نرخ مشارکت اقتصادی زنان در چهل سال گذشته هیچگاه به بیست درصد هم نرسیده است. از آنجا که برخی ممکن است برای توجیه ناکامی ها و ضعف ها برخی مشکلات را مشکل جهانشمول معرفی می کنند تا از بار مسؤولیت بکاهند، اما در موضوع مشارکت اقتصادی زنان، مقایسه وضعیت کشورها نشان می دهد که ایران از این بابت نسبت به سایر کشورها وضعیت اسف باری دارد و همیشه یکی از چند کشوری است که نامشان در قعر جدول رده بندی آمده است.
صرفنظر از نگاهی که اساساً با حضور و مشارکت اجتماعی و اقتصادی زنان از جمله کار مزدی مخالف است و وظیفه زن را جلب رضایت شوهر و پرورش فرزند می داند، در میان کسانی که مخالفتی ابراز نمی کنند، دو دیدگاه به اشتغال زنان وجود دارد. در دیدگاه اول اشتغال حق زنان شمرده می شود و طبق آن نیاز انسانی زنان برای تعالی و خودشکوفایی در زندگی از طریق ورود به عرصه عمومی و به خصوص اشتغال برآورده می شود و بنابراین نه تنها در اشتغال زن چون و چرا نمی کند، بلکه فراهم کردن زمینه اشتغال را ضروری می داند. دیدگاه دوم به ظاهر مخالفتی با کار زنان ندارد، اما آن را به مثابه یک حق نیز تلقی نمی کند، یعنی این باور وجود ندارد که زنان نیز همچون مردان به اشتغال نیاز دارند. در این دیدگاه اشتغال زنان یک امکان است که شدن یا نشدن اش بستگی به شرایط و عوامل مختلف دارد. بنابراین اشتغال زنان یک امر ضروری به حساب نمی آید و زنان تنها در برخی مشاغل اجازه کار دارند. نقش خانگی زنان مثل مادری و همسری اولویت شمرده می شود و چنانکه زن بین دو راهی کارخانگی و کار مزدی قرار گرفت، باید کارمزدی را کنار بگذارد. همچنین اگر شرایط نامناسب اقتصادی مثل بحران کووید ۱۹ رخ دهد یا سیاست تعدیل نیرو اتخاذ شود، زنان قبل از همه از کار رانده می شوند، چون کار آنها ضروری نیست و نقش نان آوری برای آنها به رسمیت شناخته نمی شود.
دیدگاه دوم در چهار دهه گذشته دیدگاه مسلط بوده و از همین رو وضعیت اشتغال زنان، در طی این سالها بهبودی نداشته و نرخ مشارکت اقتصادی زنان در چهل سال گذشته هیچگاه به بیست درصد هم نرسیده است. از آنجا که برخی ممکن است برای توجیه ناکامی ها و ضعف ها برخی مشکلات را مشکل جهانشمول معرفی می کنند تا از بار مسؤولیت بکاهند، اما در موضوع مشارکت اقتصادی زنان، مقایسه وضعیت کشورها نشان می دهد که ایران از این بابت نسبت به سایر کشورها وضعیت اسف باری دارد و همیشه یکی از چند کشوری است که نامشان در قعر جدول رده بندی آمده است.
وضعیت نامطلوب اشتغال زنان، تنها به این محدود نمی شود که درصد اشتغال زنان ناچیز است، بلکه موضوع مهم تر این است که اکثر زنان شاغل در بخش غیر رسمی بازار کار مشغول هستند و کارهایی را به عهده گرفته اند که دستمزد اندکی دارد، مشمول مزایا و بیمه نمی شوند، ناپایدار و نامطمئن هستند و هر آن با وزش هر نسیم ناموافق خطر از دستدادنشان وجود دارد. مصادیق و تبعات چنین شکلی از اشتغال را در دو سال اخیر می توان یافت که بعد از همهگیری کروناویروس زنان ۹ برابر بیشتر مردان کارشان را از دست دادند و خانه نشین شدند؛ بدون که امیدی به یافتن کار جدید داشته باشند.
آنچه برای حل مشکل اشتغال زنان ایران مهم است، چرخش از دیدگاه «اشتغال زنان به عنوان یک امکان»، به دیدگاه «اشتغال زنان به مثابه یک حق» است. تنها با چنین چرخش دیدگاهی است که اشتغال زنان به عنوان مسأله ضروری و عاجل نگریسته می شود و برای بهبود وضعیت آن تلاش خواهد شد. در این صورت مسأله اشتغال زنان، تنها به زنان سرپرست خانوار محدود نمی شود، بلکه از این فراتر می رود و هر زن حق خواهد داشت و ضروری خواهد بود که فعالیت اقتصادی داشته باشد. با چنین دیدگاهی تلاش برای فراهم کردن زمینه اشتغال زنان و رفع تبعیض از حوزه کار آغاز خواهد شد.
چنین چرخش دیدگاهی ضرورت تام دارد، چون اشتغال و ورود به عرصه عمومی، یک پیش نیاز برای کاهش نابرابریهای جنسیتی در جامعه است. کار مزدی و داشتن درآمد به زنان حق انتخاب و استقلال می دهد، و زنان با اشتغال این امکان را به دست می آورند که با برخی محدودیت ها مقابله کنند. یکی از علل فرودستی زنان و زندگی برده آور آنها وابستگی اقتصادی شان به مردان خانواده است، در حالیکه اشتغال و کار مزدی آنها را از وابستگی اقتصادی خلاص می کند و خودشان میتوانند در مورد زندگی و علایق شان تصمیم گیری کنند و کمتر مورد خشونت و ستم قرار گیرند.
این واقعیت را نمی توان انکار کرد که رفاه، آزادی و خوشبختی در هر جامعه ای بدون تحقق عدالت اجتماعی و به ویژه برابری جنسیتی حاصل نمی شود. بنابراین برای ساختن یک جامعه بهتر، نمی توان چشم بر وضعیت نامطلوب زنان فرو بست و آن را عادی تلقی کرد و در صدد توجیه اش برآمد. اشتغال در زمانه ما دیگر یک حق مردانه نیست و زنان هم به همان اندازه نیاز به اشتغال دارند که مردان. بنابراین لازم است، به طور عاجل درباره افزایش نرخ مشارکت اقتصادی و بهبود وضعیت اشتغال زنان تدابیر مؤثر اندیشیده شود.
نقل از تلگرام نویسنده