سفیر روسیه در ایران گفت: اروپا و آمریکا شروع کننده تحریم علیه روسیه بودند و ما هم دست به اقدام متقابل می‌‌زنیم، در مورد پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای هم شروع کننده آمریکا بود نه روسیه.
این روزها عمده تیتر و عناوین روزانه بسیاری از مطبوعات و رسانه‌ها به آمریکا تعلق دارد. مسائلی مانند منازعه واشنگتن با تهران یا ترکیه و همچنین مسائل افغانستان یا یارکشی ترامپ در لندن که ثمره آن انتخاب بوریس جانسون به عنوان نخست‌وزیر بریتانیا بود. در میان انبوه اخبار روزانه و تحلیل‌های رنگارنگ، مجدداً نام روسیه به دلیل فروش سامانه اس-۴۰۰ به ترکیه سر زبان‌ها افتاده است. موضوعی که خواه ناخواه نام ناتو را به میان می‌کشد و پس از آن فضای تنش آلودِ اوکراین در سال ۲۰۱۴ را تصویرسازی می‌کند. تنشی که تا به امروز ابعاد مختلف آن آشکار شده اما تمام نشده است. چراکه برخی معتقدند ورود روسیه به سوریه تا حدودی به این موضوع و تقابل آمریکا و روسیه مربوط است.
این اخبار عمدتاً در مورد سیاست خارجی روسیه است و از داخل این کشور کم و بیش صداهایی به گوش می‌رسد. از اعتراض به آنچه در گرجستان علیه کرملین اتفاق افتاد تا انتشار تصاویر معترضان در مسکو. تمام این موضوعات نشان می‌دهد که روسیه در عرصه سیاسی هم در حال تقابل و هم در حال باز کردن راه‌های جدید ارتباطی با شرکای جدید خود مانند هند، ترکیه و سایر دولت‌های شرقی است تا بتواند جواب غرب را بدهد. اما سوال اینجاست که سرنوشت اوکراین چه می‌شود؟ رقابت روسیه با ناتو و آمریکا به کجا می‌رسد؟ آینده شراکت آنکارا و تهران با روسیه بر سر سوریه چگونه خواهد بود؟ فعال شدن مسکو در پرونده افغانستان چه دلیلی داشت؟ برای پاسخ به این سوال‌ها و روشن شدن سایر مسائل به گفت‌وگو با «لوان جاگاریان» سفیر فدراسیون روسیه در ایران پرداختیم که از نظر می‌گذرد:
ناتو اخیراً ۷۰ سالگی خود را پشت سر گذاشته و برخی معتقدند تنش میان مسکو و ناتو وارد فاز جدید شده است. به عنوان مثال چندی پیش دبیر کل ناتو از تبیین راهبرد جدید برای مقابله با روسیه خبر داد؛ اساساً روابط روسیه و ناتو را چگونه باید تحلیل کرد؟
جاگاریان: هیچ شکی نیست که تقابل ما با ناتو همچنان ادامه دارد و مسکو از فعالیت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نگران است. اینکه گفته می‌شود مسکو برای کشورهای اروپایی تهدید به حساب می‌آید، درست نیست. به عنوان مثال کشورهای بالتیک که روزی جزء شوروی بودند بارها این ادعا را مطرح کرده‌اند که روسیه به دنبال تهدید آنها است اما متاسفانه این موضوع به ابزاری برای دریافت کمک مالی بیشتر از آمریکا، ناتو و حتی کشورهای اروپای غربی تبدیل شده است. ما آماده مذاکره و ادامه همکاری در چارچوب کمیته روسیه – ناتو هستیم که در بروکسل برگزار می‌شد و تا سال ۲۰۱۴ هم این موضوع پیگیری می‌شد.
دلیل قطع شدن این همکاری چه بود؟
جاگاریان: دلیل، کودتا در اوکراین بود که توسط ایالات متحده و سایر کشورهای غربی اتفاق افتاد و یانکوویچ به عنوان رئیس جمهوری قانونی اوکراین از مقامش برکنار شد. پس از آن مسائل، ناتو متوجه شد که تامین امنیت در اروپا بدون وجود روسیه ممکن نیست و ما همچنان از عملکرد ناتو انتقاد داریم. این سازمان همواره به دنبال آن است که اعضاء خود را افزایش دهد و به دنبال عضویت مقدونیه و مونته‌نگرو در ناتو است. از این منظر ما همچنان عملکرد ناتو را تجاوزکارانه و ضد امنیت ملی روسیه می‌دانیم اما بسیار هوشیار هستیم و هر جا تهدید را احساس کنیم، جواب خواهیم داد.
