در چارچوب قانون کنسرت بانوان برای بانوان به صورت تکخوانی مجاز است و به صورت همخوانی برای آقایان نیز مجاز محسوب می‌شود از این‌‌رو مسوولان هیچ وقت به‌طور مستقیم به ما نمی‌گویند به شما مجوز نمی‌دهیم اما قوانین نانوشته موازی وجود دارد که باعث شده مجوز کنسرت بانوان به جز در تهران و سنندج در هیچ جای دیگری صادر نشود.»
جهان صنعت– سال‌هاست زنان در حوزه موسیقی با مشکلات بسیار روبه‌رو هستند. مشکلاتی که اغلب سلیقه‌ای و غیرقابل پیش‌بینی است و باوجود قانون مشخص، با تصمیم‌گیری‌های فردی تغییر می‌کنند. از خواندن حتی به صورت همخوان گرفته تا جلوگیری از نواختن و همراهی ارکستر. در همین مورد و براساس یک قانون نانوشته کنسرت زنان برای زنان در بیشتر شهرها ممنوع است و آنها اجازه خوانندگی ندارند. این در شرایطی است که از نظر قانونی، کنسرت مخصوص زنان هیچ منعی ندارد و ادارات ارشاد در سراسر کشور موظف به صدور اجازه چنین اجراهایی هستند اما عملا تنها در دوشهر (تهران و سنندج) چنین اتفاقی روی می‌دهد.
باران رضایی عضو سابق گروه همنوازان شیدای محمدرضا لطفی یکی از خوانندگانی است که اخیرا برای دریافت مجوز با مشکلات عجیبی روبه‌رو شده است. او می‌گوید برای اجرا در بیشتر شهرهای ایران درخواست مجوز کرده اما نتوانسته مجوزی بگیرد، مگر در دو شهر تهران و سنندج. رضایی البته درباره مجوزی که از سنندج گرفته روایت عجیبی دارد. او می‌گوید شخصی که مجوز اجرایش در سنندج را داده، همان سمت را در کرمانشاه دارد. پس از چهار ماه دوندگی و پیگیری مجوز سنندج صادر شده ولی کرمانشاه را نه!
او در این زمینه در گفت وگویی با ایلنا توضیح داده است: «در هیچ شهری به‌جز سنندج و تهران مجوز کنسرت بانوان صادر نمی‌شود. من بارها برای اجرا در شهر خودم درخواست مجوز داده‌ام اما هرگز با آنها موافقت نشده است. من چندین مرتبه برای اجرای کنسرت بانوان در رشت، اصفهان، کرج، کرمانشاه، یزد، سقز و شیراز اقدام کرده‌ام اما به هیچ عنوان چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود.»
این عضو سابق گروه همنوازان شیدای محمدرضا لطفی در ادامه گفت: «تنها در تهران و سنندج موفق شده‌ام مجوز کنسرت بگیرم. دی‌ماه سال گذشته در سنندج با گروه «هناره» کنسرت موسیقی ویژه بانوان داشتیم؛ جالب است بدانید در همان زمان همایون شجریان هم در سنندج کنسرت داشت و مجوز کنسرت ایشان یک هفته‌ای صادر شد اما مجوز کنسرت ما بعد از چهار ماه ارائه شد.»
درخواست مجوز در چارچوب قانون بود
رضایی درخواست مجوزش را در چارچوب قانون می‌داند و ادامه می‌دهد: «تقاضایی که برای مجوز برگزاری کنسرت ویژه بانوان به ادارات ارشاد استان‌ها داده‌ایم در چارچوب قوانین کشورمان بوده است و هیچ اتفاق غیرقانونی در کار نیست اما نمی‌دانم چرا اینگونه رفتار می‌شود؛ جالب است بدانید مدیرکل اداره ارشاد سنندج و اداره ارشاد کرمانشاه یک نفر است. ایشان مجوز اجرای کنسرت بانوان در سنندج را صادر می‌کند اما مجوز اجرای همین کنسرت را در کرمانشاه نمی‌دهد؛ من واقعا در مورد چنین روندی سوال دارم و می‌خواهم دلیل این مسائل را بدانم.»
