چهارشنبه یکم بهمن رانندگان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران دست از کار کشیدند و در اعتراض به محقق نشدن وعده واگذاری بخشی از مالکیت اتوبوس‌ها به رانندگان، سلب امنیت شغلی و ناکافی بودن درآمدشان اعتصاب کردند. این اعتراض تنها چند روز پس از آن صورت گرفت که مدیریت این شرکت اعلام کرد قصد دارد رانندگان جدید استخدام کند. رانندگان جدید اما نه به صورت مستقیم که به واسطه شرکت‌های پیمانکار طرف قرارداد شهرداری و با قراردادهای موقت جذب خواهند شد. استخدام رانندگان پیمانی رویکرد تازه‌ای در شرکت اتوبوسرانی نیست، بلکه تداوم سیاست سلب امنیت و استثمار رانندگان است.
طی روزهای گذشته مدیریت شرکت واحد اتوبوسرانی اعلام کرد که قصد دارد در خطوط دولتی اتوبوس واحد، راننده استخدام کند؛ البته این استخدام که پس از پانزده سال صورت می‌گیرد، قرار نیست به‌طور مستقیم از جانب خود شرکت اتوبوسرانی صورت گیرد بلکه بناست به پیمانکارهای شهرداری واگذار شود که این به معنای کاستن از امنیت شغلی رانندگان تازه استخدام شده خواهد بود.
از سال ۸۵ تاکنون بسیاری از خطوط اتوبوسرانی درون‌شهری تهران به بخش خصوصی واگذار شده است. این خصوصی‌سازی در ابتدا با توجیه واگذاری مالکیت اتوبوس‌ها به رانندگانشان صورت گرفت. شرکت اتوبوسرانی اعلام کرد که می‌خواهد اتوبوس‌ها را به خود رانندگان واگذار کند، در آغاز به‌طور محدود برخی اتوبوس‌ها به رانندگان واگذار شد اما دیری نپایید که چند پیمانکار انحصار مالکیت اتوبوس‌ها را در دست گرفتند و کل بخش خصوصی اتوبوسرانی را سامان دادند. برخلاف بخش دولتی که با تلاش‌های سندیکای اتوبوسرانی رانندگانش به حقوق و مزایای حداقلی دست یافته بودند، رانندگان در بخش خصوصی از اولیه‌ترین حقوق خود محروم شدند.
رانندگان بسته به اینکه تحت مدیریت کدام شرکت پیمانکاری کار کنند، شرایط متفاوت شغلی‌ای را تجربه می‌کنند. یکی از رانندگان می‌گوید؛ حتی قرارداد کاری رسمی ندارد، کل دستمزدش حاصل‌جمع پول دریافتی نقدی از مسافران و درصدی از پرداخت‌های مسافران با بلیط الکترونیکی است. بیمه و مزایایی هم به او تعلق نمی‌گیرد.
راننده‌ای دیگر که برای شرکت پیمانکاری دیگری کار می‌کند می‌گوید؛ سهمش از پرداخت الکترونیکی مسافران چنان اندک است که فقط باید به پرداخت‌های نقدی آنها دل خوش کند. به گفته او تنها برخی شرکت‌های پیمانکاری با رانندگان خود قرارداد هم می‌بندند و معدودی از آنها رانندگان را بیمه می‌کنند.
۲۰ ساعت دویدن برای هیچ
این شرایط کاری بی‌ثبات و وابسته بودن دستمزد رانندگان به میزان پرداخت مسافران، اغلب موجب می‌شود آنها ساعات بسیار طولانی در روز کار کنند. برخی از رانندگان ۱۶ ساعت در روز کار می‌کنند. در پیامی که یکی از کارگران برای کانال تلگرامی سندیکای شرکت واحد ارسال کرده درمورد ساعت کار گفته است:
«ساعت ۴ بیداری، ماشین اول صبح خط روزانه ۱۰ الی ۱۵ نیم راه تا شب با این ترافیک افتضاح خط بازار/ ساعت ۲۰ مراجعه به منطقه جهت شارژ سوخت الی ۲۲ با این صف‌های طویل/ ساعت ۲۳ ته‌بندی اتوبوس در پارکینگ/ ساعت ۲۴ مراجعه به منزل جهت کپه/ روز از نو روزی از نو».
فرایند خصوصی‌سازی بخش عمده‌ی رانندگان اتوبوسرانی درون‌شهری تهران را از ابتدایی‌ترین حقوق خود محروم کرده است. این رانندگان که تحت نظارت پیمانکاری‌های مختلف و با جزییات متفاوت به کار مشغولند به دلیل تکثر کارفرمایان، نبود قرارداد رسمی اشتغال، نداشتن هیچ گونه امنیت شغلی، اجبار به کار طولانی‌مدت در روز که امکان فراغت و گردهم آمدن را سلب می‌کند، از اساس امکان شکل دادن به تشکلی مستقل همچون سندیکای شرکت واحد اتوبوسرانی برای پیگیری حقوق خود را ازدست داده‌اند.
