کمبود کلاس و فرسوده بودن مدارس از جمله مشکلات مهم نظام آموزشی کشور است، خشکسالی، بیکاری و مهاجرت برخی استان ها را از این نظر در شرایط وخیم تری قرار داده است، اگر مدارس فرسوده که هر لحظه ممکن است جان بگیرند را بخواهیم استاندارد کنیم، با روند فعلی 80 سال طول می کشد.
با وجود تاکید مسئولان بر اهمیت یادگیری و آموزش افراد در جامعه، همچنان در مناطق محروم شاهد افرادی هستیم که به خاطر شرایط نامناسب از آموزش و یادگیری محروم هستند. با این وجود سازمان های مردم نهاد عزمشان را جزم کرده اند تا محروم ترین نقاط کشور را نیز از آموزش، دانش و آگاهی سیراب کنند. در این میان موسسه خیریه جامعه یاوری یکی از موسسات مردم نهادی است که 35 سال است، در کنار انجام نیکوکاری به مدرسه سازی نیز مشغول هستند. آنها از ابتدای سال تاکنون بیش از 10 مدرسه در مناطق محروم به ویژه استان سیستان و بلوچستان دایر و راه اندازی کرده اند.
رضا درمان، مدیرعامل موسسه خیریه جامعه یاوری در گفت گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا می گوید: در روزهای گذشته، دو مدرسه با 4 کلاس در روستای قاسم آباد شهرستان بمپور و یک مدرسه با 3 کلاس در شهرستان نیکشهر استان سیستان و بلوچستان افتتاح شد.
به گفته درمان استان سیستان و بلوچستان از جهت آموزش در شرایط نامناسبی به سر می برد و میزان سرانه آموزشی در این استان بسیار کم است. «به چند دلیل مهم سرانه آموزشی در استان سیستان و بلوچستان کم است. یکی اینکه این استان بزرگترین استان کشور از لحاظ پراکندگی به حساب می آید. دوم، عقب ماندگی سنواتی از بابت تعداد مدارس، سوم، جمعیت زیاد در این استان و چهارم، به خاطر 18 سال خشکسالی مداوم، جا به جایی مردم از روستا به حاشیه شهرها خیلی زیاد شده است و این مسائل نیاز مردم به مدارس را تشدید می کند».
به گفته درمان تعدادی مدرسه از قدیم در این مناطق وجود دارد که شرایط مناسب برای تحصیل را ندارند و باید هر چه زودتر تخریب شوند. «برای مثال در بمپور دو مدرسه مشاهده کردیم که قدمتی 70 ساله داشتند و تخریبی بودند و دیگر به کار آموزش و تحصیل نمی خوردند. به همین دلیل آموزش و پرورش برای اینکه بچه‌ها آسیب نبینند، این مدارس را یک ماه پیش تخلیه کرده و بچه ها را به مدارس اطراف فرستاد».
چرا آموزش و پرورش دست به جیب نمی شود؟
درمان درباره اینکه چرا آموزش و پرورش برای ساخت مدارس دست به جیب نمی شود و پا پیش نمی گذارد می گوید: مشکل آموزش و پرورش ریشه ای است. شاید یک دلیل آن این است که سازمان نوسازی و تجهیز مدارس که متولی ساخت مدارس است بودجه ای ندارد. دلیل دیگر ورود مجمع خیرین مدرسه ساز برای ساخت و ساز مدارس است.
درمان ادامه می دهد: سوالی که مطرح می شود این است که آیا ورود مجمع خیرین مدرسه ساز به موضوع ساخت و ساز مدارس یکی از مشکل ها است؟ شاید بتوان گفت که مجمع خیرین مدرسه ساز به جای فرهنگ سازی فقط وارد موضوع ساخت و ساز شده و مسئولیت اصلی خود را تا حدی به فراموشی سپرده. اما با این حال همیشه برای این کار پول خوبی وسط گذاشته است. به هر حال شاید به خاطر همه این دلایل فضای مدرسه سازی را آن طور که باید نتوانسته ایم به جلو پیش ببریم.
در طول این سال ها یکی از کارهای سازمان های مردم نهادی که در مدرسه سازی پیش قدم شده اند، تکمیل پروژه های ملی بوده است. منظور از پروژه های ملی، پروژه های نیمه تمامی است که در طول سال های گذشته (حدود سالهای 1388 و 89 ) کلنگ آن خورده، بخشی از مدارس ساخته شده اما به خاطر نبود بودجه در نیمه راه رها شده اند. در این حالت سازمان های مردمی مدرسه ساز در بخشی از فعالیت هایشان این مدارس را تکمیل می کنند. آن هم در شرایطی که به مرحله تخریبی نرسیده و هنوز قابل استفاده باشند. مدیرعامل موسسه خیریه جامعه یاوری در این باره می گوید: در همین راستا در شهرستان میناب 3 مورد از مدارس فرسوده را احیا و افتتاح کردیم.
استانی تشنه به آموزش
اما از تشنه ترین استان ها در حوزه آموزش، استان سیستان و بلوچستان است. از هر طرف که به این استان نگاه کنید جای خالی آموزش و مدرسه سازی را خالی می بینید.
