کرونا به اصلی‌ترین تهدید برای سلامت کارگران تبدیل شده است. ارزیابی چند آمار رسمی نشان می‌دهد که هزاران کارگر گرفتار این ویروس شده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، لانه‌سازی ویروس کرونا در جسم کارگران، واقعیتی است که به بهداشت محیط‌های کار طعنه می‌زند. هرچند الزما تمام کارگران در محیط‌های کار به کرونا مبتلا نمی‌شوند اما توحش کرونا در محیط‌های عمومی از جمله کارگاه‌ها غیرقابل چشم پوشی نیست. به گفته‌ی کارشناسان بهداشت کار، تا پیش از ورود کرونا به کشور در انتهای سال گذشته، بهداشت خطوط تولید و محل استراحت کارگران مطلوب نبود اما با ورود کرونا، خلاء‌هایی که به جد سلامت عمومی را در محیط‌های کار و تولید تهدید می‌کردند، عیان شدند و بحران واقعی را پیش چشم کارگران گذاشتند؛ البته نظارت‌هایی برای کند کردن شیوع کرونا از سوی دستگاه‌های دولتی صورت گرفته است. برای نمونه وزارت کار به عنوان یکی از نهادهای مسئول در نظارت بر کارگاه‌ها، از زمان ورود کرونا به کشور، بیش از ۳۰۰ هزار بازرسی انجام داده و بیش از ۲۰۰ هزار ابلاغیه به واحدها، ابلاغ کرده است و به گفته‌ی حاتم شاکرمی (معاون روابط کار و جبران خدمت این وزارتخانه) تعدادی از کارفرمایان متخلف را به دستگاه‌هایی قضایی معرفی شده‌اند. با این حال، نگرانی‌های جدی از شرایط بهداشتی کارگاه‌های مستقر در فضاهای صنعتی کوچک و متوسط و واحدهای صنفی خارج از نظارت بازرسی وزارت بهداشت وجود دارد. فعالان کارگری بویژه در مورد کارگاه‌های کوچک و زیرپله‌‌ای نگران هستند و ادعا می‌کنند، که این کارگاه‌ها به اصلی‌ترین محل شیوع کرونا در میان کارگران تبدیل شده‌اند.
شدت شیوع کرونا در میان کارگران
هر چند وزارت کار یا ستاد ملی مقابله با کرونا، تا این لحظه هیچ آماری در زمینه تعداد کارگران مبتلا به کرونا یا کارگرانی که به همین دلیل جان خود را از دست داده‌اند، ارائه نکردهاند، اما آمارهای غیررسمی حاکی از وجود هزاران نفری است که کرونا آنها را از میان همین قشر دست‌چین کرده است. برای نمونه از میان ۳۲ هزار کارگر شاغل در واحدهای تولیدی استان زنجان، به گفته‌ی محمدرضا یوسفی، مدیرکل کار این استان، تا انتهای دی ماه سال جاری، ۳ هزار و ۹۴۸ کارگر به کرونا مبتلا شدند و ۳ کارگر جان داده‌اند. از آنجا که گروهی از مبتلایان به دلیل مراجعه نکردن به مراکز درمانی و انجام آزمایش کرونا، ثبت نشده‌اند، تعداد مبتلایان استان زنجان می‌تواند بیشتر باشد و حتی تعداد مرگ‌های ثبت نشده به دلیل کرونا و بیان دلایلی دیگر برای آن هم محتمل است.
در نتیجه آمار می‌تواند بزرگتر یا بسیار بزرگتر از این عدد باشد؛ حتی به فرض دقیق بودن این آمار، ۱۲.۳ درصد از کارگران این استان به کرونا مبتلا شده‌اند. در نمونه‌ای دیگر، قربان نباتیان، معاون روابط کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان شمالی، ۲۲ مهر ماه امسال اعلام کرد که ۷۲۹ کارگر این استان با ویروس کرونا درگیر شده‌اند. با توجه به اینکه خراسان شمالی، ۲۲ هزار و ۲۹۴ کارگر بیمه شده دارد و ادارات کار هم صرفا آمارهای مربوط به کارگران زیرپوشش تامین اجتماعی را به رسمیت می‌شناسند، تا تاریخ اعلام شده بیش از ۳.۲ درصد از کارگران زیر پوشش ادارت تامین اجتماعی این استان، به کرونا مبتلا شده‌اند اما با احتساب کارگران غیررسمی که تعداد آنها توسط دستگاه‌های مرتبط با حوزه‌های روابط کار و تامین اجتماعی که اعلام نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شود، آمار مبتلایان بیش از این است.