شرایط حتی برای رانندگانی که خود مالک اتوبوس هستند نیز مساعد نیست. در ۲۴ آذرماه، این دسته از رانندگان تجمعی اعتراضی در مقابل فرمانداری صورت دادند؛ آنها به توقیف‌های بی‌دلیل اتوبوس‌های خود از جانب شرکت واحد و همچنین ماندن پول‌های مربوط به پرداخت بلیط الکترونیکی به مدت در حساب شرکت واحد اعتراض داشتند؛ همچنین خواستار دریافت یارانه‌هایی شدند که از سال ۸۵ با هدف گسترش بخش خصوصی به شرکت واحد اتوبوسرانی تعلق گرفته اما چنین یارانه‌ای تاکنون در اختیار رانندگان قرار نگرفته است.
همچنین روز چهارشنبه اول بهمن‌ماه جاری گروهی از رانندگان یکی از شرکت‌های پیمانکاری بخش خصوصی اتوبوسرانی واحد، در اعتراض به شرایط خود دست به اعتصاب زدند. اعتراض آنها شامل این موارد می‌شد: عدم پرداخت معوقاتشان؛ عدم واگذاری دو دانگ از اتوبوس به رانندگان؛ عدم کسب درآمد کافی از همان ابتدای روند سلب امنیت شغلی کارگران که با صدور بخش‌نامه‌ای از سوی وزارت کار در خصوص قانونی بودن استخدام موقت (به تاریخ ۱۵/۱۲/۱۳۷۳) کلید خورد، کارگران شرکت واحد جزء اولین نیروهای کاری بودند که برای ایستادن در برابر این روند هجومی مبادرت به بازگشایی سندیکای باسابقه‌ی خود کردند.
خصوصی‌سازی؛ سود پیمانکاران، زجر کارگران
در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۱ در جریان تدارک مراسمی برای روز جهانی کارگر از سوی عده‌ای از فعالان کارگری در تهران، صدها تن در قالب قطعنامهای اعلام کردند که «خواهان رفعِ ممنوعیت از فعالیت سندیکاهایی که سابقهی روشن و درخشان چندین ساله از مبارزات صنفی و دفاع از حقوق کارگران را داشته و به صورت غیرقانونی از فعالیت منع گردیدهاند» هستند. به این ترتیب «هیأتهای مؤسس انجمنها و سندیکاهای کارگری» پایه گذاری شد.
هیأت بازگشایی متکی به محدود امکاناتی که در اختیار داشت اقدام به برگزاری کلاسهای متعدد آموزشی برای کارگران کرد و از خلال همین آموزشها هستههای اولیهی بازگشایی سندیکاهای قدیمیای چون «شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه»، «کارگران نقاش ساختمانی»، «فلزکار و مکانیک»، «کارگران خیاط» و «کفاشان تهران» شکل گرفتند.
سرانجام در نیمهی اول سال ۱۳۸۴ امضاهای بسیاری از کارگران شرکت واحد جمعآوری و به اداره‌ی کار تسلیم شد. پس از کش و قوسهای فراوان، پافشاری و اصرار رانندگان باعث شد که با دستور شورای تأمین استان، شرایط برای انجام انتخابات فراهم شود و سرانجام با رأی کارگران ۱۹ نفر به عنوان هیأت مدیره و ۲ نفر به عنوان بازرس انتخاب شدند.
عدم رسیدگی به خواستههای کارگران شرکت واحد سبب شد که آنان برای دستیابی به خواستهها و حل مشکلات‌شان به اعتصاب متوسل شوند که در جریان این اعتصاب‌ها مورد سرکوب گسترده قرار گرفتند. پس از سرکوب گسترده‌ی اعتصاب‌های تاریخی رانندگان شرکت واحد در سال ۸۴ که به همت سندیکا برگزار شد، همزمان با اخراج از کار رانندگان معترض و زندانی کردن و سرکوب آنها، فرایند خصوصی‌سازی شرکت واحد را از سال ۸۵ آغاز کردند و کل مقابله‌ها با این فرایند در این سالها با سخت‌ترین سرکوب‌ها پاسخ گرفته است.
بازگشت به نقطه شروع
اکنون پس از پانزده سال، برخی آغاز به استخدام مجدد راننده از جانب شرکت واحد اتوبوسرانی تهران را نشانه‌ی شکست خصوصی‌سازی طی این سالها دانسته‌اند.
خصوصی‌سازی، درحالی که منابع را (مثل مالکیت اتوبوس‌های عمومی) در دست عده‌ای متمرکز ساخته، سطح رفاه کارگر را به شدت پایین آورده و موجب از دست رفتن حقوق اساسی او شده است.
سندیکای شرکت واحد که از آغاز نیز با خصوصی‌سازی حمل و نقل شهری مخالف بود و آن را به زیان رانندگان می‌دانست، خواستار استخدام راننده در شرکت واحد، آن‌هم نه از طریق پیمانکار که به صورت استخدام رسمی است و اعتقاد دارد اقدام به استخدام دوباره‌ی راننده نشان داده که سیاست خصوصی‌سازی در این سالها برای خود شرکت واحد اتوبوسرانی هم شکست خورده است.
زمانه