طبق ماده ۱۹ حقوق بشر، هر کسی حق آزادی بیان و عقیده دارد. این حق شامل آزادی عقیده (بی هیچ مداخله‌ای)، آزادی جستجو، دریافت و انتشار اطلاعات و نظرات با هر رسانه و بدون هیچ حد و مرزی می‌شود.
در این ارتباط روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه رکن مهمی در آزادی بیان هستند و به عنوان حلقه ارتباط بین مردم و وقایع در حال انجام وظیفه به‌شمار می‌روند. آزادی روزنامه و آزادی بیان را نمی‌توان بدون تامین حداقلی از امنیت برای روزنامه‌نگاران به دست آورد و هیچ حکومت مردم سالاری بدون دسترسی به اطلاعات شفاف و قابل اطمینان کامل نیست.
در تمام دنیا این آزادی برای روزنامه‌نگاران به صورت مطلق وجود نداشته و ایران نیز از این قضیه مستثنی نیست و همواره از جانب حاکمیت، اعمال فشار بر رروزنامه‌نگاران را شاهد بوده‌ایم.
ابهاماتی در خصوص فهم وضعیت آزادی بیان در دوران ۸ سال ریاست جمهوری حسن روحانی و همچنین برخورد با روزنامه‌نگاران وجود دارد. این موضوع شاید به دلیل وجود تناقضات در دیدگاه‌های اعلامی رئیس جمهور در این خصوص و سیاست‌های اعمالی در دوره او در برخورد با روزنامه‌نگاران باشد. این موضوع می‌تواند از طرفی مربوط به تلاش رئیس جمهور در پیگیری منافع جناحی خود، و از طرفی دیگر وجود نوعی حاکمیتی دوگانه در ایران باشد.
از زمان آغاز به کار دولت یازدهم و حتی پیش از آن در انتخابات ریاست جمهوری، حسن روحانی بر چند واژه تاکید داشت؛ واژه هایی که «اعتدال» شاه بیت آن و «نقدپذیری» در مرحله بعدی، پرکاربردترین اصطلاحات وی لقب گرفتند.
در این میان سهم نقدپذیر بودن دولت یازدهم در دوران پس از ریاست جمهوری و تحمل صدای مخالف بیشتر از دیگر واژه‌ها بود. بررسی عملکرد دولت تدبیر و امید نشان می‌دهد که این دولت به مرور و با فاصله گرفتن از نقطه شروع، رفتار خود با منتقدان را نیز تغییر داده و روندی را در پیش گرفته که نتیجه آن حمایت از توقیف چندین روزنامه و تلاش برای جلوگیری از هرگونه نقد نسبت به توافق ژنو بود. رئیس دولت یازدهم در اظهاراتی جنجالی و درست در جایی که توافق ژنو و فواید آن را برای دانشگاه یادآور می‌شد، منتقدان این توافق‌نامه را در معرض انتقاد شدید خود قرار داد.
آزادی بیان و شنیدن صدای منتقدان از جمله وعده‌های دولت یازدهم بود. اما از همان روزهای اول عصبانیت و توهین به منتقدان تردیدهایی را نسبت به این وعده ایجاد می‌کرد. منتقدان روحانی معتقدند که او در زمینه آزادی بیان کارنامه روشنی ندارد؛ جدای از شکایت‌هایی که از رسانه‌های منتقد در دولت روحانی انجام شده، منتقدان حجم زیاد کنایه‌ها و بعضا اهانت‌های روحانی در قبال منتقدان را جزو نشانه‌های مهم عدم اعتقاد واقعی او به این شعار می‌دانند.
دولت یازدهم به مانند دولت‌های سابق، همواره با منتقدین و حامیان خود روبرو بوده است و در این بین، منتقدین بیش از دیگران در سیبل اظهارات دولت‌مردان قرار می‌گیرند.
سال ۲۰۱۳ که حسن روحانی در ایران به قدرت رسید، این کشور در رتبه ۱۷۴ آزادی بیان قرار داشت. رتبه ایران در سال‌های بعد دستخوش تغییراتی شد و چند پله بهبود یافت، ولی اکنون به همان وضعیت سابق بازگشته است. سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش خود درباره ایران از حکومت جمهوری اسلامی به عنوان یکی از سرکوب‌گرترین کشورها در چهار دهه گذشته نام برده است. حکومت ایران با کنترل قوی و گسترده رسانه‌ها، آزار و اذیت روزنامه‌نگاران مستقل، دادگاه‌های ناعادلانه، ارعاب روزنامه‌نگاران، بازداشت‌های خودسرانه و صدور احکام حبس طولانی‌مدت برای روزنامه‌نگاران این کشور را به یک محل کاملا ناامن برای روزنامه‌نگاران تبدیل کرده است. حکومت ایران در سال‌های اخیر دامنه فشار خود علیه رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران را به خارج از مرزها گسترش داده و رسانه‌های بین‌المللی را نیز هدف قرار داده است.