در استان همدان هم تا ۷ آبان سال جاری، ۷۹۱ کارگر به کرونا مبتلا شده‌اند و به گفته‌ی مسعود شریفیان، کارشناس بهداشت کار مرکز بهداشت استان همدان، یک کارگر جان خود را از دست داده است. در استان همدان ۲۴۸ هزار کارگر بیمه شده وجود دارند. در نتیجه به فرض دقیق بودن آمار مربوط به مبتلایان، از جامعه آماری نام برده، بیش از ۰.۳ به کرونا مبتلا شده‌اند. ۳ استان خراسان شمالی، همدان و زنجان، معدود استان‌های کشور محسوب می‌شوند که آمار کارگران بیمار را تا مقطعی مشخص اعلام کرده‌اند. مدیران سایر استان‌ها هم «غیرشفاف» عمل کرده‌اند.
در سایر استان‌ها تنها برخی از مجموعه‌ها آمار کارگران بیمار خود را اعلام کردند. برای نمونه حمید چوبینه، مدیرعامل شرکت شهر سالم شهرداری تهران، ۲۹ دی ماه اعلام کرد؛ «حدود ۲۴۰۰ نفر در شهرداری تهران مبتلا به کرونا شده‌اند و آمار فوتی‌ها و مرگ و میر ناشی از این بیماری در اختیار سازمان مدیریت بحران است ولی باید توجه داشت نیروهای شهرداری بخشی از آن قراردادی و بخشی کارگری (پیمانکاری) هستند و ممکن است تعدادی از افراد مبتلا به این بیماری شده باشند و ما آماری از آنها نداشته باشیم.»
انکار ابتلای کارگران به کرونا
در همین حال، تاکنون چند گزارش از ابتلای کارگران واحدهای پتروشیمی و خودروسازی رسانه‌‌ای شده است؛ برای نمونه پس از چند روز سکوت در «پتروشیمی ارومیه» و تکذیب مدیرعامل این شرکت، مدیرکل تعاون و رفاه اجتماعی استان آذربایجان‌غربی با ارسال نامه‌ای به استاندار، ابتلای ۲۸ کارگر این مجموعه را تایید کرد. با این حال تعداد اینگونه گزارش‌ها بسیار محدود است و مدیران شرکت‌ها به شدت وجود مواردی از این دست را تکذیب می‌کنند؛ چراکه شرایط بهداشتی کارگاه‌هایشان زیر سوال می‌رود.
علی اصلانی، عضو کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار، پیشتر اعلام کرد: «در اکثر کارگاه‌ها دستکش، ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده از سوی کارفرمایان به کارگران تعلق نمی‌گیرد و این مسأله، یکی از عوامل تشدید بیماری کرونا در کل کشور و به خصوص در بین کارگران است.»
او همچنین با اشاره به الگوهای موقعیت فیزیکی کارگران در خطوط تولید خودروسازی‌ها، قطعه‌‌سازی‌ها، رستوران‌ها، شرکت‌های تولید مواد غذایی تاکید کرد: «خطر گسترش کرونا در این مجموعه‌ها بسیار بالا است.»
خارج از کنترل شدن کرونا در واحدهای بزرگ
در این میان کارگران شاغل در استان‌های صنعتی کشور، بیشتر از سایر استان‌ها در مسیر تهدید کرونا قرار دارند؛ پس بیهوده نیست که استانی مانند زنجان که به گفته محسن صالحی‌نیا، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در تمام شاخص‌های صنعتی بالاترین میانگین را در کشور دارد، چنین آمار بالایی در زمینه‌ی شیوع کرونا دارد. اصغر نجاری، دبیرخانه کارگر زنجان، رعایت نشدن دستورالعملهای بهداشتی در کارگاه‌های این استان را مهم‌‌ترین دلیل در این زمینه می‌داند: «واحدهای بزرگ استان از لحاظ مالی برخوردار محسوب می‌شوند و امکان تامین اقلام بهداشتی مورد نیاز کارگران را دارند؛ هرچند در رعایت دستورالعملهای بهداشتی ضعیف هستند. برای نمونه کارگران آنها در ساعت ناهار کنار یکدیگر می‌نشینند و چون در زمان صرف ناهار ماسک را کنار می‌گذارند، ناچارا همکاران خود را در معرض ابتلا به کرونا قرار می‌دهند. همچنین تراکم بالایی از کارگران در خطوط تولید اینگونه شرکت‌ها شکل می‌گیرد. در این مواقع تنها وسیله‌ای که از آنها محافظ می‌کند ماسک است که معمولا در واحدهای بزرگ توزیع می‌شوند اما نه به تعداد کافی تا کارگران بتوانند روزانه آن را تعویض کنند. خوشبختانه شرکت‌های بزرگ واحد ایمنی و بهداشت دارند و نفرات آنها می‌توانند نظارت داشته باشند اما از آنجا که مراجعه‌‌ی کارگران اینگونه واحدها به رختکن در یک زمان اتفاق می‌افتد و به دلیل اینکه سرویس بهداشتی مشترک است، کرونا در اینگونه واحدها هم به صورت خارج از کنترل درآمده است.»
