کولبری طبق هیچ تعریفی «شغل» محسوب نمی‌شود؛ کولبر نه دستمزد مکفی دارد، نه امنیت جانی و شغلی، نه بیمه و آینده؛ اما با این وجود، صدها نفر در استان‌های غربی کشور، راهی به جز کولبری برای گذران زندگی ندارند. همین اجبار و استیصال که از فقدان فرصت‌های شغلی شایسته برمی‌آید، «کول بُردن» را برای جمع کثیری از مرزنشینان کشور تبدیل به تنها گزینه‌ی پیش رو کرده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «کولبری» شغلی‌ست که تمام زوایا و ابعادش آغشته به مرگ است؛ کولبر از فرط ناچاری، بار چند ده کیلویی را بر دوش می‌گذارد و شانه‌های نحیف را زیر زورِ بار خم می‌کند تا بتواند با گذشتن از ستیغ کوه‌ها و شیب دره‌ها، لقمه نانی به دست آورد؛ تلاشی تا پای جان برای «نان».
کولبری طبق هیچ تعریفی «شغل» محسوب نمی‌شود؛ کولبر نه دستمزد مکفی دارد، نه امنیت جانی و شغلی، نه بیمه و آینده؛ اما با این وجود، صدها نفر در استان‌های غربی کشور، راهی به جز کولبری برای گذران زندگی ندارند. همین اجبار و استیصال که از فقدان فرصت‌های شغلی شایسته برمی‌آید، «کول بُردن» را برای جمع کثیری از مرزنشینان کشور تبدیل به تنها گزینه‌ی پیش رو کرده است.
در این بین، ابلاغیه‌ها و بخشنامه‌های نصفه نیمه‌ی بسیاری برای ساماندهی اشتغال کولبران و رفع خطرهای فراوان این شغل، رسانه‌ای شده است؛ بخشنامه‌هایی که هیچ کدام از آنها تا امروز تاثیری ملموسی در زندگی کولبران نداشته است.
آخرین نمونه از این دست تسهیل‌گری‌ها، رونمایی از «سامانه جامع تجارت» و امکان ثبت نام کولبران در این سامانه است.
مختصات سامانه جامع تجارت
پنجم بهمن ماه، سعید عباسپور (مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صمت) درباره ثبت نام کولبران در سامانه جامع تجارت گفت: کولبران می‌توانند به فرمانداری‌های مناطق خود مراجعه کنند و پس از اینکه مورد تایید قرار گرفتند اسامی آنها در سامانه بارگذاری می‌شود. پس از آن بارگذاری اسامی، کولبران می‌توانند وارد سامانه جامع تجارت شوند و ثبت نام اصلی را انجام دهند.
مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صمت گفت: کولبران می‌توانند بر اساس سهمیه‌ای که در سامانه برای آنها بارگذاری شده درخواست‌های خود را اعلام کنند و کالا‌هایی که مشمول واردات می‌شوند را تعیین و کار‌ها را به راحتی انجام دهند.
عباسپور درباره مزایای این طرح تصریح کرد: کولبران تاکنون ساختار منظم و منسجمی نداشتند که این‌کار موجب می‌شود تا از تسهیلات و تخفیفاتی که برای آنها دیده شده، بهره‌مند شوند.
از قرار معلوم، ثبت نام از دوم بهمن شروع شده و هیچ محدودیت زمانی هم ندارد. همان پنجم بهمن، بابک دین پرست (معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور) در ارتباط با ثبت نام کولبران در سامانه‌ی مذکور گفت: در راستای انجام این طرح، کولبرانی که پیشتر کارت دریافت کرده‌اند، با مراجعه به فرمانداری‌های محل سکونت خود و تایید مراحل اداری آن، در سایت جامع تجارت ثبت نام نمایند.
در سامانه‌ی جامع تجارت، اطلاعیه‌ای درج شده که شرایط و پیش‌فرض‌های ثبت نام در آن ذکر شده است؛ در این اطلاعیه آمده است:
«به اطلاع کاربران محترم می‌رساند، امکان ثبت‌آماری تعرفه‌های مجاز برای واردات کوله‌بران در سامانه جامع تجارت فراهم شده است.
