۱۵ میلیون و ۱۳۸ هزار و۵۲۳ نفر؛ این عدد جامعه دانش‌آموزان ایران را تشکیل می‌دهد که به گفته مقامات وزارت آموزش و پرورش کمی بیش از ۱۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از آن‌ها از سامانه شاد استفاده می‌کنند.(۱) به این معنی که بیش از ۳ میلیون نفر به هر دلیلی قادر به استفاده از این سامانه نیستند. این در حالی است که ۷۵ روز از سال تحصیلی می‌گذرد و با وجود همه پویش‌ها، جشنواره‌ها و سایر اقدامات تاکنون تامین دستگاه‌های لازم برای آموزش مجازی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل فراهم نشده است؛ موضوعی که می‌توان منجر به ترک تحصیل این افراد شود. این در حالی است که در بسیاری از مناطق روستایی ایران دسترسی به اینترنت نیز وجود ندارد و برای تشکیل کلاس‌های درس روستاییان برای استفاده از تلفن‌های هوشمند باید راهی مناطق مرتفع شده که به خودی خود خطرناک است. همه این‌ها را بگذاریم در کنار سامانه شاد که به گفته وزیر آموزش و پرورش با گذشت شش ماه همچنان نقایصی دارد که از این میان می‌توان به کاهش سرعت در برخی از ساعات روز اشاره کرد.(۲)
کرونا آمد و همه چیز تغییر کرد
بیش از ۹ ماه از شیوع ویروس کرونا در ایران می‌گذرد. این ویروس که در ابتدا مقامات جمهوری اسلامی وجود آن را هم کتمان می‌کردند، حالا شده است بلای جان ایرانیان و روزانه چند صد نفر را تنها بر اساس آمار قطعی وزارت بهداشت راهی آرامستان‌ها می‌کند. در این بین عدم مدیریت و هماهنگی در میان دستگاه‌های سه قوه و تعلل در تصمیم گیری‌ها، مزید بر علت شده است تا شیوع ویروس که در کشورهای دیگر در پیک دوم تقریبا به مرحله کنترل رسید، در ایران افسارگسیته عمل کند. در این بین عملکرد وزارت آموزش و پرورش با توجه به وجود بیش از ۱۵ میلیون دانش‌آموز در ایران بسیار مهم و تاثیرگذار بود. این وزارت‌خانه زیر نظر آقای «محسن حاجی میرزایی» مصمم بود تا پانزدهم شهریور ماه همه دانش آموزان را راهی مدارس کند. موضوعی که با اعتراض و انتقاد دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها از تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا در شبکه‌های اجتماعی همراه بود. در نهایت با توجه به گسترش ابعاد شیوع ویروس و ابتلای دانش‌آموزان و معلمان که وزارت‌خانه آقای حاجی میرزایی هیچگاه زیر بار ابتلای این افراد در مدارس نرفت، به آموزش مجازی و آنلاین تن داد.
سامانه شاد که روی تلفن‌های همراه هوشمند، تبلت و … قابل استفاده است، سال تحصیلی ۱۳۹۸-۹۹ را با همه کاستی‌ها پشت سر گذاشت اما در سال جاری با توجه به افزایش کاربران آن‌گونه که باید کارایی نداشت. این در حالی است که تاکید مقامات وزارت آموزش و پرورش همیشه به استفاده از این سامانه بود و حتی برای آن اینترنت رایگان در نظر گرفت و سیم‌کارت دانش‌آموزشی نیز فروخت و اهدا کرد. در حال حاضر سامانه شاد یکی از مهمترین ابزارهای آموزشی در ایران محسوب می‌شود اما نباید در این بین دانش‌آموزانی که به واسطه آموزش مجازی از تحصیل بازمانده‌اند را فراموش کرد.