نگاه مسکو به مساله گسترش ناتو به شرق چگونه است؟
جاگاریان: ناتو در دهه ۹۰ میلادی تعهد داه بود که گسترش به شرق صورت نگیرد ولی متاسفانه به این موضوع پایند نبودند و ما می‌دانیم که دیگر پایبند نخواهد شد. در اینجا مساله اعتمادسازی مطرح می‌شود و وضعیت فعلی دقیقاً نشان می‌دهد که نمی‌توان به ناتو و آمریکا اعتماد کرد.
مساله فروش اس-۴۰۰ به ترکیه و پیامدهای آن برای این کشور را چگونه می‌بینید؟
جاگاریان: باید توجه داشته باشید که اس-۴۰۰، یک سامانه دفاعی است؛ نه هجومی. ترکیه با این اقدام خود نشان داد که کشور مستقلی است و به نظرم اردوغان تصمیم جدی ومهمی را اتخاذ کرد. اگر یادتان باشد، ترامپ رسماً اعلام کرد که سامانه پاتریوت را به ترکیه تحویل نخواهد داد و آنکارا از دریافت این سامانه محروم شد. طبیعی است که ترکیه برای برطرف کردن نیاز پدافندی خود بر روی اس-۴۰۰ مطالعه فنی انجام داد و نتیجه آن خریداری این سامانه پدافنی از مسکو بود. رسماً اعلام می‌کنیم که سامانه پدافندی اس-۴۰۰ نه تنها از لحاظ قیمت بسیار ارزان‌تر از پاتریوت است بلکه دقت و تکنولوژیِ فنی آن بسیار پیشرفته‌تر از پاتریوت است.
در این مسیر اعمال فشار آمریکا بر کشورهایی که خواهان خرید تسلیحات یا پدافندهای روسی هستند بسیار مهم خواهد بود؛ ایالات متحده نه تنها ترکیه بلکه هند را مورد خطاب قرار داده تا از خریداری سامانه اس-۴۰۰ صرف نظر کند اما به نظرم هند همانند ترکیه کشور مستقلی است و می‌تواند عاقلانه تصمیم بگیرد. ما هیچ تردیدی در برقراری امنیت در منطقه از سوی ترکیه نداریم؛ چراکه اس-۴۰۰ یک سامانه دفاعی است نه یک سامانه هجومی. این وضعیت در مورد اف-۳۵ هم صدق می‌کند. اگر آمریکا جنگنده‌های اف-۳۵ را به ترکیه تحویل ندهد، آنکارا می‌تواند گزینه دیگری داشته باشد.
چه گزینه‌ای؟
جاگاریان: سوخو ۵۷! اگر یادتان باشد بعد از کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ ترکیه تلاش‌های زیادی برای بازگرداندن «فتح‌الله گولن» صورت داد اما آمریکایی‌ها این درخواست را رد کردند و در اینجا بود که آقای اردوغان اعلام کرد واشنگتن باید موضع خود را مشخص کند. به نظرم رفتار آمریکا برای ترکیه غیر قابل قبول بود که البته این نظر شخصی من است و به هیچ وجه نمی‌خواهم در روابط دو کشور دخالت کنم.
ترکیه به عنوان یکی از اعضاء موثر ناتو هرساله کمک‌هایی را از آمریکا و ناتو دریافت می‌کند. در صورتی که فروش اس-۴۰۰ باعث تعلیق عضویت آنکارا در ناتو شود یا کمک‌ها به صورت کامل قطع شود، آیا هزینه‌های تحمیلی به ترکیه از سوی مسکو تامین خواهد شد؟
جاگاریان: به نظرم خیلی زود است که بخواهیم در مورد این مساله صحبت بکنیم؛ ترکیه یک عضو مهم برای ناتو است و همچنین آمریکایی‌ها چشمشان به پایگاه نظامی اینجرلیک است؛ تا جایی که این پایگاه اهمیت زیادی برای حضور غیرقانونی آمریکا در سوریه را دارد. لذا به نظرم این مولفه‌ها مانع از افزایش تنشِ آمریکا و ناتو با ترکیه خواهد شد.
