پس از تعیین جریمه‌های میلیارد دلاری برای بانک‌های اروپا به علت نقض تحریم‌ها، اکنون خبر از توقف مناسبات تجاری با چین منتشر می‌شود. توقفی که می‌تواند دشواری‌های بسیاری برای بازرگانی خارجی ایران در پی داشته باشد.
خبر توقف مناسبات بازرگانی ایران و چین از سوی رسانه‌های ایران منتشر شده است. مسئولان جمهوری اسلامی ایران از این توقف تحت عنوان وقفه‌ای “کوتاه‌مدت” و چند روزه یاد می‌کنند.
به‌رغم آن، اخبار منتشر شده حکایت از کاهش شدید مناسبات بازرگانی دو کشور ایران و چین دارند. کاهشی که حتی از سوی رسانه‌های ایران نیز تایید شده است.
با نزدیک شدن زمان شروع فاز جدید تحریم‌های ایران و به‌ویژه در ارتباط با تحریم‌های ناظر بر فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران و شرکت‌های وابسته به آن، بنیان‌های بازرگانی خارجی ایران به لرزه افتاده است. همین موضوع توجه بازرگانان ایران را به سوی کشورهای منطقه و از جمله ترکیه و عمان جلب کرده است.
تعیین جریمه‌های میلیارد دلاری برای بانک‌ها و موسسات مالی اروپایی از سوی آمریکا و در ارتباط با تراکنش‌های مالی این موسسات با بانک‌های جمهوری اسلامی، از خوش‌بینی‌های نخستین مربوط به کارکرد “اینستکس” کاسته است.
“اینستکس” سازو کار مالی اتحادیه اروپا برای ممکن ساختن مناسبات بازرگانی شرکت‌های اروپایی با جمهوری اسلامی ایران است. سازوکاری که پس از ماه‌ها بحث و تلاش، نتیجه‌روشنی به همراه نداشته است.
جریمه‌های میلیارد دلاری
ظرف روزهای گذشته دو موسسه بزرگ مالی اروپا طعم مجازات‌های پیش بینی شده از سوی ایالات متحده آمریکا در خصوص همکاری اقتصادی با شرکت‌های ایرانی را چشیدند.
ابتدا بانک بریتانیایی “استاندارد چارترد” محکوم به پرداخت یک میلیارد دلار جریمه شد و پس از آن قرعه به نام موسسه بزرگ مالی ایتالیا “یونی‌کردیت” افتاد.
“یونی‌کردیت” و بانک وابسته به آن در آلمان، “هیپوفرآینزبانک” به پرداخت یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار جریمه محکوم شدند.
همین مسائل باعث ایجاد تردید در عملکرد احتمالی سازوکار مالی اتحادیه اروپا شده است. نگاه‌های ایران برای تامین نیازهای خود و پیشبرد مناسبات بازرگانی به ناگزیر متوجه کشورهای همسایه و به‌ویژه به روسیه و چین شده است.
در چنین شرایطی، رسانه‌های ایران و از جمله روزنامه “شرق” روز ۲۸ فروردین (۱۷ آوریل) خبر از توقف مناسبات تجاری ایران و چین داده‌اند.
کاهش حجم بازرگانی ایران و چین
روزنامه “شرق” کانال ارتباط تجاری ایران و چین را مهم‌ترین عرصه مبادلات بازرگانی خارجی ایران می‌داند که «بیشترین حجم تجارت خارجی ایران را رقم می‌زند.»
این در حالی است که آمار منتشر شده از سوی اداره گمرک چین خبر از کاهش چشمگیر حجم مناسبات بازرگانی دو کشور در دو ماهه نخست سال جاری می‌دهد.
بر اساس این آمار حجم مبادلات بازرگانی دو کشور در بازه زمانی دوماهه ژانویه و فوریه سال جاری در قیاس با بازه زمانی مشابه سال گذشته از کاهشی حدود ۵۰ درصد برخوردار بوده است.
همین آمار حکایت از آن دارد که صادرات چین به ایران ظرف مدت زمان یاد شده حدود ۶۵ درصد کاهش یافته است. کاهشی که می‌تواند در ماه مه سال جاری و به دنبال تشدید تحریم‌های ایران از سوی آمریکا شدت یابد.
کاهش صادارت چین به ایران
گمرک چین، با انتشار آمار مربوط به صادرات این کشور به جمهوری اسلامی ایران ظرف دو ماهه نخست سال جاری میلادی، اعلام کرده است که کل صادرات چین در این مدت بالغ بر یک میلیارد و ۱۵۱ میلیون دلار بوده است.
