت، کشاورزی، دامداری و تولید برق، فشاری ویرانگر و هرچه غیرقابل تحمل‌تر بر سلامت خانوارها، درآمد، و نیز تشدید گرایش‌های منفی اجتماعی و مکانیسم‌های منفی سازگاری وارد می‌آورد.»
بنا به تخمین هلال احمر، ۴,۸ میلیون تن در معرض خطر متوسط یا بالای پیامدهای خشکسالی قرار دارند و اغلب آنها در منطقه‌های دورافتاده و روستایی زندگی می‌کنند.
خشکسالی باعث شده که نهادهای دولتی و امدادرسان به تانکرها و بطری‌های آب آشامیدنی وابستگی زیادی پیدا کنند؛ و همچنین روند مهاجرت از مناطق روستایی به شهری را افزایش داده است.
به گزارش هلال احمر، «افراد یا خانوارهای بسیاری از روستاها به منطقه‌های شهری نقل مکان کرده اند که به خالی شدن روستاها و بدترشدن وضعیت زندگی در منطقه‌های شهری انجامید. فعالیت‌های درآمدزا برای مردم هر چه محدودتر می‌شوند، قیمت خوراک دام رو به افزایش است، و آنهایی که به حد کافی خوشبخت هستند که سکونتگاه رسمی داشته باشند، با افزایش قیمت زمین و اجاره ملک رویارو هستند».
این گزارش نسبت به اثر خشکسالی بر دو گروه هشدار ویژه می‌دهد: زنان و کودکان. به نوشته گزارش، بحران آب باعث تشدید آسیب‌پذیری‌های موجود زنان و به‌حاشیه‌راندن هر چه بیشتر آنها می‌شود و کودکان را نیز با مشکلات سلامت همچون بیماری‌های پوستی و چشمی و تنفسی روبرو می‌کند.
بنا به تخمین سازمان هلال احمر ایران، در سال‌های اخیر شمار کودکان آسیب‌پذیر در مناطق روستایی و دورافتاده سه برابر شده است که مستقیماً به ریزگردها و عدم دسترسی به آب پاکیزه مرتبط است.