برگزاری “نشست صلح افغانستان” در جمعه نهم نوامبر در مسکو با حضور هیاتی از “شورای عالی صلح افغانستان” و یک هیات بلندپایه از گروه “طالبان” به رهبری “عباس استانکزی” رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر و با مشارکت نمایندگان یازده کشور، تحول جدیدی بود که توسط رسانه ها کمتر به آن پرداخته شد. حضور هیات های نمایندگی از کشورهای هند، پاکستان، ایران، چین، قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و یک نماینده از سفارت آمریکا در مسکو، در کنار روسیه و دو هیات افغانستانی موضوع مهمی بود که به خلاف مذاکرات پشت پرده قبلی نشاندهنده مشارکت تمام عوامل ملی، منطقه یی و جهانی مرتبط با بحران این کشور در این نشست یک روزه بود. از آنجا که بحران افغانستان با بیش از چهل سال سابقه و در مرحله ی بعد از اشغال این کشور توسط آمریکا و ائتلاف متحد آن در پیامد حوادث تروریستی یازدهم سپتامبر هم اکنون یک دوره 17 ساله و سرشار از بی ثباتی و جنگ های داخلی را می گذراند، هرگونه انتظار معجزه از چنین نشست ها و مذاکراتی چندان منطقی نیست اما خروج مذاکرات صلح از معاملات پشت پرده و همچنین “انحصار” تنها چند بازیگر خاص، می تواند یک گام بلند به جلو تلقی شود. تاکید “سرگی لاوروف” وزیر امور خارجه روسیه به عنوان ریاست و برگزار کننده این نشست بر محورهای حفظ استقلال، حق حاکمیت ملی، عدم تجزیه، همزیستی مسالمت آمیز اقوام، مبارزه اصولی با تروریسم بین المللی و از جمله گروه “داعش” و ضرورت مذاکرات صلح دو طرف منازعه با مشارکت کشورهای همسایه تنها می تواند به عنوان اولین گام رسمی جهت شروع یک پروسه صلح تلقی شود که همه طرف های ذی نفع در آن شرکت خواهند داشت.
نشست صلح در مسکو در شرایطی انجام شد که این مذاکرات قرار بود ماه سپتامبر برگزار شود که با اعتراض دولت کابل توسط رهبران مسکو به تعویق انداخته شد. از آنجا که دولت “اشرف غنی” رئیس جمهوری افغانستان خود را نماینده رسمی کشور می داند و اعتقاد دارد هرگونه مذاکرات صلح باید تحت نظر و رهبری آنان انجام شود تاکنون موضوع مذاکره دولت با طالبان از مسیر قانونی و حقوقی خارج بوده است. به همین دلیل در شرایطی که اصل بحران جاری در عرصه ملی، حل اختلاف دولت کابل با شورشیان مسلح طالبان می باشد و حتی این دولت قبلا به واسطه گران آمریکایی اختیار تام برای تماس و مذاکره با طالبان را داده است، بهانه جناب غنی چندان منطقی به حساب نمی آمد و فشار داخلی و خارجی بالاخره رهبران کابل و واشینگتن را مجبور به پذیرش تلویحی این پروسه کرد. در آن سوی قضیه نیز تا به امروز طالبان به بهانه اینکه دولت کابل یک دولت دست نشانده در شرایط اشغال کشور توسط نیروی خارجی می باشد، همواره بر مذاکره با آمریکا به عنوان اداره کننده اصلی کشور افغانستان تاکید کرده و حاضر به دیدار با نمایندگان مرتبط با دولت کابل نبود. از آنجا که روسیه به دلیل تجربه حضور فعال در این کشور تا زمان برقراری دولت های ملی از جمله دولت مترقی “دکتر نجیب الله” را داشت، به خوبی می دانست که یک مذاکره نسبتا موفق تنها زمانی ممکن است که کشورهای همسایه و حامیان اصلی جناح های مختلف حکومتی و شورشیان مسلح طالبان را بتواند گرد هم آورد. از طرف دیگر با قدرت گیری گروه تروریستی داعش در افغانستان که به عکس طالبان سودای دخالت در کشورهای منطقه را دارد در این مرحله همه بازیگران منطقه یی مصمم به تغییر این نقشه و سناریوی مخربی را داشتند که از طرف بعضی هژمون های بین المللی جهت بی ثبات سازی افغانستان و منطقه استفاده می شود. چنانچه سرگی لاوروف در سخنرانی افتتاحیه این نشست به صراحت می گوید “تمام کشورهایی که هم اکنون در حال مقابله با تروریسم بین‌المللی هستند، یکی از اهداف اصلی آنها کشور افغانستان است. چرا که در حال حاضر تروریست‌های بین‌المللی سعی دارند تا با ایجاد پایگاه‌های قدرتمند برای خود در داخل افغانستان، این کشور را به یکی از مناطق گسترش بی‌ثباتی در منطقه تبدیل کنند.کمک به افغانستان برای نابود کردن تهدیدات تروریستی وظیفه اصلی تمام کشورهای منطقه و روسیه است”. در واقع این سخنان بیان روشن و واضح از طرف برگزار کننده نشست جهت ترسیم هدف واقعی این پروسه صلح است که نگاهی فراتر از مسائل داخلی افغانستان دارد و خطری برای تمام منطقه تلقی می شود.
