نیما شایان-خبر‌نگار
درحالی‌که در روزهای گذشته اعلام شده بود نیمی از کنکوری‌ها با وجود مجاز بودن، انتخاب رشته نمی‌کنند و خیلی از صندلی‌های دانشگاهی در کشور مشتری ندارند، حالا معلوم شده در سال تحصیلی جدید بسیاری از رشته‌ها در دانشگاه‌ها با کاهش ظرفیت یا حتی حذف کامل از چرخه پذیرش دانشجو مواجه شده‌اند.
ثبات آماری تعداد دانشجویان و رشته‌محل‌های مقطع کارشناسی در دو سه سال اخیر این انتظار را ایجاد می‌کند که در سال تحصیلی جدید شاهد تغییر آنچنانی در تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی نباشیم، اما بررسی‌ها حاکی از حذف یا اضافه شدن برخی کدرشته‌ها و همچنین کم شدن ظرفیت پذیرش در برخی رشته‌ها و به‌عبارتی خلوت شدن برخی کلاس‌هاست.
کاهش 30درصدی ظرفیت ادبیات فارسی و عرب
بررسی ما نشان می‌دهد در کنکور 1400حدود 60درصد از دانشگاه‌هایی که دوره روزانه با آزمون رشته زبان و ادبیات فارسی را در مقطع لیسانس ارائه می‌کنند، ظرفیت پذیرش خود در این رشته را نسبت به سال گذشته تا 30درصد کاهش داده‌اند؛ به همین میزان از مجموع ظرفیت دوره روزانه رشته زبان و ادبیات عربی هم کم شده است. در برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه مازندران این رشته با کاهش 40درصدی روبه‌رو بوده است. در رشته جغرافیا نیز تعداد قابل‌توجهی از دانشگاه‌هایی که این کدرشته را دارند در دوره روزانه باآزمون خود به کاهش حتی تا 40درصد ظرفیت پذیرش اقدام کرده‌اند.
افزایش پذیرش در رشته‌های پزشکی
از آن طرف ظرفیت پذیرش روزانه باآزمون 3رشته پرطرفدار گروه پزشکی شامل رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی در بیشتر دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور روند افزایشی داشته است؛ به‌طوری‌که امسال از ظرفیت ۵۹هزار و ۳۳۶ نفری پذیرش در گروه علوم تجربی در رشته‌های باآزمون حدود ۱۴ درصد به 3رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی اختصاص یافته است. این افزایش ظرفیت نسبت به سال گذشته در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تهران، شهیدبهشتی و سبزوار برابر 20درصد، در علوم پزشکی مشهد 17درصد و در علوم‌پزشکی تبریز، ارومیه و اصفهان 10درصد بوده است. بیشترین افزایش ظرفیت روزانه باآزمون در رشته پزشکی با 65و 50درصد در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کاشان و ایلام بوده است.
حذف‌شده‌های رشته هنر و زبان خارجی
در بررسی رشته‌محل‌های روزانه باآزمون گروه‌های آزمایشی هنر و زبان خارجی نیز شاهد حذف برخی کدرشته‌ها نظیر رشته باستان‌شناسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه محقق اردبیلی، رشته‌های کتابت و نگارگری دانشگاه شاهد، رشته ادبیات نمایشی از دانشگاه دامغان و رشته آموزش زبان انگلیسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه‌های شهرکرد و رازی کرمانشاه هستیم. دانشگاه‌هایی نظیر ارومیه در رشته‌های مرمت بناهای تاریخی و نقاشی با کاهش 30درصدی ظرفیت، بیرجند در رشته صنایع‌دستی با کاهش 45درصدی ظرفیت، سمنان در رشته‌های صنایع‌دستی، فرش و مرمت بناهای تاریخی با کاهش حدود 50درصدی ظرفیت، دانشگاه صداوسیما با کاهش نزدیک 30درصدی ظرفیت رشته کارگردانی تلویزیونی و هرمزگان با کاهش 30درصدی ظرفیت پذیرش رشته صنایع‌دستی مواجه بوده‌اند. البته در گروه آزمایشی هنر شاهد هستیم که آموزشکده‌های فنی‌وحرفه‌ای دختران در شاهرود در رشته طراحی لباس، بوشهر برای رشته طراحی و چاپ پارچه و دانشکده فنی‌وحرفه‌ای پسران تهران در رشته گرافیک از ظرفیت نوبت دوم خود کم کرده و به ظرفیت پذیرش روزانه باآزمون خود در این رشته‌ها اضافه کرده‌اند.
