رییس کمیته محیط‌زیست گفت: بر اساس استاندارد جهانی اگر میزان فرونشست زمین از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد، باید شرایطی بحرانی اعلام کنند. درحالی‌که سالانه در تهران ۳۶ سانتیمتر، فارس ۵۴ سانتیمتر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتیمتر فرونشست زمین داریم.
به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایرنا، چندی پیش موسسه تحقیقاتی اینتل‌لب با انتشار تصاویر ماهواره‌ای، فرونشست زمین را در اطراف تهران «بمب ساعتی بی‌صدا» توصیف کرده بود و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست.
البته پدیده فرونشست زمین مساله جدیدی نیست و چند سالی است که زنگ خطر آن در دشت‌های کشور از جمله تهران به صدا در آمده است.
سازمان زمین‌شناسی، میزان فرونشست در تهران زا ۳۶ سانتمیتر در سال اعلام کرده، در حالی که استاندارد جهانی آن ۴ میلیمتر در سال است. یعنی اگر میزان فرونشست زمین از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد، باید شرایط بحرانی اعلام شود. در حالی که ما در تهران ۳۶ سانتیمتر، فارس ۵۴ سانتیمتر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتیمتر سالانه فرونشست زمین داریم.
استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی
ایران در اقلیمی خشک و نیمه‌خشک واقع شده از این رو منابع آبی محدودی دارد که متاسفانه با این حال از همان منابع محدود هم درست استفاده نمی‌کنیم به طوری که اکنون حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب تمام آب قابل استحصال در کشور است که متاسفانه سالانه بیشتر از این میزان استفاده می‌کنیم یعنی حدود ۶ تا ۷ میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت منابع آب قابل استحصال برداشت می‌کنیم. در حالی که کارشناسان معتقدند باید حداقل ۵۰ میلیارد مترمکعب از این رقم را استفاده نکنیم و بگذاریم در سفره‌های آب‌های زیرزمینی ذخیره بماند.
۱۴ استان کشور درگیر پدیده فرونشست زمین
در کنار اقلیم خشک و برداشت بی‌رویه از منابع آبی، اما چند سالی است که خشکسالی هم بر آنها اضافه شده و دشت‌ها، کوه‌ها، رودخانه‌ها و انسان‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. به مرور این مساله نیز مشکلات زیادی را برای منابع آبی به همراه آورده است. به طوری که اکنون ۱۴ استان کشور از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان درگیر پدیده فرونشست زمین شده است که می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز اعلام کرده بود که اکنون از ۶۰۶ دشت موجود در کشور، بیش از ۳۰۰ دشت با وضعیت قرمز و بحرانی مواجه‌اند و همین مساله سبب شده تا بخش‌هایی از کشور خالی از سکنه شده و مهاجرت از جنوب به شمال را شاهد باشیم. تمام این‌ها نشان می‌دهد ما در مصرف منابع آبی زیرزمینی خود اسراف کرده‌ایم و الان نتیجه آن قابل مشاهده و لمس است و خطرش زندگی ما را تهدید می‌کند.
ذخیره هزارساله منابع آبی کشور را مصرف کرده‌ایم
محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو معتقد است بسیاری از سازه‌هایی که در تهران روی دشتی که سفره‌های آب زیرزمینی آن خالی شده ساخته شده‌اند ممکن است به جای یک زلزله ۷ ریشتری با یک زلزله ۵ ریشتری فروبریزند.
درویش چندی پیش نیز گفته بود که در مدت ۵ دهه گذشته ذخیره هزار ساله منابع آبی کشور را مصرف کرده‌ایم.
او گفت: به طور نرمال انتظار داریم که از هر متر بارندگی یک‌چهارم آن در زمین نفوذ کند که اگر پوشش گیاهی مناسب باشد و طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری به درستی اجرا شود این نسبت یک‌چهارم می‌تواند تا یک‌دوم و حتی بیشتر هم افزایش یابد، اما اگر این اتفاقات نیفتاده باشد و زمین برهنه باشد پوشش گیاهی جنگلی و طبیعی از بین رفته باشد حتی این یک‌چهارم هم تحقق نمی‌یابد.
درویش گفت: پدیده فرونشست در ایران بسیار بحرانی است چون میزان برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آنها است در یک مطالعه‌ای که اخیرا چند دانشمند ایرانی انجام دادند گفتند در مدت ۱۴ سال گذشته ۷۴ میلیارد متر مکعب بیشتر از آبی که وارد سفره‌های آب زیرزمینی کشور شده برداشت صورت گرفته است بنابراین ماجرا بسیار جدی است.
تاثیر ساخت‌وسازها و آسفالت‌ها در کاهش منابع آبی زیرزمینی
وی به تاثیر ساخت‌وسازها و آسفالت‌ها در کاهش منابع آبی زیرزمینی اشاره کرد و افزود: به خاطر اینکه بیشتر محیط‌های شهری آسفالت و سیمان است یا به پشت بام منازل تبدیل شده‌اند از این رو دیگر مجالی برای نفوذ آب در زمین وجود ندارد.
درویش ادامه داد: باید مسئولان شهری با روشی به نام آبخیزداری شهری بکوشند تا آب را وارد سفره‌های آب زیرزمینی در زیر دشت‌هایی که شهرها قرار دارند، کنند تا بحران جدی‌تر نشود، در خیلی از کشورها که حتی بیلان دشت‌های آنها منفی نیست اما در اطراف سکونتگاه‌های شهری با فرونشست زمین روبرو هستند چون شهرها سبب می‌شوند تا میزان تغذیه آبخوان‌ها کاهش یابد.
