ایران پنج نفتکش حامل بنزین راهی ونزوئلا کرده است. ونزوئلا نیز در مقابل ۹ تن طلا پیش از تحویل گرفتن این بنزین‌ها به ایران داده است. دالغا خاتین اوغلو درباره این معامله پرسش‌برانگیز نوشته است.
عجیبی این معامله به این خاطر است که با دو نفتکش نیز می‌توان محموله بنزین و ماده شیمیایی «الکیل» برای افزایش درجه اکتان و بهسوزی بنزین را جداگانه ارسال کرد و برای مسافتی ۱۴ هزار کیلومتری و ۴۵ روزه، اصولا استفاده از پنج نفتکش کوچک هزینه حمل و نقل را به شدت افزایش می‌دهد.
مورد عجیب دیگر اینکه ارزش ۹ تن طلا با عیار بالا ۱۰ برابر بیشتر از ۱.۵ میلیون بشکه بنزین و مواد شیمیایی است که ایران راهی ونزوئلا کرده و از طرفی در معاملات بازار، معمولا قرارداد محموله‌های نفت خام یا محصولات نفتی با پیش‌پرداخت بخشی از ارزش محموله، یک ماه قبل از بارگیری بسته می‌شود و بقیه پول بعد از تحویل محموله پرداخت می‌شود.
معلوم نیست چرا دولت ونزوئلا چندین برابر ارزش محموله‌های بنزین ارسالی ایران را قبل از تحویل، پرداخت کرده است.
محموله‌های یاد شده بر اساس گزارش شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها، طی فروردین‌ماه در بندر شهید رجائی بارگیری شده و از طریق کانال سوئز به سمت ونزوئلا حرکت کرده است. کل ارزش این محموله‌ها در بازارهای منطقه‌ای آمریکا حدود ۴۵ تا ۵۰ میلیون دلار است، در حالی که ارزش ۹ تن طلا حدود ۵۰۰ میلیون دلار است.
از طرفی، ایران بعد از تحریمهای آمریکا، برای رد گم کردن، سیستم ارسال سیگنال ردیابی نفتکش‌هایش را خاموش می‌کند، اما در جریان انتقال محموله‌های بنزین، همه نفتکش‌ها با سیگنال روشن حرکت کرده‌اند.
دوشنبه ۵ خردادماه شرکت ردیابی نفتکش‌ها، تانکرترکرز، عکس‌های هوایی منتشر کرد که نشان می‌دهد نفتکش «فورچون» ایران با محموله ۴۳ میلیون لیتری (معادل ۲۷۰ هزار بشکه) بنزین در سواحل ونزوئلا لنگر انداخته و بقیه نفتکش‌ها نیز طی روزهای آینده به ونزوئلا خواهند رسید.
نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا که از طرف مخالفان و بسیاری از کشورها نامشروع خوانده می‌شود، نیز با انتشار عکس‌هایی از نفتکش یاد شده در صفحه توئیتر خود، از ایران تشکر کرده است.
هر دو کشور تحت تحریمهای آمریکا هستند و به شدت با افت تولید و صادرات نفت مواجه‌اند.
احتمالاتی نه چندان قانع‌کننده
ارسال پنج نفتکش کوچک برای حمل محموله‌هایی در مسیری ۴۵ روزه شاید به این خاطر باشد که تقریبا همه نفتکش‌های بزرگ ایران برای ذخیره نفت بی‌مشتری اشغال هستند. بر اساس آمارهای شرکت اطلاعات انرژی کپلر، ایران هم اکنون حدود ۱۰۵ میلیون بشکه نفت بی‌مشتری انبار کرده که تقریبا نیمی از آنها در نفتکش‌های لنگر انداخته در خلیج فارس و بقیه در تاسیسات ذخیره نفت خشکی است.
ایران معمولا برای انبار نفت بی‌مشتری، از نفتکش‌های بزرگ با ظرفیت دو میلیون بشکه استفاده می‌کند. احتمالا به همین خاطر به رغم افزایش هزینه حمل و نقل، برای ارسال ۱.۵ میلیون بشکه بنزین و مواد شیمیایی از پنج نفتکش کوچک استفاده کرده است.
اما با توجه به باز بودن سیستم ارسال سیگنال ردیابی، همچنین تبلیغات گسترده رسانه‌های داخلی و مقامات ایرانی، ظاهرا ارسال پنج نفتکش جنبه تبلیغاتی دارد و خواسته است نشان دهد کاروانی از نفتکش‌ها را با وجود تحریم‌ها به آنسوی دنیا ارسال کرده است.
