صعود قابل توجه قیمت مواد غذایی در ایران نگرانی‌ها را برای افزایش سوءتغذیه و رشد هزینه‌های درمانی افزایش داده است. حالا ایران یکی از پنج کشور جهان با بیشترین نرخ تورم است و در این میان نرخ تورم اقلام خوراکی در کشور حتی به سه رقم رسیده است.
در همین زمینه یکی از مدیران وزارت بهداشت از رشد سوءتغذیه کودکان در استان‌های محروم خبر داده و به رشد دو برابری سوءتغذیه کودکان زیر 5 سال در سیستان و بلوچستان اشاره کرده است.
همچنین نتایج پژوهش انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی حاکی از آن است که حدود یک سوم سالمندان تهرانی در معرض سوءتغذیه قرار دارند.
تورم سه رقمی مواد غذایی در ایران
بر اساس گزارش صندوق پول ایران در حال حاضر یکی از پنج کشور جهان با بیشترین نرخ تورم است و همین مساله معیشت تعداد زیادی از شهروندان ایرانی را زیر فشار مضاعف قرار داده است.
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم عمومی کشور در شهریور سال 1400 به 45.8 درصد رسیده است که البته در دهک‌های مختلف هزینه‌ای در بازه ۴۵.۵ درصد برای دهک ششم تا ۴۹.۴ درصد برای دهک دهم نوسان دارد.
در این میان بازار مواد غذایی در ایران وضعیت وخیم‌تری را پشت سر می‌گذارد و حالا نرخ تورم مواد غذایی با نرخ تورم عمومی کشور فاصله زیادی دارد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم 12 ماهه در گروه خوراکی‌ها بین 61.3 برای دهک دوم تا 57.5 درصد برای دهک دهم است.
این موضوع در حالی است که بررسی تفکیکی نرخ تورم اقلام خوراکی نشان می‌دهد که تورم برخی اقلام سه رقمی شده است. به عنوان مثال آخرین گزارش‌های مرکز آمار از نرخ تورم حاکی از آن است که نرخ تورم روغن، شکر و کره بالای 100 درصد بوده است و برخی اقلام کشاورزی مانند نخود، هویج، قارچ و… حتی نرخ تورمی تا 250 درصد نیز تجربه کرده‌اند.
سقوط سرانه مصرف مواد غذایی در ایران
افزایش قابل توجه مواد غذایی در بازار ایران در شرایطی رخ می‌دهد که سرانه مصرف بسیاری از اقلام خوراکی را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده است تا آنجا که سرانه مصرف برخی از اقلام خوراکی از جمله محصولات پروتئینی ظرف یک دهه، کاهش هشداردهنده تا 50 درصد داشته است.
کاوه زرگران، عضوهیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران از نتایج یک پژوهش این مرکز درباره سرانه مصرف مواد غذایی در ایران خبر داده و به دنیای اقتصاد گفته است که ایرانیان در مقایسه با دهه ۸۰ غذای کمتری می‌خورند و در عین حال هزینه بیشتری بابت خوراکی‌های مختلف اعم از گوشت، لبنیات، برنج و قند و شکر می‌پردازند.
به گفته زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهرانی، طبق داده‌های مرکز آمار ایران، در فاصله زمانی ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ سرانه مصرف آبزیان در کشور ۵۰ درصد و گوشت قرمز۴۶ درصد کاهش یافته است.
او با استناد به گزارش مرکز آمار، از کاهش شدید سرانه مصرف برخی از اقلام غذایی نیز خبر داده است. زرگران گفته «این آمار نشان می‌دهد که سرانه مصرف آبزیان طی یک دهه اخیر کاهش ۵۰ درصدی داشته به‌طوری که از ۴ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به ۲ کیلوگرم در سال ۹۹ کاهش یافته است. سرانه مصرف گوشت قرمز نیز طی این مدت با کاهش ۴۶ درصدی مواجه شده و از ۱۳ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به ۷ کیلوگرم در سال گذشته کاهش یافته است».