لازم به یادآوری است که میزان صادرات چین به ایران در مدت زمان مشابه سال گذشته سه میلیارد و ۲۸۵ میلیون دلار بوده است.
عرصه‌های مربوط به صادرات چین به ایران عمدتا به سه بخش محدود می‌شود. چین صادرات خود را به ایران به حوزه‌های پتروشیمی، خودرو و مواد خوراکی محدود کرده است. اکنون گفته می‌شود که حتی صادرات در این سه حوزه نیز دچار اختلال شده است.
موانع اصلی ناظر بر مناسبات بازرگانی ایران و چین
مهم‌ترین مانع پیشبرد بازرگانی خارجی دو کشور به محدودیت‌های مالی مربوط می‌شود. چین نیز همچون اروپا، برای تراکنش‌های مالی خود با ایران با دشواری‌ها و محدودیت‌هایی روبه‌رو است.
چین در زمان تحریم‌های پیش از توافق هسته‌ای، برای ممکن ساختن تراکنش‌های مالی با ایران، یک بانک ویژه راه‌اندازی کرده بود.
این کانال تجاری ویژه با عنوان “کونلون بانک” در چین راه‌اندازی شده بود و این تنها بانکی در چین است که صرفا با ایران همکاری اقتصادی دارد.
بانک “کونلون” در سال ۲۰۰۹ و با سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت ملی نفت چین ایجاد شد. بانک کوچکی که تنها با هدف دور زدن تحریم‌ها و برای پیشبرد بازرگانی خارجی با ایران تاسیس شده بود.
این بانک در دوره احمدی‌نژاد تاسیس شد و سرمایه آن از طریق صادرات نفتی ایران به چین تامین می‌شد. به سخن‌دیگر، “کونلون” بانک، یک سازوکار مالی چین از نوع “اینستکس” به شمار می‌آید.
وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۲۰۱۲ این بانک را تحریم کرد. اما از آنجا که این بانک با کشورهای اروپایی و به‌ویژه با آمریکا همکاری اقتصادی نداشت، توانست به کار خود ادامه دهد.
اکنون خبر می‌رسد که این بانک نیز برای بازرگانی خارجی با ایران محدودیت‌هایی پیش‌بینی کرده است. حتی گفته می‌شود که حساب‌های بازرگانان ایرانی فعال در چین مسدود شده‌اند.
مسدود شدن “کوره‌راه‌های” بازرگانی
روزنامه “شرق” به نقل از یکی از بازرگانان ایرانی فعال در چین، از کانال تجاری بین ایران و چین تحت عنوان “کوره‌راه” یاد کرده است. او به مسئولان هشدار داده است: «با توجه به اینکه در اردیبهشت تحریم‌های جدید آمریکا اعلام می‌شود، ما باید برنامه جدیدی بریزیم. ما باید دقت کنیم کوره‌راه‌های ارتباط تجاری در روزهای تحریم را مسدود نکنیم.»
هشدار بانک مرکزی ایران و اعلام این موضوع که در شرایط کنونی درخواست‌های خرید یوان چین ثبت نمی‌شوند، تنها ناظر بر محدودیت‌هایی است که موسسات مالی ایران در حال حاضر برای معامله با چین دارند. اما مشکل اصلی، برخاسته از محدودیت‌هایی است که چین بر سر راه تجارت با ایران ایجاد کرده است.
حتی گفته شده است که حساب‌های ارزی دانشجویان و شهروندان عادی ایران نیز توسط بانک‌های چین مسدود شده‌اند. روزنامه “شرق” در این باره نوشته است:
«بانک‌هایی مانند ABC، چاینا بانک و دیگر بانک‌ها بدون اینکه نامه‌ای به شهروندان [ایرانی ساکن چین] ارائه کنند، فقط با یک پیام ساده اقدام به مسدود کردن حساب‌ها می‌کنند.»
علت‌های زیادی برای اعمال این محدودیت‌ها از سوی چین عرضه شده است. بدیهی است که مهم‌ترین این علت‌ها به فشارهای آمریکا بازمی‌گردد. فشارهایی که در جریان بهره‌برداری از حوزه گاز پارس جنوبی و پس از خروج شرکت فرانسوی توتال خود را به وضوح نشان داد.
افزون بر آن، چین حاضر نیست با انجام معاملات بازرگانی محدودی که با ایران دارد، در جنگ تجاری خود با دولت آمریکا در موقعیت ضعیف‌تری قرار گیرد. همچنین ریاست چین بر FATF و مبارزه دولت این کشور با امر پول‌شویی نیز بر ایجاد محدودیت‌های بیشتر بر سر بازرگانی خارجی با ایران بی‌تاثیر نیست.