در خصوص ۹ تن طلا نیز شاید ایران به غیر از بنزین، می‌خواهد خدمات نیز به ونزوئلا صادر کند، بدین صورت که برخی پالایشگاه‌های از کار افتاده ونزوئلا را دوباره راه‌اندازی کند. اما این احتمال بسیار ضعیف است، چون پالایشگاه‌های ونزوئلا نفت سنگین پالایش می‌کنند و ایران نه تکنولوژی این نوع پالایشگاه‌ها را داراست و نه تجربه چنین کاری را دارد.
همه پالایشگاه‌های داخلی ایران با نفت سبک و نیمه سنگین کار می‌کنند که تکنولوژی ساده‌ای دارند.
وضعیت بنزین ونزوئلا و ایران
پالایشگاه‌های ونزوئلا از سال ۲۰۱۴ به بعد، در پی افت قیمت نفت و درآمدهایش، با فرسایش و عدم سرمایه‌گذاری مواجه شدند. تولید نفت این کشور نیز طی این مدت چهار برابر افت داشته و به ۶۲۰ هزار بشکه در روز رسیده است. بدهی‌های خارجی ونزوئلا نیز تا۱۵۰ میلیارد دلار بالا رفته که دو برابر تولید ناخالص داخلی کشور است.
طی سال‌های گذشته شرکت روس‌نفت در پروژه‌های نفت و توزیع بنزین کشور فعال بود، اما دو زیرمجموعه فعال آن در ونزوئلا در فروردین ماه از سوی آمریکا تحریم شد. با تحریم آمریکا و افت قیمت نفت، ارزش سهام این شرکت تقریبا نصف شد، اما روس‌نفت اعلام کرد که تمامی فعالیت‌هایش در ونزوئلا را متوقف می‌کند و در پی آن آمریکا نیز تحریم‌هایش علیه این شرکت روسی را لغو کرد. با لغو تحریم‌ها، ارزش سهام روس‌نفت نزدیک ۵۴ درصد افزایش یافت و هم اکنون هر سهم آن ۳۷۰ روبل ارزش دارد.
روس‌نفت که شرکت «بی‌پی» بریتانیا و یک شرکت خصوصی قطری بیش از یک سوم سهام آن را در دست دارند، از اواخر ماه گذشته تمامی فعالیت‌هایش در ونزوئلا را متوقف کرد.
بدین ترتیب، ونزوئلا با بحران بنزین مواجه شد. مصرف داخلی بنزین ونزوئلا در حالت طبیعی روزانه ۳۰۰ هزار بشکه است، اما دولت در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۷۰ هزار بشکه در روز بنزین تحویل مردم داد و این رقم در ماه گذشته به ۳۰ هزار بشکه سقوط کرد.
قیمت بنزین دولتی در ونزوئلا کمترین رقم در جهان است. ونزوئلا بنزین را جیره‌بندی کرده و هر لیتر آن را ۶ بولیوار، یعنی بسیار کمتر از یک سنت آمریکا به مردم می‌فروشد، اما بر اساس گزارش رویترز، کمبود شدید بنزین باعث شده تا قیمت آن در بازار سیاه ونزوئلا به بالای ۲.۳ دلار، یعنی گرانترین بنزین در جهان، برسد.
در ایران، از سال ۹۷ کشور از لحاظ تامین بنزین داخلی خودکفا شد و وارداتش را قطع کرد. در پی تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس، پارسال ایران مقدار اندکی ظرفیت اضافی برای صادرات بنزین را به دست آورد و از آن زمان مقدار اندکی بنزین به کشورهای همسایه مانند افغانستان، پاکستان، عراق و ارمنستان صادر می‌کند.
در پی شیوع کرونا، مصرف داخلی بنزین ایران از نزدیک ۱۰۰ میلیون لیتر در روز به ۶۵ میلیون لیتر کاهش یافته و ایران هم اکنون می‌تواند بنزین مازاد قابل توجهی صادر کند، اما ظاهرا مشتریان ایران به خاطر تحریم‌ها بسیار اندک و محدود هستند.
بیژن زنگنه وزیر نفت ایران اخیرا اعلام کرد که مخاذن بنزین ایران پر شده و جایی برای ذخیره بنزین نیست. اوپک نیز گزارش داده میزان پالایش نفت ایران در ماه گذشته نسبت به ماه مارس حدود ۱۲۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
اما مشکل اینجاست که اگر محدودیت‌های قرنطینه کاهش یابد، دوباره مصرف بنزین کشور اوج خواهد گرفت. از طرفی سالانه ۶ تا ۸ درصد به مصرف بنزین ایران اضافه می‌شود و اگر ایران نتواند پالایشگاه‌های جدید بسازد، طی دو یا سه سال آینده دوباره مجبور به واردات بنزین خواهد شد.