ارتباط مستقیم محرومیت از تحصیل و گوشی‌های هوشمند در دوران کرونا
محرومیت از تحصیل تا سال ۱۳۹۸ بیشتر معطوف به «نبود مدارس» در بخش‌هایی از ایران بود. هرچند نباید از دانش‌آموزان اتباع خارجی که در ایران به دلیل عدم هویت یا داشتن پدر یا مادر غیر ایرانی از تحصیل جا می‌ماندند، غفلت کرد.
در سال جاری اما ماجرا با ورود کرونا متفاوت‌تر از گذشته شد. اگر به دنبال علل بازماندن از تحصیل در سال جاری باشیم باید سراغ ابزاری را بگیریم که سامانه شاد برای اجرا شدن نیاز به آن داشت. پیش از این در مرداد ۱۳۹۹، «رضوانه حکیم زاده»، معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش در خصوص آمار و علل محروم بودن سه میلیون و ۲۵۵ هزار دانش آموز از تحصیل گفته بود(۳) که «در اختیار نداشتن ابزار هوشمند ارتباطی مانند تبلت و گوشی تلفن همراه» دلیل اصلی و عمده محرومیت از آموزش مجازی است.
موضوعی که به مرور با آغاز سال تحصیلی رنگ واقعیت به خود گرفت و جوانب عمیق دیگری را به آن افزود. برای تهیه بیش از ۳ میلیون لوازم هوشمند موردنیاز وعده‌هایی از سوی مسوولان داده شد، پویش‌های به راه افتاد و خیرین پای کار آمدند اما با همه این‌ها همچنان که بیش از ۱۰ هفته از سال تحصیلی می‌گذرد، بخش غالب این دانش آموزان از تحصیل بازمانده‌اند یا روی به روش‌های دیگر آورده‌اند.
«محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات جمهوری اسلامی در آخرین اظهار نظر خود روز ۲۷ مهر ۱۳۹۹، با تایید این موضوع که «سه و نیم میلیون» دانش آموز به سامانه شاد دسترسی ندارند، گفته بود(۴): «با تعدادی از نهادهای حمایتی از جمله بهزیستی، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرای فرمان حضرت امام و بنیاد برکت هماهنگ کردیم و مقرر شد تا بخشی از تبلت مورد نیاز دانش‌آموزان مناطق محروم را تهیه کنند. قیمت تبلت‌ها حدود ۲ تا سه میلیون تومان خواهد بود اما این قیمت هم برای برخی خانواده‌ها دشوار است و باید در این زمینه چاره‌ای اندیشید.»
این اولین و آخرین اظهار نظر در خصوص حمایت از دانش‌آموزان جامانده از تحصیل نیست و پیش و پس از این نیز بسیاری از حمایت‌ها از این دانش آموزان سخن به میان آوردند اما هیچ یک محقق نشد.
بازماندگان همیشگی از تحصیل
هیچکس نمی‌تواند ارتباط مستقیم «نداشتن ابزار لازم برای اتصال به شبکه شاد» و «فقر» در ایران را کتمان کند. خانواده بخش غالبی از این دانش‌آموزان توانایی تهیه تلفن همراه هوشمند، تبلت یا ابزار دیگر برای آموزش مجازی را ندارند و همین موضوع آن‌ها را هر روز که از سال تحصیلی می‌گذرد یک قدم از آموزش، که حق مسلم آن‌ها است دور می‌کند.
در دو ماه اخیر چندین خبر از خودکشی دانش‌آموزان در رسانه‌ها منتشر شده است که دلیل آن نداشتن تلفن همراه هوشمند عنوان شد. مادر «محمد موسوی‌زاده»، دانش‌آموز ۱۱ ساله اهل بندر دیر بوشهر که مهر ماه امسال دست به خودکشی زده بود، دلیل مرگ خودخواسته فرزندش را نداشتن گوشی هوشمند برای استفاده از شبکه شاد و ناتوانی مالی برای خرید گوشی عنوان کرد.(۵) در همین ماه بود که چندین مورد خودکشی دیگر دانش‌آموزان و به دلایل مشابه رسانه‌ای شد.(۶) هرچند نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی ضمن تکذیب هیچ دلیل شفاف دیگری برای خودکشی ها ارایه نکردند.