روسیه از سال ۲۰۱۷ تلاش مضاعفی برای تقویت توان نظامی خود انجام داده است. تا جایی که برخی از رسانه‌ها و اندیشکده‌ها اعلام کردند که روسیه برای شکست ناتو تنها به ۶۰ روز زمان نیاز دارد. دلیل تقویت نظامی چه بود؟
جاگاریان: ما زودتر از ۲۰۱۷ و پس از ریاست جمهوری آقای پوتین دست به تقویت توان نظامی خود زدیم. آقای پوتین معتقد است که باید توان نظامی افزایش پیدا کند اما باید متوجه باشید که روسیه به هیچ وجه به دنبال حمله نبوده؛ بلکه افزایش توان نظامی صرفاً برای دفاع از امنیت و سرزمین خودمان است.
دکترین سیاست خارجی روسیه در دوره چهارم ریاست‌جمهوری پوتین، مبتنی بر رویکرد نزدیک شدن به آسیا است. دلیل آن در مقطع زمانی فعلی چیست؟
جاگاریان: روسیه آماده همکاری با تمام کشورها است اما باید یک روند متقابل بر آن استوار باشد. در سال ۲۰۱۴ (پس از حوادث اوکراین) و زمانی که روسیه توسط غربی‌ها تحریم شد، همکاری‌های ما کمتر شد و ما هم اتحادیه اروپا را تا پایان ۲۰۲۰ در تحریمِ متقابل قرار دادیم. از اینرو سیاست ما به سمت کشورهای شرقی جهت‌دهی شد. کشورهایی مانند ایران، هند، ترکیه و غیره در این سیاست مورد نظر هستند و هرکدام از کشورهایی که مایل به ارتباط‌گیری باشند ما از آنها استقبال می‌کنیم. ما هیچگاه از اروپا یا آمریکا تقاضا نکردیم که تحریم‌هایشان بر علیه مسکو را لغو کنند؛ اگر لغو کردن ما استقبال می‌کنیم اما اگر لغو نکردند تحریم را با تحریم جواب می‌دهیم. به عنوان مثال در حوزه انرژی و مسائل اقتصادی اروپا را تحریم کردیم که بسار متضرر شدند؛ به گونه‌ای که ورود کالاهای اروپایی و آمریکایی را ممنوع کردیم.
یعنی این اقدام‌ها را باید راهکار مقابله با تحریم های اروپا پس از بحران اوکراین بدانیم؟
جاگاریان: دقیقاً همینطور است؛ ما مقابله به مثل کردیم و جواب آنها را دادیم اما شروع کننده این وضعیت آمریکا و اروپا بودند. برای مثال آمریکایی‌ها جنگ ویزا را به راه انداختند و ماهم مقابله به مثل کردیم و جواب آنها را دادیم.
چندی پیش ویدئویی در رسانه‌های آلمان و سایر کشورهای اروپا منتشر شد که نشان می‌داد معاون صدراعظم اتریش در حال رایزنی با یک تبعه روسیه بوده تا بتواند از طریق او حمایت روسیه برای انتخابات سراسری را جلب کند. این اتفاق باعث شد تا بسیاری بگویند روسیه و آمریکا به صورت مجزا به دنبال چندپاره کردند اروپا هستند. تحلیل شما چیست؟
جاگاریان: همانگونه که گفتید فیلمی از آقای «هاینتس کریستین اشتراخه»، معاون صدراعظم اتریش منتشر شده که گویا یک خانمِ روس در حال رایزنی با ایشان برای انتخابات و مسائل حمایتی است. اسناد و داده‌های موجود به خوبی نشان داد که این خانم دانشجوی بوسنیایی بوده و از برخی سرویس‌های اطلاعاتی پول دریافت کرده تا بتواند در وهله اول تحریک سیاسی و رسانه‌ای انجام دهد و در سطح دوم باعث برکناری ایشان از مقامشان شود. نمونه دیگر این موضوع ایجاد هجمه علیه «ماتئو سالوینی»، معاون نخست‌وزیر ایتالیا و ارتباط او با روسیه است. این وضعیت به خوبی نشان می‌دهد که غربی‌ها در حال تدارک یک سناریوی تکراری با چند بازیگر هستند. زمانی که احزاب یک کشور با تحریم روسیه مخالفت می‌کنند شاهد آن هستیم که آن حزب و مقاماتش مورد هجمه‌های گسترده قرار می‌گیرند. ما با تمام احزاب که معتقدند تحریم روسیه نادرست است، همکاری می‌کنیم اما اینکه بگویند مسکو آنها را مورد حمایت مالی قرار می‌دهد، به کلی اشتباه است. در این میان آمریکا به دنبال آن است تا از طریق طراحی این سناریوها روسیه را مورد هدف قرار دهد، اما ما اسنادی داریم که دقیقاً نشان می‌دهد ایالات متحده در حال حمایت از احزاب و جریان‌های مورد نظر و حتی به آنها کمک مالی می‌کند.