۱- کوله‌بران محترم از امروز (مورخ ۱۳۹۸/۱۰/۰۲) می‌توانند با ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت و اخذ نقش “کوله‌بر حقیقی”، اقدام به ثبت پرونده برای کالا‌های وارداتی نمایند.
۲- پس از ثبت پرونده در سامانه جامع تجارت، پرونده جهت بررسی ضوابط تجاری، به صورت برخط به سامانه ضوابط تجاری ارسال می‌شود.
۳- پس از بررسی ضوابط، پرونده جهت اخذ کد هشت رقمی ثبت‌آماری به بانک مرکزی ارسال خواهد شد. با اخذ کد هشت رقمی، پرونده به وضعیت “ثبت‌نهایی” منتقل خواهد شد.
۴- پس از ثبت‌نهایی پرونده، کوله‌بران بایستی برای تکمیل عملیات واردات خود اقدام به “ثبت منشا ارز” نمایند.
۵- کاربران در پرونده‌های متعلق به نقش “کوله‌بر حقیقی”، تنها کالا‌های با تعرفه‌های مجاز برای ثبت‌سفارش کوله‌بران، که قبلا در همین کانال اطلاع رسانی شده است، را می‌توانند ثبت کنند.
۶- نوع عملیات ارزی برای این پرونده‌ها “غیربانکی” و از محل” تسهیلات کوله‌بران- ارز با منشا خارجی” می‌باشد.
۷- مدت اعتبار پرونده‌های ثبت‌آماری یک ماهه خواهد بود و امکان تمدید آنها وجود نخواهد داشت.
۸- این پرونده‌ها قابل ویرایش نیستند و در صورت نیاز به اصلاح پرونده، بایستی پرونده ثبت‌آماری جدید ایجاد گردد.»
هیچ کس اطلاعی ندارد!
حال سوال اینجاست که آیا این سامانه می‌تواند گامی در جهت مطالبه‌ی اصلی فعالان کارگری و دغدغه‌مندان کولبران که همان «حذف کامل پدیده‌ی خطرناک و نامتناسب کولبری» است، بینجامد؟! براساس آنچه از اظهارات مسئولان امر برمی‌آید، کولبران در اولین گام باید از دوم بهمن ماه به فرمانداری محل سکونت خود مراجعه کنند و نسبت به ثبت نام در سامانه اقدام نمایند اما میکاییل صدیقی (رئیس هیات مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان) که پیگیر مشکلات و مطالبات کولبران است، می‌گوید: روز هفتم بهمن ماه به فرمانداری مریوان مراجعه کردم اما هیچ اطلاعی از این سامانه و نحوه ثبت‌نام در آن نداشتند!
به گفته‌ی او فقط سایت به مردم معرفی شده و ظاهراً طبق شنیده‌ها، فقط کولبرانی که تا شعاع ۱۵ کیلومتری مرز زندگی می‌کنند، می‌توانند ثبت‌نام کنند و گویا ۸۱۲ قلم کالای قانونی برای واردات وجود دارد.
صدیقی در ارتباط با کارایی و عملکرد این سامانه و مکانیسم ثبت نام و ورود قانونی کالا توسط کولبران می‌گوید: همه چیز به نحوه اجرا بستگی دارد؛ اگر خوب و درست و بدون بوروکراسی طولانی و با حذف موانع موجود اجرایی شود و بتواند به حذف کولبری به شیوه‌ی فعلی که فرد بار را پشتش می‌گذارد و پای پیاده از مرز عبور می‌کند، بینجامد، خیلی هم خوب است اما ظاهرا مقامات محلی چیزی نمی‌دانند؛ جلسه‌ای در مورد سازوکارش ترتیب نداده‌اند و تصمیمی گرفته نشده.
او ادامه می‌دهد: ما کولبری را شغل نمی‌دانیم فقط نوعی استثمار است. هر طرحی برای حذف کولبری باید با مشارکت جامعه کارگری و نمایندگان کولبران طرح و تدوین شود تا خود جامعه هدف که دغدغه‌ها و مطالبات را می‌داند، بتواند تاثیرگذار باشد. باید هدف هر طرح اصلاحی، حذف کامل کولبری باشد. هر چیزی جز این، رسمیت بخشیدن به یک شغل پرخطر و غیررسمی است.