در این بین برخی اولیا به دلیل عدم توانایی مالی خرید ابزار مناسب برای فرزندان خود، تلفن‌های همراه خود را برای آموزش مجازی در اختیار آن‌ها قرار دادند. این موضوع خود فضای جدیدی چون آشنایی با ابزار فیلترشکن و دسترسی آسان‌تر به محتوایی که کودکان و نوجوانان باید از آن دور باشند را در اختیار آن‌ها قرار داد.
علاوه بر این‌ها در هفته‌های اخیر خبرهایی نیز از اقدام به خودکشی یا خودکشی برخی دانش‌آموزان که در چالش‌های مجازی از جمله «مومو» شرکت کرده‌اند(۷)، منتشر شده است که از سوی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی رد شد.
دانش آموزان کدام استان ها از تحصیل محروم مانده‌اند؟
نگاهی به خبرهای استانی در دو ماه اخیر نشان می‌دهد محرومیت از تحصیل تنها معطوف به منطقه‌‌ای خاص نیست. در تهران که در دل خود همه اقشار جامعه را جا داده است، بسیاری از تحصیل جامانده‌اند تا استان‌های مرزی از جمله مهمترین آن‌ها سیستان و بلوچستان. همچنین اصفهان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، لرستان، کرمان، خوزستان، بوشهر، بندرعباس، سه استان خراسان و سه استان شمالی از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین خبرهای مربوط به کمبود و نبود ابزار هوشمند برای دانش‌آموزانش در رسانه‌های داخل ایران به خود اختصاص داده‌اند(۸). این بدان معنی نیست که وضعیت سایر استان‌ها ایده آل باشد و همانطور که پیش از این نیز گفته شد، محرومیت از تحصیل به دلیل عدم اتصال به سامانه شاد جغرافیا نمی‌شناسد.
براساس آخرین آمارها تا روز ۲۶ آبان ماه، چهارهزار دانش‌آموز مازندرانی(۹) فاقد تجهیزات هوشمند آموزشی هستند. در تاریخ ۱۸ آبان۱۳۹۹ نیز، «محمد علی واقعی»، مدیرکل آموزش و پرورش خراسان جنوبی(۱۰) گفته بود که با توجه به مجازی شدن تدریس به علت شیوع ویروس کرونا «۳۰ هزار دانش‌آموز این استان نیازمند تلفن همراه و تبلت هوشمند برای برخورداری از امکانات شبکه شاد هستند.»
عدم دسترسی به اینترنت از دیگر چالش های آموزش مجازی
از جمله دیگر عواملی که تاثیر به سزایی در عدم درستی سه میلیون ۲۲۵ هزار دانش آموز به سامانه شاد داشته است، عدم پوشش اینترنت در برخی مناطق است.
پیش از این در ۱۳ مهر ماه ۱۳۹۹، «حسن الحسینی»(۱۱)، مسوول برنامه شبکه آموزشی دانش‌آموز (شاد) با تایید این موضوع گفته بود: «۱۱ میلیون و ۴۰۸ دانش آموز در شبکه شاد احراز هویت شدند. از ۱۱ میلیون دانش آموز ۲۰ درصد در شبکه شاد فعالیت ندارند که البته فرآیند ثبت نام را انجام داده‌اند. در واقع ۶۲. ۵۸ درصد از دانش آموزان کشور در شاد حضور دارند.»
این مقام مسوول همچنین گفتنه است: «حدود سه میلیون و ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر معادل ۲۱ درصد از کل دانش‌آموزان فاقد دریافت کننده‌های هوشمند هستند یا در جایی قرار دارند که دسترسی به نرم افزار ندارد.»
روز سه‌شنبه ۲۰ آبان ماه امسال نیز خبری درباره سقوط یک دانش‌آموز در خراسان جنوبی منتشر شد که به گفته خواهر وی به دلیل اینکه «روستا اینترنت ندارد همراه دوستش برای دانلود محتوای آموزشی به بالای کوه رفته و از آنجا سقوط کرده و چشم او به شدت آسیب دیده است».