اخیراً شاهد تظاهرات در مسکو بودیم که الکسی ناوالنی هم در میان معترضان حضور داشت. اساساً ساختار تقسیم قدرت و ساز و کار سهم‌خواهی در روسیه پساپوتین چگونه است؟ عده‌ای معتقدند که روسیه امروز فاقد چهره‌ای کاریزماتیک برای جانشینی پوتین است. چه افرادی را گزینه بالقوه تصدی این سمت می‌دانید؟
جاگاریان: باید توجه داشته باشید که هیچ چیز در این دنیا دائمی نخواهد بود و آنچه در آینده اتفاق می‌افتد را نمی‌توان پیش بینی کرد. در مورد ناوالنی هم بحثِ نقض قانون است؛ اگر ایشان قانون را نقض نکنند بازداشت نمی‌شوند اما به هر حال در مورد آینده نمی‌توانم حرف بزنم.
چشم‌انداز مثلث روسیه- ایران- ترکیه درباره سوریه را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
جاگاریان: در این مورد بسیار امیدوار و خوش‌بین هستیم. در اوایل ماه آگوست در شهر نورسلطان (پایتخت قزاقستان) جلسه معاونین وزراء خارجه سه کشور برگزار خواهد شد و پس از آن در اواخر آگوست جلسه سران در ترکیه برگزار خواهد شد که اهمیت بسیار زیادی دارد. معتقدم که ایران، روسیه و ترکیه نتایج عملی را به دست خواهند آورد و به خوبی می‌دانیم که بسیاری از کشورها همکاری سه جانبه ما را مورد تایید خود نمی‌دانند و به دنبال ضربه زدن به این همکاری هستند تا بتوانند میان این سه کشور شکاف ایجاد کنند؛ به هر حال من به این همکاری امیدوار هستم.
در مورد ادلب به چه صورتی است؟
جاگاریان: وضعیت ادلب بسیار پیچیده است؛ ما یک یادداشت تفاهم با ترکیه امضاء کرده‌ایم و با آنکارا در تماس هستیم. مشکلات زیادی در ادلب وجود دارد که دلیل اصلی آن تجمیع هزاران تروریست در این منطقه است و باید این جغرافیا پاکسازی شود. متاسفانه رویکرد دوگانه آمریکا در سوریه باعث شده که مشکل‌های زیادی برای سوریه به وجود بیاید و زمانی که ما با تروریست‌ها می‌جنگیم، واشنگتن دست به انتقاد می‌زند اما خودشان هیچ اقدامی علیه تروریسم صورت نمی‌دهند. به هر حال تروریست‌های ساکن ادلب نه تنها برای پایگاه هوایی روسیه در حمیمیم بلکه برای شهر حلب و ساکنان آن هم تهدید به حساب می‌آیند وبه نظرم دورویی آمریکا در سوریه یکی از موانعی است که نمی‌گذارد ادلب پاکسازی شود.
عده‌ای سیاست روسیه در خصوص مداخله نظامی در سوریه را زیر سوال برده و معتقدند که با توجه به فعالیت داعش در آسیای مرکزی، در صورت واقعی بودن ادعای روسیه مبنی بر مبارزه با داعش، این کشور باید اولویت خود را حوزه قفقاز و جمهوری‌های جدا شده از شوروی سابق قرار می‌داد. این مساله را چگونه تحلیل می‌کنید؟
جاگاریان: بخشی از تروریست‌های داعش و القاعده که در سوریه فعال هستند از روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق به این کشور آمدند و ما در حال مقابله با آنها هستیم. به گونه‌ای که نهادهای امنیتی روسیه بخشی از آنها را در داخل خاک روسیه دستگیر یا از بین می‌برند و روند مقابله همچنان در خاک سوریه ادامه دارد. نکته‌ای که در اینجا باید مد نظر قرار بگیرد این است که آقای پوتین اعلام کرده بودند که روسیه مایل است تروریست‌ها را در خاک سوریه سرکوب کند تا بتوانند از بازگشت آنها جلوگیری کنند. لذا تمرکز هم بر سوریه است و هم در سوریه به دنبال متلاشی کردن هسته‌های تروریستی هستیم.