« استان سیستان بلوچستان یکی از نیازمندترین استان ها به فضای آموزشی است. سرانه آموزش در کشور ما 5 مترمربع به ازای هر دانش آموزش است. یعنی یک مدرسه 100نفره باید 500 متر زیربنا داشته باشد اما سند تحول بنیادین آموزش و پروش، استاندارد سرانه آموزش را تغییر داده و امروزه این عدد را به 8 متر ارتقاء داده اند. این در حالی است که ما هنوز در بخشی از قسمت ها سرانه مراکز آموزشی زیر نیم متر مربع است. برای مثال مدرسه ای وجود دارد که ظرفیت کلاس های آن 20 دانش آموز است اما 50 نفر داخل آن برای یادگیری نشسته اند».
به گفته درمان، با یک حساب سرانگشتی در کشورمان باید بگوییم که برای تحقق اهداف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به حدود 40 میلیون متر مربع نیاز به فضای آموزشی جدید داریم.
استاندارد سازی مدارس 80 سال زمان می برد
با توجه به اینکه در خیلی از استان ها 30 درصد مدارس به خاطر شرایط نامناسب و قدمت بالایی که دارند تخریبی و فرسوده هستند، هنوز به مدرسه سازی در کشور احساس نیاز می شود. درمان می گوید: فوریت در این کار لازم است. چون مدارس تخریبی می توانند آسیب زا باشند.
در حال حاضر بدون در نظر گرفتن فضاهای تخریبی و غیر قابل استفاده، در کشور 40 میلیون متر مربع نیاز به فضای آموزشی جدید داریم. اگر هزینه ساخت هر متر مربع فقط دو میلیون تومان باشد، یعنی 80 هزار میلیارد تومان پول نیاز داریم تا این فضا را بسازیم.
در این میان با توجه به پولی که خیرین برای مدرسه سازی وسط گذاشته اند (یعنی چیزی حدود هزار میلیارد تومان) و همچنین اگر بودجه‌های سازمان نوسازی مدارس همانند سالهای گذشته نزدیک به صفر باشد، 80 سال زمان می برد تا فضاهای آموزشی جدید را بسازیم. به شرط اینکه مدارسی که الان در حال کار هستند فرسوده و جزو مدارس تخریبی نشوند و مدارسی که الان تخریبی هستند قول بدهند که تا 80 سال دیگر خراب نشوند. «به همین دلیل مثل قبل نقش خیرین در این موضوع باید حفظ شود و مدرسه سازی را با مشارکت خود رشد و توسعه بدهند».
به گفته مدیرعامل خیریه جامعه یاوری و با توجه به آمار منتشر شده از سوی سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، در میان منطقه های نیازمند به فضای آموزشی استان البرز مقام اول و پس از آن استان سیستان و بلوچستان مقام دوم را در کشور دارد. البرز به خاطر تراکم جمعیت شاید و استان سیستان و بلوچستان به دلایل مختلف به ویژه پراکندگی جمعیت، دور بودن مسافت، جمعیت زیاد و …
200 مدرسه یک نفره
مشکل دیگری که به چشم می آید به مسائل فرهنگی برمی گردد. خیلی از اوقات به خاطر دور بودن مسافت مدرسه یا حضور معلم مرد در کلاس ها، خانواده ها اجازه تحصیل به دخترانشان را نمی دهند. در این میان یا فرایند آموزش متوقف می شود و فرد در مقطعی با تغییر شرایط ترک تحصیل می کند یا هیچ وقت به مدرسه نمی رود.
«معمولا این بخش را سازمان آموزش و پرورش باید حل کند. با این حال ما با این سازمان در تعامل هستیم و پس از افتتاح هر مدرسه ای آن را به متولیان دولتی تحویل می دهیم تا از جهت معلم و برگزاری کلاس های درس و نیاز منطقه تصمیم بگیرند. جالب است بدانید ما مدارسی را داریم که « فقط با حضور یک دانش آموز برگزار می شود و طبق آمارها ما در کشور بالغ بر 200 مدرسه داریم که یک دانش آموز دارد».
در حال حاضر دولت به دنبال آن است که طی پروژه‌ای به نام « انسداد مبادی بی سوادی» بچه های 6 تا 11 سال را که در سن «لازم التعلیم» هستند و به هر دلیل نتوانسته‌اند در مدرسه حضور پیدا کنند، وارد جریان تحصیل کند. در این میان ساخت و ساز مدارس یکی از موضوعاتی است که به تسهیل این موضوع کمک می کند.
«آمار منتشر شده توسط معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نشان می‌دهد که 7درصد از کودکان بازمانده از تحصیل فقط به دلیل دوری از مدرسه ترک تحصیل می‌کنند. البته تقریباً 20 درصد از این کودکان نیز به دلیل معلولیت و فقدان مناسب سازی محیط مدرسه برای کودکان معلول مجبور به ترک تحصیلی می‌شوند. در این بخش نیز خیرین مدرسه ساز می‌توانند با مناسب‌سازی مدارس موجود یا تدارک اقدامات لازم در مدارسی که می سازند، فرصت حضور در مدرسه را برای همه کودکان فراهم کنند. به ویژه کودکان معلول.