یکی از بزرگترین این محدودیت‌ها در شهرستان کوثر(۱۲) در استان اردبیل است. «کنعانی»، فرماندار شهرستان کوثر در تاریخ ۲۲ آبان ماه، گفت که «به دلیل نبود زیرساخت‌های ارتباطی لازم دانش‌آموزان ۳۹ روستای این شهرستان از برنامه‌های شبکه آموزشی شاد محروم هستند.»
او بدون اشاره به تعداد دانش‌آموزان محروم از تحصیل این شهرستان تاکید کرد که علاوه بر آن «دانش‌آموزان ۲۱ مدرسه شهری» این منطقه نیز از برنامه‌های تحصیلی و آموزشی این شبکه محروم هستند.
عدم دسترسی به اینترنت در روستاهای ایران باعث شده تا دانش آموزان برای بارگیری اطلاعات سامانه شاد راهی مناطق مرتفع شده و همین موضوع خطراتی را مواجه آن‌ها کند.
روز ۱۷ آبان ماه یک دانش‌آموز ساکن روستای نوغاب حاجی‌آباد، در ۲۴ کیلومتری شهرستان «قائن» استان خراسان جنوبی، زمانی که برای دانلود محتوای آموزشی مرتبط به کلاس درس به ارتفاعات روستا رفته بود سقوط کرد و تصویر صورت خونین این کودک بارها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد.
همچنین باتوجه به اطلاعات کم نیستند دانش آموزانی که برای دسترسی به اینترنت نیازمند پیاده روی طولانی در مسیرهای خطرناک هستند. دانش آموزان «روستای دره بید (کیار) در استان چهارمحال و بختیاری»، «روستای گل زمین، حوالی شهرستان آوج در استان قزوین»، «روستای خمی در حوالی بردسکن در استان خراسان رضوی»، «روستاهای کهران و یاسبلاغ کمیجان و اوجور سرعین، در استان اردبیل» و بسیاری دیگر، مواردی‌اند که در دسترسی به اینترنت دچار مشکل هستند.
«فرحناز قائد امینی»، مدیرکل آموزش‌وپرورش چهارمحال و بختیاری نیز در گفت‌وگو با قدس آنلاین بابیان اینکه از ۲۰۷ هزار دانش‌آموز ۶۰ا هزار نفر در شبکه شاد حضور دارند، افزود: مناطق محروم مانند «بازفت» و «کوهرنگ» تنها ۱۰ درصد زیرساخت اینترنتی دارند و حتی برخی بخش‌ها از نعمت برق نیز بی‌بهره‌اند لذا در این مناطق،که از جمعیت کمتری برخوردار هستند کلاس‌ها به‌صورت حضوری برگزار می‌شود.
منابع:
۱ – ایرنا، کد خبر: ۸۴۰۸۴۰۵۶
۲ – ایرنا، کد خبر: ۸۴۱۱۴۹۴۹
۳ – ایسنا، کد خبر: ۹۹۰۵۱۳۰۹۷۵۰
۴ – پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، کد خبر: ۱۴۷۷۲۴۳
۵ – فرارو، کد خبر: ۴۵۷۹۷۳
۶ – همشهری آنلاین، کد خبر: ۵۵۹۳۵۷
۷ – ایران وایر، خودکشی طاها، نوجوان ۱۲ ساله در «چالش مومو»، پویان خوشحال، سه‌شنبه, ۳ نوامبر ۲۰۲۰
۸ – همشهری آنلاین، کد خبر: ۵۶۵۰۹۴
۹ – ایرنا، کد خبر: ۸۴۱۱۱۵۱۲
۱۰ – ایرنا، کد خبر: ۸۴۱۰۲۶۷۴
۱۱ – ایرنا، کد خبر: ۸۴۰۶۴۰۸۵
۱۲ – خبر آنلاین، کد خبر: ۱۴۵۴۶۰۴