برخی دانشگاه‌ها نظیر دانشگاه هنر شیراز اعلام کرده‌اند که برخلاف سال گذشته برای ورودی‌های جدید خوابگاه ندارند؛ طبق اعلام این دانشگاه، در رشته‌هایی نظیر ادبیات نمایشی، ارتباط تصویری، باستان‌شناسی و موزه که قبلا در پذیرش آنها هیچ‌گونه محدودیت جنسیتی نبوده، امسال ظرفیت پذیرش به‌طور مساوی بین داوطلبان زن و مرد تقسیم می‌شود.
علت کاهش ظرفیت برخی رشته‌ها چه بود؟
عبدالرضا اوحدی‌همدانی، مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی وزارت علوم در گفت‌وگو با همشهری درباره چرایی کاهش قابل توجه ظرفیت رشته‌محل‌ها در برخی دانشگاه‌های کشور، از یک روند کاهشی در ظرفیت پذیرش برخی رشته‌ها در کشور پرده برداشت و گفت: «امسال تصمیمی که به‌طور جدی در الگوی جدید تخصیص ظرفیت در شورای‌عالی گسترش آموزش‌عالی تصویب شد، این بود که ظرفیت‌ها براساس تعداد و مرتبه هیأت علمی هر دانشگاه تخصیص داده شود؛ چون تعداد دانشجویی که پذیرش می‌شود باید با تعداد و مرتبه هیأت‌علمی تناسب داشته باشد؛ بنابراین امسال یک روند کاهشی با شیب تدریجی در ظرفیت پذیرش برخی رشته‌ها چه در مجموعه دانشگاه‌های دولتی و چه در مجموعه مؤسسات و دانشگاه‌های غیرانتفاعی به‌دلیل اینکه هیأت علمی کافی نداشته‌اند، دیده می‌شود. البته کمی مساعدت هم به دانشگاه‌هایی که متعهد شده‌اند هیأت علمی لازم را تامین کنند، صورت گرفته است.»
او افزود: «بخشی از اختیار تعیین ظرفیت دانشگاه‌ها در اختیار کامل دانشگاه‌ها قرار دارد. دانشگاه‌ها ممکن است در یک سال در برخی کد رشته محل‌ها، ظرفیت را براساس نیاز بازار یا اشباع بودن بازار افزایش یا کاهش دهند. البته دانشگاه‌ها تغییر ظرفیت پذیرش در یک رشته را با توجه به شرایط هیأت علمی فعال در دانشگاه نیز مدیریت می‌کنند؛ بنابراین همیشه تغییر و نوساناتی در ظرفیت پذیرش رشته‌محل‌ها داریم و این طبیعی است.»
مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی درباره دلایل حذف برخی رشته‌ها از دفترچه آزمون امسال نیز می‌گوید: «یکی از دلایل حذف رشته از دفترچه انتخاب رشته، خواست دانشگاه است. دانشگاه‌ها حتی می‌توانند به خواست خود و به هر دلیلی در رشته‌هایی که مجوز ارائه آنها را دارند در یک سال دانشجو بپذیرند و در یک سال هم ظرفیت پذیرش در آنها را صفر کنند. همچنین یکی از دلایل صفر شدن پذیرش دانشجو در برخی رشته‌ها انباشتگی فارغ‌التحصیل در آن رشته‌هاست. برخی دانشگاه‌ها نیز در برخی رشته‌ها مجوز یک‌بار پذیرش می‌گیرند، اما برای تبدیل مجوزشان از یک‌بار پذیرش به مجوز قطعی اقدامی انجام نمی‌دهند؛ بنابراین این رشته‌محل‌ها خودبه‌خود از دفترچه انتخاب رشته حذف می‌شوند. یک دلیل دیگر برای حذف برخی کدرشته‌ها از دفترچه انتخاب رشته این است که یک رشته به‌طور کلی منسوخ می‌شود و قاعدتا دیگر هیچ دانشگاهی نمی‌تواند در آن رشته نسبت به پذیرش دانشجو اقدام کند.»
نبود تقاضا یا بازار کار نامناسب برخی از رشته‌ها که منجر به رسوب فارغ‌التحصیلان آنها می‌شود، نکته دیگری است که مدیرکل دفتر گسترش آموزش عالی به‌عنوان عامل کم شدن یا حذف برخی رشته‌ها از دفترچه آزمون نام می‌برد و به همشهری می‌گوید: «دانشگاه وقتی در یک رشته‌محل ظرفیتی را اعلام می‌کند، اما می‌بیند فقط به اندازه نیمی از این ظرفیت متقاضی و ثبت‌نامی داشته یا متقاضی باکیفیت برای آن رشته وجود نداشته است، طبیعی است که تصمیم می‌گیرد ظرفیت پذیرش در آن رشته را کم یا حتی صفر کند. از میان گروه‌های مختلف شاهد کاهش متقاضی به‌طور شدید در گروه علوم پایه هستیم. وقتی برای متقاضی در جامعه شغل مناسب وجود نداشته باشد، متقاضی آن رشته‌ها کم می‌شود. این موضوع که پیدا کردن شغل برای فارغ‌التحصیلان برخی رشته‌ها سخت است، روی انتخاب‌های نسل بعدی داوطلبان آموزش عالی نیز تأثیر می‌گذارد. البته امسال عموم رشته‌محل‌های دانشگاه‌های باکیفیت همان ظرفیت سابق را دارند و کمتر به سمت کاهش ظرفیت رفته‌اند.»
