عربستان به دنبال عوض‌کردن زمين بازي

گرم‌شدن روابط ميان رياض و بغداد از مدتي پيش و با بازگشايي سفارت عربستان سعودي در عراق کليد خورد و در ادامه با سفر عادل الجبير، وزير خارجه عربستان ادامه يافت. نشست سه‌جانبه در رياض نيز به معناي آغازبه‌کار شوراي هماهنگي ميان عربستان و عراق است که با دعوت رسمي ملک سلمان، پادشاه عربستان، از حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق، برگزار شد و هم‌زمان‌شدن سفر منطقه‌اي رکس تيلرسون، وزير خارجه آمريکا نيز زمينه‌ساز حضور او در اين نشست شد؛ نشستي که هدف گسترش روابط و همکاري ميان بغداد و رياض در تمامي حوزه‌ها را دنبال مي‌کند، بااين‌حال اهداف عربستان از نزديکي به عراق را بايد در راستاي تحرکات ديپلماتيک اخير اين کشور بررسي کرد که در صدر آنها سفر ملک سلمان به چين و در ادامه سفر تاريخي او به روسيه قرار مي‌گيرد. اهميت سفر به روسيه از آن رو بود که همکاري‌هاي ميان دو کشور از سطح اقتصادي به سطح نظامي و امنيتي نيز گسترش يافت که ماحصل آن خريد سامانه دفاعي اس- ٤٠٠ از روسيه بود. همه اين مسائل از يک نوع پوست‌اندازي در سياست خارجي رياض خبر مي‌دهد. به عبارت ديگر عربستان در حال عوض‌کردن زمين بازي ديپلماتيک است که خود اين مسئله متأثر از دلايل و عوامل داخلي و منطقه‌اي است.
علل اصلي خواست عربستان براي نزديکي به عراق را بايد در چالش‌هاي داخلي اين کشور و همچنين ناکامي‌هاي رياض در سياست‌هاي منطقه‌اي‌اش در سال‌هاي اخير دنبال و جست‌وجو کرد. در واقع تحولات منطقه و کاهش نفوذ گروه‌هاي تروريستي و افراطي که از قضا از حمايت عربستان نيز برخوردار بودند، باعث شد رياض در نگاه و رويکرد خود به را بطه با بغداد تجديدنظر کند. پيروزي‌هاي دولت مرکزي عراق بر داعش، رياض را به سمت اتخاذ سياست تعامل با بغداد سوق داد. از ديگر سو عوامل ديگري نيز باعث مي‌شود عربستان مايل به گرم‌کردن روابط خود با بغداد باشد. اول اينکه عراق يک کشور عربي است که از دیدگاه سعودي‌ها از اتحاديه عرب فاصله گرفته و در نتيجه سعودي‌ها مي‌کوشند با بهبود روابط، عراق را به اين اتحاديه برگردانند، از ديگر سو مقامات سعودي بر اين باورند که با اين اقدام مي‌توانند مانع نزديکي بيشتر بغداد و تهران شوند. در واقع آنها با اين اقدامات تلاش مي‌کنند نفوذي را که فکر مي‌کنند ايران در عراق دارد کاهش دهند.
در توضيح حضور وزير خارجه آمريکا نيز بايد خاطرنشان کرد خاورميانه و انرژي اين منطقه بخشي از منافع حياتي ايالات متحده محسوب مي‌شود. عربستان نزديک‌ترين متحد آمريکا در خليج فارس است که منافع مهمي براي آمريکا دارد. عربستان در سال‌هاي اخير يکي از پايه‌هاي حفظ امنيت آمريکا در منطقه بوده است. رياض همچنين در دهه‌هاي اخير نقش مهمي در تضمين امنيت انرژي و بحث کنترل قيمت نفت براي غرب و ايالات متحده بازي کرده است. ايالات متحده نيز متعاقبا حکم يک مشاور معتمد در زمينه‌هاي مختلف را داشته و حضور رکس تيلرسون نيز در راستاي همين نقش مشاوره‌اي معني مي‌يابد. همچنين آمريکا و عراق همواره با يکديگر پيمان‌هاي اقتصادي و نظامي داشته‌اند. ايالات متحده در واقع حضور تعريف‌شده‌اي در عراق دارد، بنابراين طبيعي است که به تحولات آن حساس باشد.
در عراق نيز براي بهبود روابط با عربستان يک اجماع و اتفاق نظر ميان احزاب سياسي وجود دارد. در همين رابطه مي‌توان به سفر مقتدي صدر به‌عنوان يکي از منتقدان سرسخت دولت حيدرالعبادي به رياض اشاره کرد. عراق و عربستان با وجود حمايت عربستان از گروه‌هاي تروريستي و افراطي در منطقه و همچنين هراس سعودي‌ها از نزديکي بغداد و تهران، چالش عمده‌اي با هم نداشته‌اند؛ اما حسن هم‌جواري و ريشه‌هاي عربي هر دو کشور مي‌تواند زمينه را براي نزديکي آنها فراهم آورد.
در سطح منطقه‌اي نيز به نظر می‌رسد هرگونه برقراري روابط سياسي و ديپلماتيک ميان کشورها از جمله عراق و عربستان در ميان‌مدت و بلندمدت بتواند به کاهش درگيري‌هاي سياسي و مسلحانه بینجامد و مانع رشد تروريسم و افراطي‌گري در منطقه شود. علاوه بر اين، عراق به‌عنوان کشوري که داراي روابطي نزديکي با ايران بوده و هم‌زمان عضو اتحاديه عرب محسوب مي‌شود، مي‌تواند زمينه‌ساز بهبود شرايط و کاهش چالش‌هاي منطقه‌اي شود. در واقع، نبايد به برقراري روابط ميان کشورهاي منطقه نگاه بدبينانه داشت. گرم‌شدن روابط دو کشور الزاما به معناي سردشدن روابط با کشوري ثالث نيست. عراق نيز ازآنجا‌که از يک تکثر سياسي و يک حاکميت دموکراتيک برخوردار است، مي‌تواند اين موازنه را در روابط خود با کشورهاي منطقه به‌درستي برقرار کند.