تنها راه نجات از مشکلات و چالش‌های زیست‌محیطی
رییس کمیته محیط‌زیست گفت: آبخیزداری یا مدیریت منابع خاک و آب برای احیای توان خودترمیمی طبیعت تنها راه نجات از مشکلات و چالش‌های زیست محیطی منابع آبی است.
درویش افزود: آبخیزداری موجب بهره‌برداری صحیح و منطقی از اراضی می‌شود لذا محصولات زراعی و دامی در سایه خاک و آب حفاظت شده، به صورت مستمر و پایدار تولید می‌شوند به طوری که منابع خاک و آب برای نسل‌های آینده به خوبی باقی می‌مانند.
وی اظهار کرد: در آبخیزداری شهری دانشی است که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود اما عملا اجرا نمی‌شود چون اگر می‌شد، اکنون وضعیت شهرها حداقل از لحاظ منابع آبی زیرزمینی بهتر بود.
علل فرونشست زمین در تهران
رییس کمیته محیط‌زیست توضیح داد: اکنون در تهران این دو مساله در حال تشدید شدن است، یعنی علاوه بر اینکه دشت‌های اطراف تهران مانند دشت شهریار، معین‌آباد، ابرده، خررود، محمدآباد و فتح‌آباد همه دچار فرونشست زمین شدند یعنی به شدت دچار افت سطح آب زیرزمینی و شکاف شدند، تهران بزرگ هم به کمک شبکه فاضلاب، آسفالت‌ها، جاده‌سازی، اتوبان‌کشی‌ها و ساخت‌وسازها، آب دیگر مجال ندارد تا به صورت سنتی وارد سفره‌های زیرزمینی شود و به این ترتیب دیگر آبی به زمین نفوذ نمی‌کند.
حتی کف رودخانه‌ها را نیز آسفالت کرده‌اند
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری اظهار کرد: حتی کف رودخانه‌ها را نیز آسفالت کرده‌اند به عنوان مثال کنار باغ ملی گیاه‌شناسی کف رودخانه وردآورد را آسفالت کردند یعنی همان سیستم نفوذ طبیعی را هم از بین بردند الان در باغ گیاه‌شناسی ملی ۶ چاه وجود داشت که در ۸۰ متری به آب می‌رسیدند الان ۲۲۰ متر کف‌شکنی کردند اما باز هم ۳ چاه به آب نرسیده و خشک شده است، این یک بحران بسیار جدی است.
وی افزود: در یک دهه اخیر در غرب تهران ۱۷ متر سطح آب زیرزمینی کاهش یافته است بنابراین ماجرا در تهران بسیار جدی است، بسیاری از سازه‌هایی که ساخته شده روی دشت‌هایی است که سفره‌های آب زیرزمینی آن تهی شده است که ممکن است به جای یک زلزله ۷ ریشتری با یک زلزله ۵ ریشتری فروبریزد.
استان فارس؛ بیشترین میزان فرونشست زمین
درویش گفت: بیشترین میزان فرونشست زمین را در استان فارس داریم، سازمان زمین‌شناسی اعلام کرده که به سالانه حدود ۵۴ سانتمیتر بین دشت فسا و جهرم در استان فارس فرونشست زمین رخ می‌دهد همچنین بزرگ‌ترین فروچاله جهان هم در منطقه مهدی‌آباد در نزدیکی استهبان در میان یک باغ انار ثبت شده است.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اظهار کرد: بر اساس استاندارد جهانی اگر میزان فرونشست زمین از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد باید شرایطی بحرانی اعلام کنند در حالی که سالانه در تهران ۳۶ سانتیمتر، فارس ۵۴ سانتیمتر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتیمتر فرونشست زمین داریم.
به گفته وی در به صورت نقطه‌ای در جنوب غرب تهران در دشت شهریار تا ۳۶ سانتیمتر فرونشست زمین گزارش شده است.
وی تصریح کرد: بر اساس گزارش مدیریت منابع آب ایران، از میان ۶۰۰ دشت در کشور بیلان آبی حدود ۳۰۰ دشت منفی است و دشت ممنوعه اعلام شده‌اند.
۵۰ هزار سال زمان برای جبران فرونشست در یک منطقه
درویش درباره اینکه آیا دشتی که دچار فرونشست شده قابل برگشت است، گفت: وقتی دشتی دچار فرونشست می‌شود دیگر مرده است و نمی‌شود برایش کاری کرد اما برای جلوگیری از افزایش این پدیده و نجات دیگر دشت‌ها باید طرح تعادل بخشی وزارت نیرو با شدت اجرا شود بر این اساس نباید بیشتر از ۴۰ درصد از توان استحصال آب در اختیار بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب قرار گیرد. دست‌کم برای یک دوره ۱۰ ساله باید این اتفاق بیفتد.
وی تاکید کرد: منطقه‌ای که دچار فرونشست می‌شود دیگر برنمی‌گردد اگر هم بخواهند برگردد، دست‌کم ۵۰ هزار سال طول می‌کشد اما می‌توانیم مانع رخ دادن آن در دشت‌های دیگر کشور شویم. هنوز این فرصت وجود دارد که بخش‌های قابل توجهی از کشور را نجات دهیم.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اظهار کرد: برای کنترل شرایط اول باید روند منفی را متوقف کنیم، بعد به سمت جبران حرکت کنیم.