در دولت خاتمی کنسرت برگزار می‌کردم
باران رضایی درباره فعالیت‌های پیشینش می‌گوید: «در زمان آقای خاتمی من در تالار وحدت و رودکی و سالن‌های دیگر هم کنسرت برگزار می‌کردم و برادرم هم به عنوان همخوان در کنار من حضور داشت؛ در آن زمان در چند جشنواره موسیقی بانوان نیز عنوان اول را کسب کردم.»
او پایان وضعیت زنان در حوزه موسیقی پس از خاتمی را مناسب نمی‌داند: «بعد از دوره آقای خاتمی دیگر در ایران نتوانستم کار کنم و بیشتر در فستیوال‌های خارجی شرکت می‌کردم تا بالاخره سال گذشته موفق شدم در کشورم کنسرت برگزار کنم. من انتظار داشتم دولت آقای روحانی رویکردش به موسیقی بانوان به گونه‌ای دیگر باشد اما متاسفانه من در زمینه موسیقی بانوان هیچ رویکرد مثبتی از دولت ندیده‌ام.»
این موزیسین درباره قوانین موجود درباره کنسرت‌های ویژه بانوان گفت: «در چارچوب قانون کنسرت بانوان برای بانوان به صورت تکخوانی مجاز است و به صورت همخوانی برای آقایان نیز مجاز محسوب می‌شود از این‌‌رو مسوولان هیچ وقت به‌طور مستقیم به ما نمی‌گویند به شما مجوز نمی‌دهیم اما قوانین نانوشته موازی وجود دارد که باعث شده مجوز کنسرت بانوان به جز در تهران و سنندج در هیچ جای دیگری صادر نشود.»
او با اشاره به تضییع حق و حقوق زنان در حوزه موسیقی ادامه داد: «وقتی با مسوولان در این‌باره صحبت می‌کنیم همگی تایید می‌کنند که حرف شما درست است اما شرایط به‌گونه‌ای است که نمی‌شود کاری کرد. همسر من از خانواده عندلیبی‌هاست و جلیل و جمشید عندلیبی برادران بزرگتر ایشان هستند که بسیاری از آثارشان همواره در ایران منتشر شده؛ خودم هم با زنده‌یاد استاد محمدرضا لطفی چهار کار اجرا کرده‌ام و جدای از آن 20 سال است در دستگاه‌های دولتی مشغول فعالیت هستم و به قوانین هم عمل کرده‌ام؛ در چنین شرایطی چرا باید حق و حقوق امثال من رعایت نشود؟»
او درباره اجرای اصیل ایرانی توسط بانوان هم گفت: «ما اشعار حافظ و مولانا را با موسیقی اصیل ایرانی اجرا می‌کنیم و آثاری را به مخاطبان ارائه می‌دهیم که مروج فرهنگ غنی این سرزمین است. ما انتظار داریم دولت حق و حقوق ما را اجرا کند.»
او همچنین درباره کنسرتی که مردادماه در تهران دارد، گفت: «گروه موسیقی بانوان «هناره» 10 مرداد کنسرتی از موسیقی سنتی ایرانی و مقامی کردی را از ساعت 21 در تالار خلیج فارس فرهنگسرای نیاوران روی صحنه خواهد برد. در این اجرا باران رضایی (خواننده)، مرجان راغب (سرپرست و نوازنده سنتور)، بهنوش کاظم‌زاده (کمانچه)، گلناز خلیلی (تار)، سارا زمردی‌فرد (تنبک)، صبا ذوالفقاری (دف) و محسن طاهری‌جم (مدیر اجرایی) گروه «هناره» را همراهی می‌کنند.»
باران رضایی توضیح داد: «این کنسرت موسیقی بانوان در دو بخش برگزار می‌شود؛ یک بخش آن به موسیقی سنتی ایرانی اختصاص دارد که شامل ساز و آواز براساس ردیف دستگاهی و همچنین چند تصنیف قدیمی و یک تصنیف از ساخته‌های محمدرضا لطفی است. بخش دوم این کنسرت نیز در بخش کردی است که شامل موسیقی قدیم کردی سه مقام آوازی می‌شود. یکی از این آوازها را در دستگاه سه‌گاه با شعری از شاعر جوان کرمانشاهی علی الفتی اجرا خواهیم کرد. یک مقام دیگر در دستگاه شور است که از ماموستا موشکو و مقام دیگر از طاهر توفیق را اجرا می‌کنیم. همچنین تصنیف‌های قدیمی کردی در لهجه‌های سورانی، اردلانی و کلهری اجرا می‌شود.»