ارزیابی سازمان گزارشگران بدون مرز از رتبه ۱۸۰ کشور در جهان بر اساس مقیاس میانگین آزادی بیان و رسانه در سال ۲۰۱۵ حاکی از وضعیت بد ایران در این فهرست است. بنا بر گزارش رده‌بندی آزادی رسانه در جهان که در سال ۲۰۱۵ میلادی انتشار یافت، در سال ۲۰۱۴ ایران در میان ۱۸۰ کشور جهان در رده ۱۷۳ و نزدیک به پایان این رده‌بندی جای گرفته است. علاوه بر این، رده ایران نسبت به سال پیش از ان یعنی سال ۲۰۱۳ هم تغییری نکرده و در همان رده ۱۷۳ ثابت مانده است.
جمهوری اسلامی ایران خودسرانه ده‌ها روزنامه‌نگار و وب‌نگار را با اتهام‌هایی چون «اقدام علیه امنیت ملی» و یا حتی «فساد اخلاقی» بازداشت و زندانی می‌کند. چهار رتبه فرارفتن ایران در فهرست رده‌بندی در سال ۲۰۱۷ و رسیدن به رتبه ۱۶۵ نه به علت بهبود جدی آزادی اطلاع‌رسانی در کشور که به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورها و جهشی مکانیکی است. ایران در سال قبل‌تر نیز همچنان یکی از ۵ زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای بود. به دلیل شرایط بسیار ناگوار زندان‌ها و محروم بودن زندانیان از حق درمان بسیاری از زندانیان عقیدتی و از این میان روزنامه‌نگاران برای ابتدایی‌ترین خواست‌های خود مجبور می‌شوند دست به اعتصاب غذا بزنند. اینگونه در سال گذشته دست‌کم ده روزنامه‌نگار جان خود را به خطر انداختند. در سال گذشته همچنان احضار و بازداشت روزنامه‌نگاران و صدور احکام سنگین ادامه داشت. برخی از روزنامه‌نگارانی که خودسرانه بازداشت و در دادگاه‌هایی ناعادلانه محاکمه و محکوم شده بودند، پس از سپری‌کردن مدت محکومیت خود آزاد شدند. حکومت ایران مجازات‌های غیر انسانی و قرون وسطایی مانند شلاق زدن را همچنان اجرا می کند. در سال میلادی ۲۰۱۶ دست کم چهار روزنامه‌نگار را دستگاه قضایی به تحمل شلاق محکوم کرد.
سازمان گزارشگران بدون مرز در جدیدترین رتبه‌بندی خود در مورد آزادی رسانه‌ها (۱۳۹۹) در جهان رتبه ایران را با سه پله سقوط، ۱۷۳ اعلام کرد. در این گزارش تنها وضعیت آزادی رسانه‌ها در کشورهایی مانند سوریه، ویتنام، جیبوتی، چین، اریتره، ترکمنستان و کره شمالی از ایران وخیم‌تر است. رتبه ایران در سال پیشتر از آن (۱۳۹۸) در بین حدود ۱۸۰ کشور جهان، ۱۷۰ اعلام شده بود. سقوط سه پله‌ای ایران از نظر آزادی رسانه‌ها موجب شده که ایران در گروه کشورها با «وضعیت بسیار بد» قرار بگیرد. این گزارش تاکید می‌کند که حکومت ایران با کنترل گسترده رسانه‌ها نسبت به آزار و اذیت روزنامه‌نگاران مستقل اقدام می‌کند و با بازداشت‌های خودسرانه و حبس‌های طولانی مدت برای روزنامه‌نگاران فضا را برای آنها ناامن کرده است.
حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا آشکارا در صفحه توییتر خود اقدام به تهدید روزنامه‌نگاران خارجی کرد. این اقدام از جانب یک مقام بلندپایه دیپلماتیک به خوبی نشان‌دهنده نگرش مقامات ایران در خصوص آزادی بیان و برخورد با روزنامه‌نگاران بوده و بسیار جای تاسف و تامل است.
گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز به نحوه مواجهه نظام با سیل فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸، سرکوب اعتراض‌های آبان‌ماه و سرنگونی هواپیمای اوکراینی اشاره می‌کند و حاکی از آن است که بحران بهداشتی (شیوع ویروس کرونا)، روش‌های همیشگی رژیم ایران را درباره اطلاعات نادرست بدتر کرده است.
برای نمونه، در بهمن‌ماه ۱۳۹۸ پس از انتشار گزارش‌هایی در رسانه‌های نزدیک به دولت درباره مرگ دو تن بر اثر کوید ۱۹ در شهر قم، مقامات شروع به انکار وسعت همه گیری ویروس کردند. اما پس از دو ماه پذیرفتند که کانون اصلی همه‌گیری حوزه علمیه این شهر بوده است که پذیرای دانشجویان مذهبی چینی است. زمانی که حقیقت این بیماری همه‌گیر پذیرفته شد، جمهوری اسلامی تمام تلاش خود را برای محدود کردن جریان آزاد اطلاعات در مورد بحران بهداشت انجام داد. انتشار اطلاعات غیررسمی در مورد این بحران باعث شده است که بسیاری از روزنامه‌نگاران و شهروند خبرنگاران احضار و بازجویی شوند و یا به «شایعه‌پراکنی» متهم شوند. توییت‌هایی درباره وضعیت بهداشتی در زندان منجر به بازداشت یکی از آنها شده است.
جمهوری اسلامی ایران در جدول سال ۲۰۱۹ در رتبه ۱۷۰ قرار داشت و اکنون سه رده تنزل کرده است و جزو ۱۷ کشوری است که در نقشه جهانی آزادی رسانه‌ها با رنگ سیاه مشخص شده‌اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز، در تازه‌ترین رده‌بندی خود در زمینه آزادی رسانه‌ها، جمهوری اسلامی ایران را در میان کشورهای مختلف، با سه پله سقوط در مقام ۱۷۳ و در گروه کشورهای با «وضعیت بسیار بد» قرار داد. در رده‌بندی گزارشگران بدون مرز که برای سال ۲۰۲۰ تهیه شده، رژیم جمهوری اسلامی «یکی از سرکوب‌گرترین کشورهای جهان برای روزنامه نگاران و شهروند خبرنگاران» توصیف شده و دلیل قرار گرفتن جایگاه جمهوری اسلامی در این رتبه، «سرکوب آزادی‌های بنیادین و دسترسی آزاد به اطلاعات» در ایران اعلام شده است. «در برابر رویدادهای فاجعه‌بار، نظام همه توان خود را برای پنهان کردن حقیقت به‌کار می‌گیرد، از این میان بحران سیل در فروردین ۱۳۹۸، آمار کشته‌شدگان و بازداشت‌شدگان اعتراض‌های آبان ۹۸، سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی دی ۹۸ و همه‌گیری ویروس کرونا در بهمن ۱۳۹۸.»
بر اساس ادعای گزارشگران بدون مرز که پیشتر فشار جمهوری اسلامی ایران بر خبرنگاران رسانه‌هایی چون ایران اینترنشنال را محکوم کرده: «رژیم ایران جنگ خود علیه آزادی اطلاع‌رسانی را به خارج از مرزهای این کشور نیز کشانده است و با آن که تلاش در بهتر نشان دادن چهره خود دارد، اما رسانه‌های جهانی و فارسی‌زبان را در خارج از مرزهایش نیز مورد حمله سانسور قرارمی‌دهد.» و تاکید کرده که جمهوری اسلامی برای سرکوب آزادی رسانه‌ها، «از ابزارهای ایجاد هراس، بازداشت‌های خودسرانه، و حبس‌های طولانی‌مدت، پس از محاکمه‌های ناعادلانه در دادگاه‌های انقلاب، بهره می‌برد و در چهل و یک سال گذشته، مهار دولتی اخبار و اطلاعات در ایران همه‌جانبه بوده است. دست‌کم ۸۶۰ روزنامه‌نگار و شهروند خبرنگار در فاصله سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۸ تحت تعقیب قرار گرفته، بازداشت، زندانی یا حتی اعدام شده‌اند. ایران بیشتر رسانه‌های خبری را سخت در چنگ خود دارد و در برخورد با رورنامه‌نگاران مستقل، شهروند خبرنگاران و رسانه‌های خبری هرگز نرمش نمی‌کند.»
خط صلح