تغییر برنامه درسی 100رشته تحصیلی
علاوه بر کاهش ظرفیت برخی رشته‌محل‌ها، یکی دیگر از تغییراتی که دانشجویان 100رشته تحصیلی که البته بیشتر آنها در رشته‌های علوم انسانی و فنی‌مهندسی تحصیل می‌کنند، با آن مواجه خواهند شد، تغییر برنامه‌های درسی‌شان است. محمدرضا آهنچیان، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در این‌باره اعلام کرد: «در مجموع رشته‌های دانشگاهی 3هزار برنامه درسی داریم که خیلی از آنها مربوط به قبل یا اوایل انقلاب اسلامی بوده است که دفتر برنامه‌ریزی آموزش‌عالی طی4سال اخیر نسبت به بازنگری 360برنامه درسی اقدام کرده است. این بازنگری برنامه‌های درسی قدیمی بیشتر در گروه‌های علوم‌انسانی و فنی‌مهندسی صورت گرفته است. یک‌چهارم برنامه‌های درسی که در 4سال اخیر بازنگری شده‌اند، یعنی حدود 100برنامه درسی بازنگری‌شده برای نخستین‌بار از سال تحصیلی جدید در دانشگاه‌ها اجرا می‌شود.»
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی همچنین از پذیرش 10رشته جدید در سال تحصیلی پیش‌رو خبر داد و عنوان کرد: «رشته‌های جدید نیز براساس نیازهایی که در دستگاه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و به‌طور کلی در جامعه حس شده و در زمینه آنها تقاضا به‌وجود آمده است، راه‌اندازی می‌شوند و برنامه درسی آنها در کارگروه‌های تخصصی 63گانه دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی بررسی یا تدوین می‌شود. برنامه درسی 35رشته جدید طی 4سال گذشته تدوین شده است که بیشتر این رشته‌های جدید در گروه علوم انسانی بوده است. 10رشته در سال تحصیلی جدید برای نخستین بار وارد آموزش‌عالی کشور شده است که رشته‌هایی نظیر مطالعات اسلام معاصر و غرب‌شناسی انتقادی ازجمله این رشته‌های جدید هستند.»
ظرفیت 2706 رشته محل پیام‌نور صفر شد
ظرفیت ۲ هزار و ۷۰۶ رشته محل در مقطع کارشناسی دانشگاه پیام‌نور در راستای ساماندهی رشته‌های تحصیلی، دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی و مراکز و واحدهای این دانشگاه، صفر شده است. درعین‌حال، محمدرضا زمانی، رئیس دانشگاه پیام‌نور از پذیرش دانشجو در 400رشته تحصیلی جدید این دانشگاه خبر داده و می‌گوید: «مجوز پذیرش دانشجو در بیش از ۴۰۰ رشته در مقطع کارشناسی گرفته شده و بر این اساس، دانشگاه پیام‌نور در برخی از رشته‌های مختلف مدیریت، مانند مدیریت بیمه و مدیریت کسب‌وکار برای نخستین بار دانشجو پذیرش می‌کند. این رشته‌ها جزو رشته‌هایی هستند که اکثر جوانان به‌دنبال آنها هستند و بازار کار خوبی دارند. پذیرش دانشجو در رشته‌های جدید، براساس آنچه در دفترچه آزمون سازمان سنجش ذکر شده است یعنی از 2 طریق سوابق تحصیلی و آزمون انجام می‌شود.» مرتضی محسنی، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام‌نور نیز درباره حذف رشته‌های کم‌طرفدار و نامتناسب با نیاز بازار کار در دانشگاه پیام نور می‌گوید: دانشگاه پیام نور توانست با اصلاح بسیاری از فرایندها گام‌های بسیار ارزشمندی در حوزه معاونت آموزشی بردارد و یکی از مهم‌ترین این فعالیت‌ها که برای دانشجویان آینده این دانشگاه بسیار مطلوب است، حذف رشته‌های کم طرفدار و نامتناسب با نیاز بازار بوده است.