فراموش شدن دستورالعمل‌ها با عادی‌سازی شرایط
البته دبیر خانه کارگر زنجان تاکید دارد که کارگران واحدهای کوچک و متوسط تولیدی و خدماتی این استان، شرایط به مراتب بدتری را دارند: «واحدهای کوچک و متوسط، HSE ندارند و به کل خارج از نظارت هستند. اینگونه واحدها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی که به آنها ابلاغ می‌شود، غریبه هستند و اگر کارگران استفاده از ماسک و شستن دست‌ها را رعایت نکنند، به سادگی گرفتار می‌شوند؛ چراکه سطح بهداشت این کارگاه‌ها به شدت نازل است و نظارتی هم بر آنها وجود ندارد. در نتیجه فکر نمی‌کنم آماری که مدیرکل کار استان از کارگران مبتلا اعلام کرده‌اند دقیق باشد و حتی تعداد کارگران فوتی بیشتر از ۳ نفر است. متاسفانه در اکثر کارگاه‌ها شرایط مطلوبی وجود ندارد و کارفرمایان هم حاضر به پذیرش این موضوع نیستند. در کارگاه‌های کوچک استفاده از سماور و کتری مشترک متداول است. همچنین به دلیل تراکم جمعیت، حجم بیشتری از فضای کارگاه مشترک است. اوایل ورود کرونا، کارفرمایان کارگاه‌های کوچک هم برای ضدعفونی کارگاه اقدام می‌کردند و بعضا به صورت محدود دستکش، ماسک و محلول ضدعفونی در میان کارگران توزیع می‌کردند و حتی کارگاه‌ها را برای مدتی تعطیل و پس از آن شیفت بندی را در دستور کار قرار دارند اما حالا به لطف عادی سازی شرایط از سوی دستگاه‌های دولتی، تمام این موارد لغو شده‌اند و کارفرمایان کارگاه‌های کوچک و متوسط به کل این موارد را کنار گذاشته‌اند و از کارگران انتظار دارند که خود برای حفظ جانشان فکری بکنند.»
وی با اشاره به اقداماتی مانند تشکیل «هسته‌های همیاران سلامت» در سطح استان زنجان، گفت: «اقداماتی در این راستا انجام شده است و بازرسی وزارت کار هم ورود کرده است اما در کل این اقدامات کافی نیست و با وجود اینکه آموزش کارفرمایان و کارگران در قالب این هسته‌ها اقدام رو به جلویی است، اما بسیاری از واحدهای بزرگ و کوچک خارج از نظارت هستند و کارگران آنها خود باید مراقب سلامتی‌شان باشند. به ضرس قاطع می‌گویم که بسیاری از برنامه‌های دولت برای مراقب از کارگران در مقابل کرونا، در حد حرف و شعار باقی مانده و خروجی ملموسی نداشته است. برای نمونه در سطح استان زنجان واحدهای بزرگی مانند هلدینگ توسعه معادن روی، پارس سوئیچ، ایرانترانسفو، شرکت ساختمانی خانه سازان، پگاه زنجان و… را داریم که دولت برای نظارت بر آنها کار موثری انجام نداده است و کارگران آنها در کنار برخی اقدام‌های بهداشتی این شرکت‌ها، باید خودمراقبتی را جدی بگیرند. نه این شرکت‌ها و نه کارگران آنها کمک ویژه‌ای از دولت برای کنترل شیوع کرونا دریافت نکردهاند.»
تکالیف دولت برای حفظ سلامت نیروی کار
مشخص نیست که کرونا تا چه مدت در ایران باقی میماند. برخی مقام‌‌های دولت گفته‌اند که «کرونا تا ۲ سال دیگر با ما میماند» اما در یک سناریو علمی، که متاثر از جهش‌های اخیر این ویروس است، کرونا به یک «آندمی» تبدیل می‌شود. منظور از آندمی بیماری بومی است؛ بیماری که باقی میماند و در زمان‌های مختلف حدت می‌گیرد. در نتیجه انقضاء تعیین کردن برای کرونا، بیهوده و یک خطای محاسباتی جدی محسوب می‌شود. بهترین سیاست، نظارت مستمر دولت بر تهدیدهایی است که متوجه سلامت کارگران شده‌اند.
قاعدتا تامین اقلام بهداشتی برای واحدهای تولیدی و صنفی و رعایت دستورالعملهای کنترلی در کارگاه‌ها هم باید با مشارکت دولت در بلندمت سازمان داده شوند؛ چراکه آسیب‌های ناشی از آن اقتصاد کشور را زمین‌گیر می‌کند و هزینه‌های به مراتب بیشتری را به نظام سلامت تحمیل می‌کند. به همین دلیل «صندوق بین المللی پول» از تمام دولت‌ها خواسته است که تا می‌توانند برای محفاظت از اقتصادشان در مقابل آثار کرونا، هزینه کنند. به نظر می‌‌رسد که نهادهای بین المللی از آثار ویرانگر کرونا در بلندمدت نگرانی‌های جدی دارند. قاعدتا از نظر آنها «سلامت نیروی کار» خط مقدم جنگ جهانی کرونا، علیه اقتصاد کشورهاست و هر میزان ریزش در این حوزه، آیندهی مقابله با کرونا را تیره‌تر می‌کند.