کشاورزان سیستانی بارِ فقر بیست سال کم‌آبی را به دوش می‌کشند و بارندگی این مدت هم نتیجه کوتاه‌مدتی برای آنان نداشته است. هنوز این کشاورزان توان بازپرداخت وام‌هایشام را ندارند. به کمک دولت وام‌های خوبی به کشاورزان تعلق گرفت و تنفس سه ساله در خصوص وام‌های مربوط به بذر و دیگر موارد داده شد، اما وام مربوط به کمک هزینه خرید ماشین‌آلات شامل تنفس نشده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، کم‌آبی حدود بیست سال در شمال سیستان بلوا می‌کرد و بارِ سنگین فقر را بر دوش کشاورزان شمال سیستان می‌گذاشت. روزگارِ سخت کشاورزان و دامداران سیستانی تمامی ندارد و مشکلات معیشتی خیلی از اهالی روستاییان فقیر را کوچ داده است. «امثال منِ پیرمرد هستیم که هنوز اینجا مانده‌ایم و چون طاقت مهاجرت را نداریم.» این را حاج شریف سارانی (نماینده جمعی از کشاورزان شهرستان هیرمند) می‌گوید که سالها است برای پیگیری مطالبات کشاورزان و دامداران «شمال سیستان» از راهروهای جهاد کشاورزی بالا رفته است.
کم‌آبی و نبود مدیریت کارآمد در حوزه منابع آب و عدم پاسداری از حقابه دریافتی دریاچه‌ها، موجب امحای ابتدایی و حیاتی‌ترین ابزار تولید این مردم یعنی آب شده است. اردیبهشت ماه سال گذشته علی کیخا (نماینده مجلس شورای اسلامی) گزارش داد که در طول سال زراعی منتهی به اردیبهشت سال قبل تنها سه میلیون متر مکعب آب وارد رودخانه هیرمند شده در حالی که بر اساس معاهده باید ۸۲۶ میلیون متر مکعب وارد منطقه سیستان می‌شد. تا قبل از اردیبهشت ماه 97 تنها ۱۰ میلی متر بارندگی در سیستان گزارش شده بود و اکنون نیز این منطقه در شرایط بی‌آبی بسیار بحرانی قرار دارد. مهم‌ترین خواسته کشاورزان شمال سیستان اتفاقاً همین حقابه است. چیزی که حتی با وجود بارندگی‌ها در افغانستان نصیب اندکی برای شهرستانهایی چون زهک، هیرمند، زابل، هامون و نیمروز داشته است.
باران اخیر با کم‌آبی سیستان چه کرد؟
بارندگی‌های اخیر سیستان و بلوچستان البته تا حدی از مشکلات کم‌آبی کاست اما مشکل سیستانی‌ها این است که این مسئله پایدار نیست. بعد از بارندگی‌ها در سیستان و بلوچستان و افغانستان آب تالاب هامون در کشور از ۳ هزار و ۹۰۰ هکتار به ۵ هزار هکتار افزایش یافته است.
سارانی می‌گوید؛ وقتی کشاورز دچار خسارت می‌شود، کمکی از سوی دولت و جهاد کشاورزی نخواهد داشت؛ آب نباشد، باید گریه کنی.
وام ماشین‌آلات مهم‌ترین خواسته کشاورزان شمال سیستان
کشاورزان سیستانی بارِ فقر بیست سال کم‌آبی را به دوش می‌کشند و بارندگی این مدت هم نتیجه کوتاه‌مدتی برای آنان نداشته است. هنوز این کشاورزان توان بازپرداخت وام‌هایشام را ندارند. به کمک دولت وام‌های خوبی به کشاورزان تعلق گرفت و تنفس سه ساله در خصوص وام‌های مربوط به بذر و دیگر موارد داده شد، اما وام مربوط به کمک هزینه خرید ماشین‌آلات شامل تنفس نشده است.
محصول کشاورزان خرده‌پا، به لحاظ میزانِ تولید اصلاً قابل قیاس با شرکت‌های بزرگ کشت و صنعت و دامپروری نیست. ماشین‌آلات مدرن و تکنولوژی برای کشاورزان سیستانی دیگر انتخاب نیست، اجبار است؛ اجباری برای بقا.
همین است که به گفته سارانی؛ مطالبه عمده حدود ۵۰۰ کشاورز سیستانی تعلق سه سال تنفس برای وام‌ها در حوزه ماشین‌آلات است.
سارانی بیان می‌کند: خیلی از کشاورزان مجبور شدند ماشین‌آلاتی از جمله کمباین، تراکتور، موتور پمپ و … خریداری کنند، الان خیلی وقت است که کم‌آبی باعث شده توان پرداخت وام‌ها در شرایط کنونی را نداشته باشیم. این درحالی است که تنفس سه ساله به وام‌های مشمول بذر ذرت و گندم و علوفه برای دامداری و دیگر بخش‌ها تعلق گرفته بود. در شش سال گذشته مشکلات زیادی داشتیم و خیلی از محصولاتمان خشکید. متأسفانه هیچ‌چیز دست کشاورز سیستانی را نمی‌گیرد؛ جز اینکه چشم به آسمان بدوزد.