عدم شرکت فعال و رسمی هیات آمریکایی دعوت شده به این نشست هم فارغ از هرگونه گمان جهت طرح “تئوری توطئه” به همین موضوع و هم چنین رقابت ژئوپلتیک آمریکا با روسیه برمی گردد. هفده سال جنگ داخلی بعد از اشغال نظامی افغانستان و وخیم شدن هر چه بیشتر اوضاع امنیتی این کشور با بازی های توطئه آمیز واشینگتن که دوباره شخصی چون “زلمی خلیلزاد” مرد پشت پرده و یکی از مسببان وضعیت امروز افغانستان را به عنوان نماینده این کشور در امور افغانستان تعیین کرده است، ارتباط تنگاتنگی با این نشست و عدم حضور رسمی هیات نمایندگی واشینگتن در آن داشته است. نکته جالب در این است که خلیلزاد که در طول دو هفته گذشته به کشورهای عربستان، امارات متحده عربی، پاکستان، قطر و افغانستان در خصوص این بحران سفر کرده بود دو روز بعد از این نشست در مسکو بار دیگر عزم تجدید سفر به این کشورها را دارد که اکثرا نقش مخربی در تحولات افغانستان بازی می کنند. بدون هیچ تردیدی سفر دوباره خلیلزاد به این کشورها نه برای تسهیل عزم کشورهای منطقه یی برای تحقق روند صلح که دقیقا برای خنثی کردن دستاوردهای مقدماتی این نشست انجام می گیرد. با ورود فعال روسیه و چین به همراه سه کشور هند، پاکستان و ایران به عنوان تاثیرگذارترین کشورهای منطقه یی در حوزه تحولات افغانستان به روند جدید صلح، از یک طرف امکان رسیدن به مصالحه افزایش می یابد و از طرف دیگر از نقش انحصاری آمریکا در این خصوص کاسته می شود که به همین دلیل این صورت بندی برای واشینگتن قابل پذیرش نبوده است. درک رهبران مسکو برای هموار کردن راه مصالحه ملی هر چند که طبق واقعیت و عرف جاری در “جمع اضداد” که بعضا جریان های درون آن مردمی و ترقی خواهانه نیز نیستند، برای گام اول یک امر اجتناب ناپذیر است که باید در روند مذاکرات (البته اگر با کارشکنی روبه رو نشود) در جریان یک انطباق منافع حول همان اصولی که در افتتاحیه نشست اعلان گردید، کلید بخورد. روس ها می دانند که برای متقاعد و مجبور کردن طالبان جهت پذیرش مصالحه به همکاری پاکستان نیاز مبرم می باشد و پاکستان نیز زیر فشار چین به عنوان متحد نزدیک خود که هم اکنون خطر قدرت گیری گروه های تروریستی همچون داعش را جدی می بینند حاضر به اعمال فشار بر اسلام آباد می باشند. از طرف دیگر روس ها با ارتباطات نزدیکی که با هند دارند و این کشور نیز یک بازیگر کلیدی و هم پیمان دولت کابل است و هم چنین ایران که با حضور نیروهای نظامی آمریکا در خاک کشور همسایه احساس تهدید می کند، می توانند این دو بازیگر اصلی در منطقه را متقاعد به پذیرش یک طرح صلح کنند. از طرف دیگر همسایگان افغانستان در حوزه آسیای میانه که از بی ثباتی در این کشور و احتمال تهدیدات تازه از طرف گروه داعش هراسان می باشند، همواره در این مناسبات با مسکو در هماهنگی کامل قرار دارند. تمامی اجزاء و قطعات این پازل به صورت منطقی نشان می دهد که نشست صلح مسکو به خلاف تلاش های یکسویه قبلی برای تحقق صلح و ثبات در افغانستان، در صورت عدم کارشکنی نیروهای فرامنطقه یی امکان رسیدن به یک اجماع و توافقات حداقلی برای مصالحه ملی یا حداقل کاهش تنش در بحران افغانستان را خواهد داشت.