فتوای مراجع درباره خواندن زنان
در مورد گوش دادن به صدای خواننده زن برای مردان دو دیدگاه فقهی وجود دارد؛ برخی از مراجع این امر را به خودی خود حرام نمی‌دانند مثلا امام خمینی(ره) در پاسخ به سوالی در زمینه تکخوانی زن به صورت آواز سرود، گفته است: «مجرد صوت زن نامحرم حرام نیست و استماع صدای زن فی‌نفسه منعی ندارد ولی اگر به ملاحظه وضع خاص خواننده در حال خواندن یا وضع خاص مجلس و محل خوانندگی یا به ملاحظه مضامین موضوعی که خوانده می‌شود، از مصادیق خوانندگی مطرب لهوی به حساب آید یا مستلزم مفاسدی باشد، جایز نیست.»
یا رهبری معتقدند اگر صدای زن (چه به صورت تکخوانی یا همخوانی با زنان یا با مردان) به صورت غنا نباشد و گوش دادن به صدای او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسدهای هم بر آن مترتب نگردد، اشکال ندارد. اگر مفسده داشته باشد یا تحریک شهوت بکند، جایز نیست.
آیت‌الله سیستانی هم در بخشی از پرسش و پاسخ سایت خود آورده‌اند که: «سوال: آیا گوش دادن به صدای خوانندگی زن در حالی که محتوای آن اصلا فاسد نیست مثلا اشعار مولوی یا حافظ یا... که کاملا از نظر فساد در امان هستند و فقط خواننده آن زن است، چه اشکالی دارد؟ پاسخ: اگر با تلذذ شهوی باشد حرام است و اگر بدون آن و آهنگ همراه آن مناسب مجالس عیاشی و خوشگذرانی باشد باز هم حرام است.»
اما برخی مراجع مطلقا حتی بدون لذت و مفسده آن را جایز نمی‌دانند مثلا به نظر آیت‌الله بهجت، گوش دادن به آواز زن خواننده بنا بر احتیاط واجب جایز نیست هرچند قصد ریبه و لذت نباشد. مثلا آیت‌الله فاضل گفته است: «گوش فرا دادن به خواننده زن، جایز نیست.» در هر حال برای زنان طبق نظر همه مراجع اگر صدای خواننده زن بدون مفسده و غنا و شکل لهوی باشد، گوش دادن مانعی ندارد و برای مردان بر فرض مشتمل نبودن صدا بر مفسده و سایر موارد ذکر شده، طبق دیدگاه اول صحیح است.
از سوی دیگر اگر بخواهیم نگاه فقهی به آواز زن بیندازیم باید بگوییم تمام فقها آواز زن را- اگر غنایی باشد- حرام دانسته‌اند. البته بعضی از فقها مانند امام‌خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، آیت‌الله گلپایگانی و... یک مورد را استثنا کرده‌اند و آن هم آواز زن است در شب عروسی، ـ نه در مراسم عقد یا مولودی‌ها ـ آن هم در صورتی که نامحرم صدایش را نشنود و بعضی دیگر از فقها مانند آیت‌الله مکارم، آیت‌الله سیستانی و... هم گفته‌اند حتی در شب عروسی هم برای زنان، آوازه‌خوانی جایز نیست.
مرحوم آیت‌الله خویی نیز آوازخوانی زن را با استفاده اسلام از روایت ابی بصیر به سه دسته تقسیم کرده بود؛ آوازخوانی در مجالس مختلط، آوازخوانی در مجالس عروسی مخصوص زنان، آوازخوانی در مجالس زنان در غیرعروسی.
بعد ایشان فتوا دادند که غنا و آوازخوانی زن فقط در مجالس عروسی زنان مجاز است.