همچنین به گفته او «سرانه مصرف قند و شکر طی یک دهه اخیر به میزان ۳۳ درصد کاهش یافته و از ۲۴ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ به ۱۶ کیلوگرم در سال ۹۹ رسیده است. سرانه مصرف برنج در سال ۱۳۹۰ که ۴۴ کیلوگرم بود نیز به۳۳ کیلوگرم در سال گذشته کاهش یافته و افت سرانه مصرف ۲۵ درصدی را نشان می‌دهد و سرانه مصرف لبنیات هم طی این مدت با افت ۱۷ درصدی مواجه شده و سرانه مصرف این محصولات برای خانوار ایرانی که در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۲۷ کیلوگرم بود به ۱۰۶ کیلوگرم در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است. افت شدید سرانه مصرف این اقلام، زنگ خطری جدی برای امنیت غذایی کشور به صدا درآورده است».
این موضوع در حالی رخ می‌دهد که پیش از این هم، سرانه مصرف بسیاری از اقلام هرم غذایی در ایران از میانگین جهانی پایین‌تر بود. به عنوان مثال سرانه مصرف آبزیان در ایران یک سوم میانگین جهانی و سرانه مصرف گوشت حدود نصف میانگین جهانی ارزیابی شده بود و در مقابل به نظر می‌رسید که مردم برای تامین کالری مورد نیاز خود، خوراکی‌های ارزان‌تر را جایگزین کرده‌اند. به طوری که سرانه مصرف شکر در ایران به حدود سه برابر میانگین جهانی رسیده و این وضعیت درباره روغن یا نوشابه و… نیز تجربه می‌شد.
با این حال تورم سنگین موجب شده که همین جیره غذایی ایرانی‌ها دوباره دستخوش تغییرات قابل ملاحظه کمی و کیفی شود و در همین زمینه زنگ هشدارهای متعددی شنیده شود.
نگرانی جدی برای سوءتغذیه در استان‌های محروم
زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با اشاره به تورم سنگین مواد غذایی در بازار ایران به ایلنا گفته است: «افزایش ناامنی غذایی که به ویژه در مناطق محروم کشور مشاهده شده است، منجر به افزایش شیوع سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال و دیگر گروه‌های آسیب‌پذیر تغذیه‌ای مانند مادران باردار و نوجوانان، کمبود ریزمغذی‌ها مانند کمبود آهن، روی، ویتامین آ و کمبود دریافت مواد پروتئینی که شواهد کمبود آن همیشه در کشور وجود داشته است، خواهد شد.»
او درباره وضعیت امنیت غذایی کشور تاکید کرد: «در شرایط فعلی با بحران کرونا و تبعات اقتصادی آن مواجه هستیم و عده‌ای از مردم شغلشان را از دست داده‌اند و یا درآمدشان کم شده است. از طرفی شاهد تغییرات آب وهوایی و خشکسالی نیز هستیم و خشکسالی در یکی دو سال اخیر باعث شده است که با کاهش تولید مواد غذایی در کشور مواجه باشیم و مساله دیگر این است که به دلیل تحریم‌های اقتصادی، مشکلاتی که در واردات و صادرات مواد غذایی در کشور وجود دارد، افزایش قیمت مواد غذایی و گرانی‌ها همگی دست به دست هم داده‌اند که خطر ناامنی غذایی در کشور مخصوصا در اقشار کم درآمد و دهک‌های درآمدی پایین افزایش یابد.»
عبداللهی همچنین گفته است که وضعیت چند استان کم‌برخوردار کشور از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی و خوزستان به لحاظ امنیت غذایی نامطلوب‌تر است و درحال حاضر این نگرانی وجود دارد که باتوجه به مواردی که به آن اشاره شد، یعنی خشکسالی و وضعیت اقتصادی، شرایط در استان‌های کم برخوردار بدتر و ناامنی غذایی بیشتر شود.
رشد 2 برابری سوءتغذیه کودکان زیر 5 سال برخی استان‌ها
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در ادامه به رشد دو برابری سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال در سیستان و بلوچستان اشاره کرده و توضیح داد: «سوءتغذیه کودکان زیر پنج سال خود را به صورت لاغری، کم وزنی، کوتاه قدی نشان می‌دهد و شواهدی نیز وجود دارد که در برخی از استان‌ها همزمان با کرونا و تورم، میزان سوءتغذیه نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده است. برای مثال پیش از سال ۹۹ یعنی قبل از شیوع کرونا، میزان لاغری که یکی از شاخص‌های سوءتغذیه کودکان است در سیستان و بلوچستان درحدود شش یا هفت درصد بوده است اما این رقم درحال حاضر به حدود ۱۲ درصد رسیده است. در استان خراسان جنوبی این میزان در سال ۹۶ که کرونا شیوع پیدا نکرده بود و خشکسالی و قیمت مواد غذایی نیز به این اندازه نبود، در حدود ۵ درصد بوده است که درحال حاضر به ۸ درصد رسیده است.»