نکته مهم در این میان دو دیدگاه کاملا متفاوت در خصوص مذاکرات و روندهای صلح موازی در خصوص بحران افغانستان است که هم اکنون در یک سر طیف آن مذاکرات پشت پرده خلیلزد نماینده ویژه آمریکا در خصوص افغانستان با طالبان در دوحه قطر جریان دارد و سر دیگر آن امروز به مسکو رسیده است. در مورد اول رهبران واشینگتن به بهانه صلح در صدد اجرای یک “پروژه” حول معامله بین دولت دست نشانده و گروه طالبان برای تنظیم مناسبات قدرت تحت کنترل ایالات متحده و سیاست استراتژی خاورمیانه یی دونالد ترامپ را دنبال می کنند. از طرف دیگر نشست صلح مسکو در چارچوب یک “پروسه” جهت کاهش تنش و حداقل مصالحه حول یک آتش بس و روندهای سیاسی در حوزه ملی با حضور عوامل اصلی استمرار جنگ و بی ثباتی افغانستان و هم چنین ایجاد یک اجماع منطقه یی بین کشورهای همسایه جهت رسیدن به یک تفاهم مشترک در چارچوب ثبات و حذف گروه های تروریست بین المللی از محیط بحران در منطقه می باشد. این تفاوت در اهداف اصلی دقیقا همان نکته مهمی می باشد که در ارزیابی از مذاکرات و نشست های دوگانه کنونی باید مدنظر قرار گرفته و در تحلیل موقعیت بحران جاری به آن پرداخته شود. در اینجا نقش دوگانه پاکستان به عنوان مهره کلیدی منطقه یی و حامی میدانی طالبان از اهمیت تعیین کننده یی برخوردار می باشد که می تواند به هماوردی بین واشینگتن و پکن برای تحمیل دو سیاست متفاوت بر اسلام آباد ختم شود. از آنجا که هم اکنون مناسبات بین اسلام آباد و واشینگتن به شدت متشنج و تیره می باشد و در عوض در استراتژی “یک کمربند یک راه” توسط چین کشور پاکستان یک نقش مهم خواهد داشت، به نفع منافع ملی طرف پاکستانی است که در همراهی با پروسه صلح مسکو قرار گیرد. به همین دلیل به نوعی نشست مسکو به عکس مذاکرات پشت پرده آمریکا با طالبان از پتانسیل عینی بسیار بالاتری جهت رسیدن به تفاهمات حداقلی برخوردار بوده و همراهی تمام کشورهای منطقه را به جهت حفظ منافع خود در این بحران می تواند کسب کرده و نتیجه مثبت به همراه داشته باشد. اما یک موضوع مهم را نباید فراموش کرد و آن اینکه بحران پیچیده و دامنه دار افغانستان به راحتی قابل حل نخواهد بود و اضلاع قدرت جهانی و منطقه یی با توجه به منافع متفاوت و بعضا متضاد خود به سادگی و تنها برای صلح جهانی و ثبات ملی – منطقه یی به الزامات کنونی تمکین نخواهند کرد.
اردشیر زارعی قنواتی
19/8/97