فعال شدن روسیه در پرونده افغانستان و صلح با طالبان به چه دلیل است؟ آیا در صورت پیچیده شدن اوضاع و بهم‌ریختگی میدانی در افغانستان، روسیه حاضر به ورود نظامی خواهد بود؟
جاگاریان: خیر، روسیه به هیچ وجه وارد عرصه میدانی و نظامی افغانستان نخواهد شد. ما فقط در محور سیاسی فعال هستیم و با طالبان در تماس هستیم. چندی پیش از آنها دعوت کردیم که به مسکو بیایند و در شرایط کنونی آنها را برای رسیدن به صلح ترغیب و تشویق می‌کنیم اما معتقدیم که طالبان نباید به دنبال انحصار در ساختارهای آینده افغانستان باشند.
بعد از انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا موجی از ادعاها مبنی بر دخالت روسیه در انتخابات کشورهای مختلف به راه افتاد و این مساله تا انتخابات نخست‌وزیری انگلیس نیز کشیده شده است. دلیل این موضع‌گیری‌ها چیست؟
جاگاریان: به نظرم این موضوع روشن شده اما توصیه می‌کنم کسانی که به آن دامن می‌زنند به پزشک روانی مراجعه کنند!
خروج آمریکا از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای میان برد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا مسکو از این موضوع خوشحال است؟
جاگاریان: مسئولیت و شروع کننده این نزاع به عهده آمریکا است. زمانی که آمریکا این پیمان را نقض کرد ما هم مقابله به مثل کردیم. از این موضوع خوشحال نیستیم بلکه متاسفیم اما به هر حال ما خواهان مذاکره در این مورد بودیم ولی مذاکره جواب نداد و ما هم چاره‌ای جز خارج شدن از این پیمان را نداشتیم. زمانی که آنها به این پیمان متعهد نیستند، ما هم متعهد نخواهیم بود.
اخیراً شاهد برگزاری چند دور از اعتراض‌ها درگرجستان بودیم و بسیاری معتقد بودند که روسیه این کشور را تحریم خواهد کرد. دلیل عدم تحریم گرجستان چه بود؟
جاگاریان: مدلِ گرجستان و اوکراین را باید یکی دانست که مداخله آمریکا در آنجا به وضوح دیده می‌شود. در سال ۲۰۱۴ کودتای غیرقانونی در اوکراین با محوریت آمریکا شکل گرفت و دولت این کشور بر پایه کودتا به روی کار آمد. ما در مورد گرجستان نگران هستیم اما برخی از احزاب گرجستانی که در پارلمان حضور دارند پس از آن حوادث به روسیه آمدند و خواهان بهبود روابط هستند. در مسکو بسیاری خواهان تحریم گرجستان بودند اما آقای پوتین شخصاً با تحریم گرجستان مخالفت کردند. چراکه حجم بالایی از صادرات ما به گرجستان است.
یعنی دلیل عدم تحریم گرجستان صرفاً مسائل اقتصادی بود؟
جاگاریان: بله، همینطور است.
به عنوان سوال آخر، موضع روسیه در قبال تحولات لیبی با محوریت ژنرال خلیفه حفتر چیست؟
جاگاریان: روسیه با خلیفه حفتر و همچنین فائزالسراج در تماس است و با هر دو طرف ارتباط داریم. از آنها خواسته‌ایم که به توافق برسند اما سوال ما این است که کدام کشورها لیبی را به این وضع درآوردند؟ آیا روسیه بود؟ خیر، فرانسه و آمریکا این کار را با لیبی کردند و وضعیت به صورتی است که نمی‌توان عنوان یک کشور را به لیبی اطلاق کنیم. زمانی که ژنرال حفتر به سمت طرابلس می‌رفت ما درخواست خویشتن‌داری کردیم و همچنان معتقدیم که باید توافق یکپارچه صورت بگیرد.
گفت‌وگو: فرشاد گلزاری