عبداللهی همچنین توضیح داده است: «زمانی که افزایش ناامنی غذایی و دسترسی به مواد دارای ارزش تغذیه‌ای کم می‌شود، مردم باید خودشان را با منابع ارزان‌تر انرژی مثل روغن، نان و برنج و مواد نشاسته‌ای سیر کنند. این باعث افزایش چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی بیشتر می‌شود، کما اینکه شده است و انتظار می‌رود شیوع بیماری‌های غیرواگیر هم در شرایط فعلی گرانی اقلام غذایی وعدم دسترسی اقتصادی به غذاهای دارای ارزش غذایی بیشتر شود.»
او افزود: «هرشکلی از سوءتغذیه که رخ می‌دهد، مانند لاغری، چاقی و کمبود ریزمغذی‌ها موجب افزایش موارد ابتلا به بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آنها، کاهش بهره هوشی و کوتاه قدی کودکان و نوجوانان می‌شود. سوءتغذیه مادر باردار نیز می‌تواند در دوره جنینی باعث مشکل در تکامل مغزی جنین شود و بهره هوشی‌اش پایین بیاید و دچار ناتوانی جسمی و ذهنی شود. این نوزادان با وزن کم به دنیا می‌آیند و مرگ و میر، ریسک دیابت و چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی و ابتلا به بیماری‌های مختلف در آینده برای آنها بیشتر است که هزینه‌های بالایی را به بخش بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌کند و سوءتغذیه در کودکان نیز موجب کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی و در نتیجه هدر رفت سرمایه‌گذاری‌های آموزشی می‌شود.»
این مقام مسئول در ادامه پییشنهاد داده است که برای مهار بخشی از تبعات سوءتغذیه طرح شیر مدارس دوباره احیا شود و برای مواد مغذی و غذاهای اصلی دهک‌های پایین یارانه در نظر گرفته شود و به منابع پروتئینی مانند گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و لبنیات که به شدت گران است، یارانه غذا تعلق بگیرد.
یک سوم سالمندان ایرانی در معرض سوءتغذیه هستند
گذشته از کودکان، پژوهش‌ها حاکی از آن است که وضعیت تغذیه سالمندان ایرانی هم در شرایط مناسبی قرار ندارد و این مساله سبب می‌شود که هزینه‌های درمانی این گروه روند صعودی به خود بگیرد. بر اساس گزارشی که مهر به تازگی منتشر کرده است نتایج یک تحقیق روی سالمندان شهر تهران نشان داد که نزدیک به یک سوم سالمندان تهرانی در معرض سوءتغذیه هستند.
بر اساس این گزارش انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی اعلام کرده است که کیفیت و تنوع دریافت غذایی اکثر سالمندان نیاز به بهبود داشت و میانگین کفایت دریافت برخی مواد مغذی آنها کمتر از مقدار توصیه شده بود و حدود یک سوم از سالمندان در معرض خطر سوءتغذیه و حدود یک چهارم آنها در معرض افسردگی قرار داشتند و فراوانی ناامنی غذایی شدید در سالمند سنین بالاتر افزایش می‌یافت.
بر این اساس و طبق تعریف سند ملی سالمندی، افراد دارای سن ۶۰ سال و بالاتر، سالمند در نظر گرفته شده‌اند و با رشد سریع سالمندی پیش بینی می‌شود نزدیک به یک چهارم از جمعیت ایران در دهه‌های آتی در این رده سنی قرار گیرند که همین مساله هزینه‌های درمانی کشور را در سال‌های آینده صعودی خواهد کرد.
در ادامه این گزارش انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی پیشنهاد کرده است که تهیه و توزیع سبد غذایی حمایتی برای سالمندان آسیب‌پذیر از نظر اقتصادی و اجتماعی باید در اولویت قرار گیرد.
سپید