در طول سال‌های ۹۳ تا ۹۶، میزان اختلاف هزینه و درآمد بیشتر از خانوار شهری بوده و قبل‌تر از آن، یعنی سال‌های ۸۶ تا ۹۰، هزینه کل به کلی بر درآمد کل غالب بوده است.
شکاف هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی طی ۲۰ سال گذشته نشان می‌دهد فشار اقتصادی روی خانوار روستایی بیشتر از شهری بوده است. در بحران‌های اقتصادی، مردم بیشتر از قبل نسبت به فاصله داشتن هزینه و درآمد خود گله می‌کنند. هرچند شاید اعدادی که در آمارهای اقتصادی می‌آید قدری متفاوت‌تر باشد، چرا که اقتصاد ایران تنها به یک مولفه وابسته نیست و برای تحلیل آن باید به کل شرایط آن اشراف داشت. با این حال، سوالی که پیش می‌آید این است که در طول ۲۰ سال گذشته، هزینه و درآمد کل سالانه خانوارهای شهری و روستایی چه تفاوتی کرده و چقدر شکاف در این بین دیده می‌شود؟
تحلیل آمارهای مرکز آمار ایران در این باره حکایت از آن دارد که بیشترین میزان اختلاف میان هزینه و درآمد مربوط به سال‌های ۹۳ تا ۹۶ است. در این سال‌ها هزینه کل از درآمد فاصله گرفته بود. آنطور که آمارهای مرکز آمار ایران که پایه نمودار این گزارش است نشان می‌دهد، درآمد کل خانوار شهری در بین سال‌های ۹۳ تا ۹۶ بیشتر از هزینه کل بوده. از طرف دیگر، در سال‌های ۹۲ تا ۹۳، هزینه کل خانوار شهری بیشتر از درآمد کل بوده و در برخی موارد نمودارها روی یکدیگر قرار داشتند. به این معنا که هزینه و درآمد در برخی سال‌ها با هم برابری می‌کرد. اما وضعیت خانوار روستایی در سال‌های مشابه با خانوار شهری قدری متفاوت است. در طول سال‌های ۹۳ تا ۹۶، میزان اختلاف هزینه و درآمد بیشتر از خانوار شهری بوده و قبل‌تر از آن، یعنی سال‌های ۸۶ تا ۹۰، هزینه کل به کلی بر درآمد کل غالب بوده است. اگر بخواهیم دقیق‌تر به نا متعادل بودن هزینه کل نسبت به درآمد در خانوار روستایی نگاه کنیم، باید فاصله ۸۲ تا ۹۳ را برای آن بیان کرد. در این سال‌ها هزینه کل در بیشتر مواقع اختلاف مشخصی با درآمد کل داشته و از آن بالاتر بود. البته در برخی سال‌ها مانند سال ۸۶ این ارقام به هم نزدیک‌تر بود. در عین حال، مرکز آمار در سال ۹۱ اقدام به طرح آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارها در مناطق شهری و روستایی کرده بود. در گزارش سال ۹۲ برخی سایت‌ها عنوان شده بود: «اگرچه با افزایش ۲۳٫۸ درصدی درآمد سالانه خانوارهای شهری هزینه و درآمد آنها تراز می‌شود اما با وجود رشد ۲۷ درصدی درآمد در خانوارهای روستایی میزان هزینه سالانه از درآمد آنها بیشتر است. بنابر اعلام مرکز آمار از آمارگیری از طرح هزینه و درآمد خانوارها در مناطق شهری و روستایی در سال گذشته متوسط کل هزینه خالص سالانه یک خانوار شهری حدود ۱۶ میلیون و ۴۲۸ هزار تومان بود که نسبت به رقم مشابه در سال قبل 8/23درصد افزایش یافته است.»
سهم بالای مسکن در سبد خانوار
تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد مسکن همواره سهم قابل توجهی در سبد هزینه خانوار ایفا کرده است؛ به طوری سال گذشته، عباس آخوندی وزیر سابق راه و شهرسازی به صراحت اعلام کرد به دلیل همین شرایط جمعیت حاشیه نشین‌ها در تهران به 19 میلیون تن رسیده است.
در عین حال گفته می‌شود که از کل هزینه سالانه خانوار شهری، نزدیک به ۴۴۶ هزار تومان با سهم 1/27 درصد مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی و حدود ۱۱ میلیون و ۹۷۱ هزار تومان با سهم 9/72 درصد مربوط به هزینه‌های غیر خوراکی بوده که در بین هزینه‌های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم با ۲۴ درصد مربوط به هزینه گوشت و در بین هزینه‌های غیر خوراکی بیشترین سهم با ۴۶ درصد مربوط به مسکن بوده است.
نگاهی به دیگر آمارهای مرکز آمار ایران حاکی از تحلیل‌هایی است که بر مبنای آن منابع تامین درآمد خانوارهای شهری نشان می‌دهد که 7/27 درصد درآمد از مشاغل مزد و حقوق‌بگیری، 8/16 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیر کشاورزی و 6/55 درصد از محل درآمدهای متفرقه خانوار تامین شده است. منابع تامین درآمد خانوارهای روستایی نیز نشان می‌دهد که 9/24 درصد از مشاغل مزد و حقوق بگیری، 8/28 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیر کشاورزی و 4/46 درصد از محل درآمدهای متفرقه خانوار تامین شده است. مرکز آمار همچنین در سال ۹۲ عنوان کرده بود که هزینه خانوارهای روستایی ۶ میلیون تومان کمتر از شهری است. با این حال، آنطور که نگاه کلی به این آمار نشان می‌دهد، در ۲۰ سال گذشته مجموع اختلاف میان هزینه و درآمد در خانوار روستایی بیشتر از خانوار شهری بوده است. هرچند که در یک بازه زمانی یعنی سال‌های ۹۳ تا ۹۶، هر دو گروه یک الگوی مشخص داشتند؛ فراتر رفتن درآمد نسبت به هزینه‌ها. در یک جمع‌بندی کلی و به استناد آماری که مرکز آمار ایران منتشر کرده، می‌توان اینطور تحلیل کرد که در خانوار روستایی، در بیشتر مواقع هزینه کل بر درآمد غالب بوده است. در نقطه مقابل، در بررسی خانوار شهری می‌توان به این نکته رسید که در بیشتر مواقع، میزان درآمد و هزینه کل نزدیک به هم بوده اما در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۶ میزان درآمد بالاتر رفته است.
اعداد چه می‌گویند؟
اما اعداد مشخصی که مرکز آمار ایران اعلام کرده می‌تواند تحلیل دیگری از این وضعیت ارائه کند. بر اساس این آمار، میزان درآمد کل خانوار روستایی در سال ۹۶، حدود ۲۰ میلیون تومان در سال بوده و میزان هزینه کل، بیش از ۱۷ میلیون تومان. در همین سال، یک خانوار شهری، حدود 6/36 میلیون تومان در سال درآمد داشته در حالی که هزینه‌هایش بیش از ۳۲٫۹ میلیون تومان بوده است.
منبع: همدلی