به گفته سارانی؛ مهم‌ترین مطالبه امروز کشاورزان شمال سیستان موافقت دولت با تنفس وام‌های حوزه ماشین‌آلات است.
این کشاورزان که تعداد آنها به ۵۰۰ نفر می‌رسد، عمدتاً در شهرستان‌های زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز زندگی و امرار معاش می‌کنند.
از ابتدای سال ۹۷ تاکنون حدود ۱۴۳ میلیارد ریال غرامت به بیمه‌گذاران صندوق بیمه در بانک کشاورزی استان سیستان و بلوچستان پرداخت شده است. در حالیکه این خشکسالی تنها در شمال استان ۷۴۲ میلیارد ریال خسارت به کشاورزی منطقه وارد کرده بود. جبران این میزان از فقر تحمیلی برای کشاورزان به این سادگی‌ها نیست. در عین حال در سال گذشته نیز ۵۶ هزار و ۷۴۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی استان به کشت گندم اختصاص پیدا کرد اما به دلیل نبود آب تنها از ۳۱ هزار و ۷۴۰ هکتار آن گندم برداشت شده و باقی از بین رفت. در مجموع کشاورزان زیادی هم نیستند که از مزایای صندوق بیمه کشاورزی استفاده می‌کنند. ابراهیم حسن‌نژاد (قائم مقام صندوق بیمه کشاورزی) اخیراً گفته است که تنها ۲۰ درصد از زمین‌های زراعی کشور بیمه هستند. این امر خود نشان از مشکل تعداد زیادی از کشاورزان برای جبران خسارات دارد.
از پیش هم می‌توان دریافت که سهم کوچکی از همین ۲۰ درصد استانی، به سیستان و بلوچستان تعلق دارد. همین آمار به خوبی نشان می‌دهد که کشاورز سیستانی همچون کشاورزان دیگر مناطق در سالهای کم‌آبی نیاز به حمایت‌های دولتی مضاعفی دارد. آنهم در استانی که عمده اقتصاد آن بر پایه کشاورزی می‌چرخد و جزو محروم‌ترین استانهای کشور است. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، این استان در سال ۹۷ با ۱۶ درصد سومین استان دارای بیشترین بیکار کشور بود.
پدیده کوچ در سیستان و بلوچستان
سارانی تصریح می‌کند: سیاست‌های حمایتی برای کشاورزان سیستانی باید در اولویت قرار بگیرد؛ وام‌هایی که به کشاورزان تعلق گرفت توانست بار بزرگی از دوش آنان بردارد؛ این وام‌ها سود و کارمزد چندانی هم ندارد، با این حال باید توجه شود که مردم سیستان با کمترین امکانات و محرومیت‌های توسعه‌ای باید قدرت پرداخت وام‌ها را داشته باشند که این اتفاق نیاز به چند سالی تنفس برای آنها دارد.
در سیستان و بلوچستان، مردم درمانده از کشت و کار و گذران زندگی هستند. برنامه‌هایی هم که از سوی نهادهای تصمیم‌گیر کشور برای بهبود وضعیت این منطقه اتخاذ شده، به‌نظر می‌رسد تاکنون پاسخگوی مشکلات جاری نبوده است. هر ساله جمعیت روستاهای سیستان نیز کمتر می‌شود، پدیده کوچ و مهاجرت برای سیستانی‌ها یک فرجام شوم است.
نماینده کشاورزان شهرستان هیرمند می‌گوید: تا مدتی قبل و در سالهای طولانی کم‌آبی حداقل نیمی از ظرفیت‌های کشت منطقه، مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت اما اکنون شاید بتوان گفت این میزان به صفر رسیده است. اصلاً کسی دیگر کشاورزی و صیادی نمی‌کند. ۴۰۰ هزار صیاد و کشاورز و دامدار در این منطقه هستند. تعداد اندکی هم هستند که شاغل ادارات، مغازه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی دیگری هستند اما همان‌ها نیز، عمدتا قطعه زمینی برای کشاورزی و یا دامداری داشته و دارند اما آنها هم با مشکلات بسیاری مواجهند. اساساً منطقه‌ای که منبع اصلی تولید ارزش افزوده‌اش را از دست دهد، حیات انسانی‌اش دچار زوال می‌شود.
کشاورزانی که روی زمین‌ها کار می‌کنند و زمین‌داران خُرد نه توان رقابت با تولید عمده شرکت‌های وسیع کشت و صنعت را دارند و نه توان مقابله با کم‌آبی که لااقل بیست سال سایه‌اش از سر این سرزمین کم نشد. بی‌توجهی به مشکلات مردم سیستان که عمدتاً کشاورز هستند، عملاً به کوچ و خالی شدن این استان منجر می‌شود.
گزارش: مریم وحیدیان