صدیقی در پایان یک نگرانی جدی را مطرح می‌کند: این سامانه هم ممکن است فقط به خاطر نزدیکی به انتخابات مجلس مطرح شده باشد تا به این طریق بتوانند جلب اعتماد کرده و رای کولبران و کارگران را جمع کنند.
سرنوشت بیمه‌ی کولبران به ناکجاآباد کشید!
برای ثبت نام در سامانه، هیچ زمان‌بندی، مکانیسم و چارت اجرایی و همچنین هیچ نقشه راهی تعریف نشده است؛ مشخص نیست که آیا همه‌ی کسانی که در غرب کشور از طریق کولبری روزگار می‌گذرانند، می‌توانند از این سامانه مجوز کار بگیرند یا خیر؛ مشخص نیست که ثبت نام و پالایش چقدر طول می‌کشد؛ مشخص نیست چه ابزار کار و تسهیلاتی به افراد تایید صلاحیت شده داده می‌شود؛ آیا بازهم قرار است کولبر از جسم نحیف خود برای باربری مایه بگذارد؟! و در نهایت این نگرانی بسیار مهم و برجسته وجود دارد که این سامانه هم به سرنوشتِ تمام طرح‌های بدون پشتوانه‌ی اجراییِ قبلی دچار شود؛ طرح‌هایی مثل کارت پیله‌وری و بیمه کولبران.
فقط کافیست سرنوشت «بیمه‌ی کولبران» را به عنوان یک نمونه‌ی متاخر مرور کنیم. بیست و دوم اسفند ۹۵، نماینده پیرانشهر گفت که با موافقت وزیر کار، کولبران از نیمه دوم فروردین بیمه تأمین اجتماعی می‌شوند.
اما یک سال و سه ماه بعد، در خرداد ۹۷، مدیرکل امور مرزی کشور اعلام کرد از آنجا که کولبری یک شغل موقت است، بیمه آن منتفی‌ست!
شهریار حیدری (مدیرکل امور مرزی وزارت کشور) درخصوص بیمه کولبران و تعیین‌تکلیف این موضوع در آیین‌نامه‌های جدید گفت: کولبری فعالیتی موقت است و یک فعالیت پایدار محسوب نمی‌شود و در حقیقت یک شغل ناپایدار است و امتیازات درنظرگرفته‌شده نیز برای مردم مرزنشین موقت است، بنابراین بحث بیمه برای آنها منتفی است.
بیست و سوم خرداد ماه ۹۷، همان نماینده مجلس که یک سال و سه ماه قبل، از طرح بیمه کولبران رونمایی کرده بود، از اجرایی نشدن آن انتقاد کرد؛ رسول خضری با انتقاد از قطع بیمه کولبران، گفت: بیمه کولبران مصوبه دولت بود، متاسفانه جای تاسف دارد که دولت مصوبات خود را هم اجرایی نمی‌کند؛ بنابراین بی‌ثباتی‌ها در سیاست‌های مورد نظر برای حل مشکل کولبران به ویژه بیمه بزرگترین ضربه به سیاست‌های اصل سوم قانون اساسی است، طبق این اصل همه آحاد جامعه باید از مسکن، شغل، بیمه، بهداشت و درمان و آموزش و پرورش برخوردار باشند.
بنابراین با توجه به تجربیات ناکام قبلی و همچنین با توجه به ابهامات و زوایای نامشخص طرح فعلی یا همان سامانه‌ی جامع تجارت، چندان نمی‌توان به آینده و استقرار تغییرات بنیادین در فضای اشتغال کولبران امیدوار بود.
سوال اینجاست که آیا تنها با به‌کارگیری یک سامانه که در نهایت چیزی جز بوروکراسی الکترونیکی و فضاسازی مجازی نیست، می‌توان به حذف پدیده کولبری امیدوار بود و انتظار داشت شغلی که هیچ سنخیتی با سیاست‌های اصل سوم قانون اساسی ندارد، روزی دیگر تنها گزینه‌ی در دسترس صدها شهروند غرب کشور نباشد؟! آیا این سامانه که فقط محملی برای ثبت نام مجازی است و لاغیر، می‌تواند مردان و حتی زنانِ کولبر را از بار بر پشت نهادن، معاف کند؟!
گزارش: نسرین هزاره مقدم